Кинй Арыланов, аранай Моратов, Брол Юнаев 6 страница

- Ышанабы, лбитт, ышанабы!

-Тылайыымы мине ?

- Тылайбы, тылайбы.

- Ышанысыы сн рхмт. Бег, аай - эне, еллек сн алып баран кршебее тамамлара ваыт етте. Эйе, бе емнек, бее л дошман е алманы. Бее тирне язалау отрядтары тулыынса улсаа алды м ул ст айын ыыландан - ыыла бара. Шуа кр нылы уйланылан уы арарымды ег еткерм: таралышыра ваыт етте. аырмай - нитмй ошо мере тегее орайым. Йорттарыыа, аиллрегег айтыы, донъя ктг, ял итеге! Дошман улына элгеп уйыуан аланыы!

Трн тынлы урынлашты. Салауатты таы ниер йтерен кттлр, буай, лкин ул оаа тынып алды. Яйлап ына ризаылы белдереп шыбырлашауар башланды м ул еелт гелг ерелде. Унда - бында тауыш ишетелде:

- орал ташламаясабы...

- атауы алайы, шунан айтырбы...

- йг айта та язалау отрядтары барыбер бее табаса...

- Шауламай тороо ле, яуаштар! Салауат устым, мин бер - ике йтйем. - Сафтаран айырылып лкнерк йштрге Дыуан олоо старшинаы Милеяр Араев ала сыты. - Бригадирыбыы мерен бег мотла трг крк. Таралышмайынса булмай. еге уйлап араы: хле кй, са баып торан аттара менеп атауа жм ите - е к еел аыллылы. Завода ул елтге, крге - бер тин. Аллаы Тл е шулай ушандыр. Таралайы, хл йыяйы. ыш кн нисек уышмасы булаыы ?

- Рхмт, Милеяр аай! ре - алтын. - Салауат сафтара к йгертеп сыты. - Кем ег орал ташлара уша ? Бер ушмай. Киреенс булан оралдарыыы ныыра йшереге! уыра крк булыуы бик ммкин. хер таы ла абатлайым: таралыы! Ни тиклем тиерк ыбырлааы, шул тиклем яшыра булыр. Ут улсаы эсенд алып уймайы!

Тауыштар ишетелде:

- Таралыу дртр, туандар, уала башлайы.

- Салауат батыры е др, тылаы, аырмаы!

- ыш сыып ала - таы ктрелербе. Батыра ла ял крк!

- Бригадир, еде ала! ин бег крке!

Халы ашымай ына таралыша башланы. Яуаштары: ыбайлылар, ййлелр, ылаулылар бт крк - яратарын йыйып алып, оралдарын таып урман эсен ынтылды. Дрт яуашы нишлптер тик тороуарын дауам итте.

- е ним арап тораыы ? лл мине мере аламаныымы ? Есаул, уалыра бойоро бир! Мин ген бында алам.

- Салауат устым! Бе ине яыыды алдырмайбы, шулай йлштек.- Есаул Раай яыныра килде. - Мин м бдршит устым яуаш ына тгел, и яын туанбы а. Бег таы Юртым дил улы менн Зйнш Слймн улы ушылды. Ауыр сата хрби еткседе ташлап ките бер ниндй анундара ыймай.

- у мине менн алыу - еде лемг дусар ите бит! Шуны аламайыымы ни ?

- Алайбы, шуа кр алабы! Бее арар ти, ни крк т берг крербе! Бее ыума!

Салауат ул елтне:

- Ярай, алыы улай булас. Тик шуны белеге: араы тшг Миндшт булыра тейешбе, шул я тынысыра крен. Артабан нишлрг йлшербе, йге, уалайы!

Биш ыбайлы крк - яратарын алып абаланмайынса урмана тартылды. Яыра ына гелп торан ялан бушап алды...

Был ваытта подполковник Аршеневскийы язалау полкы Себер юлына килеп ингйне инде. Подполковникты кйефе бик насар. Уа: ,, Салауатты элп табып, терелй ула алып килтерерг,”- тигн бойоро бирелде. Шуны нисек трг! Был йрш ур кбндн эн элгн кеек бит инде, айа тбп барыра белмйе! Шулай а дрт тарафа дрт ктсе ебре ул. Шл артынан ыуып йргндй тойо ен Аршеневский. обай олоо сигенд тутап ял итеп алыра булдылар. Эер тшм элек ктселр тир - яты байап йлнделр, йшертен дозорар уйылар. алан алдаттар командирына ур сатыр оролар, рен палаткалар ултырттылар, утын ташынылар, ашара ерлнелр, ял иттелр. Уйламаанда дозора тороусылар ике кешене тотоп килтерелр. Сатыр эсен керетеп Аршеневский алдына батырылар. Подполковник тотоландара к йгертте: кейемдре бик затлы крен былары, икеенд л ялтыр атластан тегелгн скмн, р - яы ама бректр, а быймалар. Аттары ажар, йонсоуа ошамаан, ре ара елдр янмаан тулы битле мдр. Тыныс ына арап торалар, урана ошамаандар. Слмлнелр.

