Генерал - губернатор тйге - Ырымбур 9 страница

- Мин - башортмын, тир яа даны таралан м билдле булан Брйн ырыуананмын.

- Урысаа айа йрнде ?

- Йштн к эш элп сыып киткйнем, Ист дистриктындаы быяла заводына барып етеп, шунда урытар менн уша эшлй башланым. Завод хужаы - Афанасий Битюков тигн сауагр. Йкшмбе мктбен йрп урыса белем алдым. Отор булдым, шуалыр Гусев тигн уытыусы мине менн айырым шллн торайны, артабан уыра тырыш, тип бер тутауы тыыны.

- Ата - инлре бармы ? Имен - ауармы ?

- сйем бар, аранай аайым Моратов менн берг тора. уы осораы хлдрен белмйем. Брйндре уыуын ына яа - йоа ишет биреп алайным, шунан артыын белмйем ле.

- Мскг нисек килеп элкте, энекш ?

- Унверситет асыласаын Ырымбура баранда ишеткйнем. Аса йыйып Мскг юлландым. лгрм ,лкин университета алманылар, уны гимназияына абул иттелр. Гимназияла йн ашыу кеше шллн. Тамамлаа - университета имтихан тапшырыра ммкин, лкин унда бик ирктр ген ин ала, - Ильяс башортса йлгнде тылаусы булана ыуанды, шикелле, ен йнлерк итеп алып китте. - Университетты 1755 йылды 26 апреленд астылар. Ломоносов араында асылан икн. Был алим тураында ишеткнеге юмы ни ? Бее кеек ябай атламдан сыан ул. университетты кураторы Иван Иванович Шувалов, Йшерен Комиссия башлыы граф Александр Иванович Шуваловты бер туан ааы. Мине уыу йнлеше - юрисдикция. Гимназияны тамамлаа, суд тиренд эшлрг хоу бирлр, бына херге кнд тылмас хемтен тп йрйм. Уыас, йн аырара асаы ла крк бит ле. Аай, ин бындаылар менн арыс - торос йлшерг тырышма, имгтеп уйырар. Батшабикг хат яыра уйлап др эшлйедер, снки ул ысынбарлыты белеп т етмй бит инде,кп аыы уа еткермйр, тип ишеткйнем бер. ее аилге барыр бит, айы тарафта йшйр ? Балаларыы барыр, хрт ?

- атыным да бар, балаларым да бар, тик улары айа икндрен бтнлй белмйем. - Батырша уйа алды.

- ораштырырмын, документтары арармын, блки осо сыыр, лкин был йте - в бире тгел, шуа кр ми ны ышанып, хбр ктп, глнеп ултырмаы.

Таы ананан ашыу ваыт теп китте. Бер кн Ильяс е ген камераа килеп инде м Батырша кткн хбр - млмтте бйн - бйн йлп бире. Белешкн млмте тбндгенн ибрт: атыны Злбохар балалары менн берг ярты йыл тире ф трменд тотола. 1956 йылды февраленд улары Мск губерна канцелярияына ксерлр. Юлда улы Тажетдин ыуы тейен леп ала. Бында килгс т, Батырша ла Мск сата, унан тп орауар алалар. Губерна канцелярияыны бер йнд тоталар. Тора биргс Батырша аилен Щербачев фамилиялы статский советник йн хемтсе итеп ала. Ошо у йылды ааында Злбохары ике ыы менн уша православный итлр. 1959 йылды башында, ыары лкнерге Злйха, ауырып китеп леп уя. Ошонан баша млмте ю.

Быныы ла ярап торор, хемтсе булыу - трмл ултырыу тгел ле, шуныы бер а ыуандыры Батыршаны м ниндйер мидара келен тынысландыры. Артабан ни булырын тик хоай е ген бел.

Моратов сыып киткс т Батырша трн уйара алып ултыры. Урытар бында ла кслп суындырыу эшен бик ем алып баралар. Хатта тотондо ен христиан динен ксере буйынса кпме тырышып аранылар! Йшерен канцелярия башлыы генерал Шувалов бойороо буйынса Петербургты Петропавловский соборынан поп Стефан Левицкийы Шлиссельбурга саырылар. Шул поп тит кндн ашыу Батыршаны христиан динен ксерг ндне. Тотондо лл ни ие ктимне, снки уны дини белеме поптыынан бер км тгел. Левицкий христиан динене уайлытары тураында йлй, Ильяс Моратов тржем итеп бара. Батырша ислам динене тнлктрен бйн - бйн асып ала, тылмас таы тржем ит. йлшере мте булыуы Стефанды йнен тей, Батырша киреенс кел рхтлеге кисер. Шулай итеп, был оайлы бхс бер яа ла бер - ниндй файа бирмй тамамланды, берен л ее килтермне.