Подполковник т орау алып шунан у а атында алдырыра булды. Йыйылма тл артынан тормайынса орау бире:

- Кемдр е ? Бында ним арап йрйг ? - Сатыр хужаы улар менн инлшмне, ултырыа ла тдим итмне. Кем бел улары кем икнен!

- Нас ругать нельзя, бе - помощники бей батша, бе - ловить вора - тип бере вата - емер русса башлап нимлер алатып маташты.

Икенсее л г ушылды:

-айа Салаватка ходит -мы знать.

Аршеневский поручигына ндште:

- ин был мдре бутаынан берй нм аланымы ?

- Аламаным!

- Тржемсене саырмаа - булма.

Поручик Лесковский сатыран сыып айалыр йгере. Аршеневский был бндлрн кен алмай арап ултыра. Тышы ифттре аша кемдр икнен самалара телй - килеп сымай а уя. Тыштан кренеп тора: хлле йшгн мдр былар, трк йре бер -береенекен ошаан. Икее л йшел трк кле, башорттара тартымдары ю кеек, сйер мдр.

Тржемсе ингн ыайы сйер унутар менн гмлш башланы м шунда у мнен подполковникка еткер бары:

- Башорттар тгел былар, мишр тоомонан. Аалы - энеле Мсин менн Ймр бслмовтар. Бег ярам итерг йрйр. Икее л берр ораллы отряд тота икн. Улар а вор Салауат Юлаевты элйр. Эен тштк, тотоп бирбе, ярам крк, тир.

Сатыр хужаы йнлнеп китте:

- ора ле, Лесковский, уларса: вор - Салаватка айы тирл ?

ораны Лесковский, тржемсе йлндер бары:

- й менн Сим исемле йылалары аралыында булыра тейеш. алдаттарыыы шул тирг алып бара алабы, ти. е ул ерре белмйеге, ти. Берглп тетеп сыа - тотасабы.ебее йр кешенн торан ике отрядыбы бар, улар менн ген эш сыма, шуа ег ушылыра уйлап бында килдек. Бее ген ике й кеше, алыш - тартыш башланып кит, кп тгел бит инде.

- Лесковский, былара ышанаымы ? Ана, ниндй ур в бирлр.

- Минес, подполковник фнде, улара ышаныра ярамай. Берй этлек уйлап килмгндрме икн ?

- Мин д тап шулай уйлап ултырам, тикшере ткрмйенс - ышаныра ярамай. лег а атына уйыы! Артабан к крер.

Подполковникты уы рен ишетеп торан бделслмовтар ушарлап ысырыша башланылар:

- Бег нисек ышанмайы ул ? Был - Ймр абзыйым, Мин - Мсин. Белм - бел! Бына ошо улдарым менн бер - нис йыл элек Батыршаны элктереп, Питерг алып барып тапшырым. арааалды тота яан пт мин булдым. Бее ата - бабаларыбы быуындан - быуына батшалара торо хемт иткндр. Бее л шулай трбилнелр.

Ймр энеене рен ушылды:

- Дуты дошмандан айыра белмгн ниндй фиср ин ? Бее хатта янаралдар бел: Рылеев, Фрейман, Потемкин, таы кп фисрр. Улар менн берг йргн сатар а булды.

Аршеневский тржемсег ндште:

- Генералдар менн берг йргнен, Потемкин менн буланын нисек ралай ала ?

Ймр ним йтерг белмй аптырап алды. Мсин уйынын апшай башланы м теткелнеп бткн бер аыы сыарып Аршеневскийг уы:

- Бына генерал Потемкин имзаы уйылан аы, моайын ошоно орайыыыр!

Аршеневский аыы улына алып уый башланы: ,, Обладатель сего подтверждения действительно является помощником регулярных войск в Башкирии. Имеет право бесприпятственно пройти по всем дорогам и постам...”

- Эйе, имзаы генералдыы. Ышаныра тура кил. Ярай, алашты икн, ти. Мине ошондай орау ыыындыра: нисек итеп ярам ит алаыы ?

- Ике й ыбайлыбы менн ег ушылабы м юл кртесе ролен трбе.

- ыбайлыларыы айа ?

- Бынан алы тгел. Ял итлр.

- Улайа бе бгнг ял итйек. Иртнск уалырбы. Командаыы ушырыы м алдан тшрг. Таы бер орау: Салаватка воры нисек тотоп бирмксе булаыы ?

Ймр ашыа - ашыа яуап бире:

- Уны Сим м й йылалары буйындаы ауылдаран элрбе. ее скр берй тыныс тбкт ял итер, бееке - элр, бермлп р ауылды апшап сыыр. Ауылдара мине шымсыларым етрлек, улар аша баш боласыны айы тирл икнен белеп булыр тип уйлайым.

- гр боласылар аршылаша - нишлреге ? Воры ике медн ашыу скре бар тигн млмт бар минд.

- Бар ине, хер - ю. Мине ишетеемс Салауат скрен таратан.

- гр был хбре ысын була - мине сн шп яылы. хер йолап ял итеп алыр ваыт етте. лег хуш!

Иртге кн Аршеневскийы язалау отрядын Ймр й йылаы буйында урынлашан Шрип ауылына еткереп урынлаштыры. Тир - я ауылдара шымсылар китер таралды.

Штаб сн и ур йре береен айланы Аршеневский. уна блменн мебелдн бушаттыры, стена буйлап эскмйлр эшлтте м подразделение командирарын кшмг йыйы. е былай тип башланы:

- Офицер фнделр! Минес р ауылды апшап йрп иммтле ваытты рм итен бер файа ла ю! Бындай ысул бер мт л бирмйск, снки урындаы халы урышынан крммеш - белммеш буласа. Былай итйек: полкты бер отрядын мишрре тркмн ушып ебрйек. Кем телге м отряды менн ошо миссияны трг телй ?

Баша офицер фнделр и йыйансы поручик Лесковский ырып килеп торо:

- Мине ебреге, подполковник фнде! Миссияны тмйенс кире йлнммен!

- Офицер фнделр! Кем аршы ? аршылар ю! Тимк, Лесковскийы ебрерг ризаыы инде ? - Подполковник рттр буйынса к йгертте. Тегелр ,,ризабы“ тигнде белгертеп баштарын елктелр. Алыа алатыу кркмй: был походтан лл ееп - лл еелеп, лл тере - лл, Аллам алаын, ле айтаы!

Подполковник ен йомаланы:

- Ярай, Лесковский, и ризалы бирбе! еде ике й ыбайлы менн бгндн алмай юла сы! Шуны иед тот: мишрр алдан барыра тейеш м уыш була ала беренсе булып керендр. ее бурыс: улара ярам ите. гр вор Салаватканы кс ан яынан кберк була - сапын ебреге, тм кс ,,“ тигнсе барып етер. еге алыштан ваытлыса тайпылып тороо!

Титлгн ауылды тентеп, темекенеп йр бер файа ла бирмне. Халы Салауатты крммеш - белммеш булды, Пугачев полковнигы, ыуа батандай, юа сыты.

Темекенеп йргн кндре береенд бделслмовтар, Лесковскийан айырылып китеп, таы бер ауылды апшап сыыра булдылар.

араы тш башлаан ваыт. Ауыл ситенд бер тркм малай - шалай уйнап йрй.

Мсин малайара тутап арап торо ла атынан тшп и оон мере саырып алды м башорт теленд ва - тйк орауар бир башланы:

- Эй, малай, ниндй уйын уйнайыы ?

- уыш уйыны уйнайбы, Батша менн хан крш.

- араыла йррг урмайыымы ни ?

- урмайбы, нимнн урыра тейешбе ул ?

- Бапатан.

-Был ятара бапатар ю, асып бткндр.

Малайар уйындарын ташлап гмлшкндр эрген берм - рм йыйылып тылай башланылар.

Икенсе малай ен ыыындыран орауы бире:

- е кемдр ул, аайар ? Тн еткс бее ауыла тртеге менн нишлп килдеге ?

- Ниг килгнебее сер итеп тотора тейеш инек бит ле. Ярай, сере ег ген асайым, тлке бер белмен: бе - Салауат батыры дутары. Уа ярам итерг китеп барабы, тик таба алмайбы а уябы. е белмйегеер, шулай булас, бында ваыт уарып тороан бер файа ла ю.