Батшабикг тйен хатты яып бтп тапшырас, тотон лем язаын ктп йн аырай башланы. млг аландай, батшабик тарафынан лем язаы бире тап ошо осора тыйыла. Хрт был турала белдеме икн ? Бына ошо указ араында Йшерен канцелярия лем язаы бирерг хоуы булмай, шулай а ул и аты хкмдре береен сыара: длт енйтсее Батырша Алиевты амсы менн утырыра, танауын йолоп алыра м мере буйы Шлиссельбург казематында, бер кешелек камерала тотора. Был арары Батыршаа еткергндрме, юмы - уныы билде. Нисек кен булмаын, лл темлеге бтп, лл асып сыыра самалап, Батырш хрт уы кннд орур брктк йлн, тик баадирара ына хас булан уы, лемесле, ыйыу аымын яай.

1762 йыл, 24 июль.

Тн уртаы. Казематта “ шылт “ иткн тауыш та ишетелмй. Бт донья йооа суман ваыт. Инструкцияла араланса, капрал Данила Никитин май шмен абыып, камера ишеген шыырлатып асып, тотондо имен - аманлыын тикшере. Бте л тртипт кеек, тотон мышнап йолай. Никитин барыын да к алдынан ткре л сыып китте, кршелге арауыл блмен инеп ял итерг ултыры. Кире сыан ваытта камераны ишеген йоалаан ыма булайны, лл онотоп уйы инде, лл биклп сыты - шул арала итн д сыып киткн. Йоо кил бит ле. Бер араа ая - улы быауланан, са баып атлап йргн тотон ним ыла алын инде!

Артабаны ваиалар аышы ктлмгн йнлешт кит. Тотон уянып китеп ишекк араа - уныы асы алан. Сыты, тир - яты байаны. арауыл блмене ишеге шулай у асы, эсенд капрал Данила Никитин ырыныра янтайып йолап ултыра. Эргенд айбалтаы ялтырап ята. Ниндй ген юл менн була ла ирекк сыыу телге Батыршаны кикен хрктк этр. Иплп кен арауыл блмен яынлай. арай: бт ер л тыныслы хкм р. Блмг ин м улына айбалтаны тшрп алып трм асыыны башын яра саба. ырыы коридоран сыыр яа ашыа. Т Максим Хомутов осрай м айбалта менн уыу араында тауыш - тыны ына шунда у йн бир ул. Таы бер - бер артлы осраан Максим Хомутов, Григорий Епифанов, Андрей Лазарев айбалта менн лемг дусар ител. уыы бер - ике тапыр аырып лгр .Тауыша ял блмендге алдаттар мылтытары менн йгерешеп килеп сыалар м тышы ишекк арай йгереп китеп баран Батыршаны креп алып бер юлы бер - нис мылтыты тоап атып лтерлр. лгн кне мылты тйе менн игеслйр. Был ваиа тураында ошо у тада трм каменданты подполковник Иван Бередников Сената ошо хл - ваиа тураында ентеклп яылан донесение ебр.

лбитт, тетрндергес хл. Ошо донесение менн Батыршаны батшабикг яан хатыны быуаттар аша атлап бег килеп етее - е жп хл: ат - ат уйландыра, тетрндер.

тормош енс аыуын дауам ит. Батыршаны леменн у Сенат уны аилен аылан таы бер арар абул ит. Атап йткнд, 1763 йылды 18 сентябренд Злбохар, хер инде Мария Александровна ыы Слиха, йки яыса Вера менн, Сенат арары менн ыар монастырына урынлаштырыла м ислам динен кире айтмаын, йки асып китмен сн даими арауылсылар беркетел. Шулай итеп, ислам динен ялап дау уптаран хртте аилен кслп христиан динен ксерлр. Улар, сстре ырылып, монашкалар булып мер ррг мжбр ителлр. Артабаны ямыш - йшйештре билде, шул монастырь эсен инеп, кире сыырай мл таба алмайынса, тарих тпклнд мгелекк юалалар.

 

***

 

Блек