Малайар бер - береен ,, ялт - йолт “ арашышып алдылар. Ооно тмне йтеп алды:

- е, белмйегеер, имеш. Салауат аайы, уны ыйыулыын белмгн кеше бармы ? Лкин ул батыр тураында бер- ни йлрг ярамай, тыламаа - атайаран, аайаран тума элгее ммкин. е уны дутары булана ына йтбе: Салауат аай ошо млд Миндшт булыра тейеш. Ярамсылары а, шуа ашыа алыы!

- Миндшк юл айан бара ?

- Бына ошонан тура тартып тшге - умаа юлыырыы. Артабан билндр, тау битлре буйлап барып сыырыы!

- Алымы ул ауыл ?

- Ю, лл ни алы тгел. Аттарыыы атлатып бараы - биш стт, юрттырып бараы - ике ст ярымда барып ет алаыы.

бделслммовтары келдре кинт ктрелде. Кртелгн яа арай аттарын боролар, отряды бер е арттарынан эйре. Ике мишр командаын йне , йтлне, ый - хрмт в итте.

Был ваытта Миндшт Салауат, Раай, Юртым, Зйнш, бдршит ре белгн ышаныслы кеше йнд кшлшеп ултыралар ине. Егеттре бер ген орау борсой: башты айы яа борора ? Аттары саыа алмаштырып тауар аша ките хефе булмамы икн ? е Салауат башланы:

- Туандар! Мишрр темекенеп йрп бында килеп еткнсе саыа баып тауар аша олаыра крк. Кем д кем минн айырылып алыра телй - иркеге! пклммен.

- Ю, айырылышмайбы, лгнс берг булайы.

- Ярай, алашылды.лерг йыйынмай торайы ле. Бына нм: аттары алдырабы, саылар ер, шуа баабы. Тауара ктрелйек, гр йырып сыа ала - Урал аръяына тартырбы, брйндр аша аа далаларына инеп юалырбы. Унда ял итеп, кс йыйып ала, я кн кире йлнеп айтырбы м халыты яы ихтилала ктрербе! Ризаыымы ?

- Ризабы, лбитт, ризабы. аатара балаларына аба биреп була ла тама туйырырбы ле.

-Тама туйырыу беренсел мсьл тгел, утлы улсанан сыып отолоу. Урал аръяына барып ет ала - тере алырбы, сир булмабы, тип уйлайым.

Тн тыныслыын бооп эттр абалара тотондо. Алыта, Бирш йылаы буйында, атыш тауыштары ишетелеп алды.

- Ах, инере..., тки тапырлап йрй торас эг тшкндр икн! Егеттр, ашыыы,- тип Раай аландары абаландыры. Салауат тп былай тине:

- Хнйрре ген алыы! Баша бер - ни кркмй. Аттары, у - яндары, ылыстары й хужаына алдырабы. Аы та табылыр.

Иплп кен ишек шаынылар. Эстгелр аайы. атыра итеп дбрлт башланылар. Юртым ишек тбн килде, ораны:

- Кем унда ? Ним крк ?

- Салауат аай! Мин - Вхит булам, ее трттн. Дошман етеп кил!

Ишек асылан ыайы Вхит атылып килеп инде:

- Зинар, тиерк шылыы бынан! ее эрлселр ауылда.

- Алашылды, алашылды, сыыра торабы бына. ин айан бында килеп сыты ? Айырылып киткйне тгелме ?

- Эйе, тик ен айырылас та айтманы. Бер тркм егеттр менн йлштек т ег, арттаныра ойро кеек эйреп, урсылап барыра булды. Ошо ауыла тиклем ее алай - алай оатып килдек, тнд баауылдар уйы. Таа арай билде ыбайлылыр яынлашты. Тутатып асылара булайны - атыш китте. Минекелр уыша - уыша сигенеп ауыл уртаына килеп еттелр. Ти булыы!

- Ах, шайтан балаы! Мине бойорото тмгн сн яуапа тарттырыра крк ине л бит - ваыт ю. - Салауат ырып килеп торо. - Вхит, егеттре кире йгер! йт: аршылашып меррен рм итмендр! Урмана сигенеге м юа сыыы! Был мине и уы бойоро.

Салауат тркм Эем йылаы буйына тшкнд офо ятыра башлаан ине. Хер Яалы тауына менерг м артабан ысыныра крк. ар атламыны йоа икне иелеп тора, саыы а атлап була. Шулай а саылары таып алып тауа арай рлй башланылар. Салауат трл уйарынан арына алмай: эх, бынау тауы тбен менеп еткнд артабан елдр уйнатып тоойорар ине л бит! ана у! Менеп етер сн, ай - ай, кпме кс крк, ле урманлы битл алда тора.