Кинй Арыланов, аранай Моратов, Брол Юнаев 7 страница

Ул арала арыуы ятырып лгр, тир - я асыыра крен башланы.

- Ауыл яынан ниндйер арасылар ыбырлаша, - тип Зйнш тутаны ла улын аш тн уйып кт башланы. бршит т тутап арай биреп торо ла:

- ине арасылары ыбайлылар булып сыты тгелме ? - тип фекерен йтте. - лл ебее егеттр артыбыан эйрмксе булдылар микн ?

Бте л тутап ндшмй ген офото ктте. Унда, кейемдре ялтыр - йолтор иткн, бейек папахалар кейгн, погондар таан казактар аттарын ыуа - ыуа яынлауарын дауам итте. Араларында ялбыр кпстре менн рустаран аырылып торан ыбайлылар а крен. Беренсе булып Раай телг килде:

- Ю, беекелр тгел былар, дошмандар! Салауат! Нишлйбе, отолоп булырай ммкинлек алманы тгелме ?

- Ммкинлекте ебе эшлрг тейеш! хер уалабы, тау тбен менеп лгрп булмамы икн ? Бар ксг менн ала ынтылыы!

Башалар уны артынан эйрелр.

Эрлселр саы юлы буйлап киллр ине, хер асып барыусылары рен креп алдылар. Ярты улса яап аттарын ныыра ыуалап яынлаштылар м ар бураны сыарып мылтытаран ата башланылар. Тырыша торас бтнлй уратып алыра ирештелр. Утлы улса эсендге биш батыра тутара тура килде.

- Егеттр! орал улланмаа! - Салауатты тауышы бойоро кеек яыраны, тауышын йомшарта тшп тне. - сирг тшкнд уышмаа ндйем, мереге ле ммкин. ула алыныу - тормош тутауы алатмай. Бирелеге - тумаалар а лтермтр, блки. Атайым ирект була, ис шике, бее отарыр, йки язаны еелйттерер ле.

Атлылар улсаны ыа башланылар, ре шау - гр киллр.

- Ана, Салауат! Салауат шул ул! - тип бере татарса ысыра. Эргендгее быны р ен ймлп тора.

Таныны улары Салауат. Шул Мсин менн Ймр яуыздар бит былар. Баяы ик аттарынан тшп амалан тркмг арай йгерелр.

Мишрре кргс, ,,аршылашмайы,” тип ндп торан Салауатты йне кй, беренсе килгнен йн асыуы менн олата уты. Икенсеене яынлаанын кткрп тороп башына уш йороон ултыртты. Уныы ла сглп барып йыылды. Башаына лгр алманы, кемдер мылты тйе менн башына уты. Салауат иенн яып оланы...

Ул алмы ауылында иен килде, шунда у таныны ул алмыты. Был ауыл подполковник Аршеневскийы 23 - с хрби язалау командаы менн тулан. асандыр Салауат минне тыуан ауылы алмыта йгне менн осраша торайны, шунан алмы кейе булып китте ул. Бына хер ауыл уры алдаттары менн тулан. Улар урындаы халыты йберлйр, мыыллайар. аршы торорло кс, еллек элрлек урын, быларан отолорай сара ю. Былай бара, башортто уры атында йше - мер йыла ла уылыуы ммкин.

Салауаттан оайлы орау алыу бер - ниндй файа бирмне. Бер ай буйы Аршеневский тп боласы менн кпме осрашты - бер ниндй яы хбр ала алманы. Ошо офицер аша атаыны ула алынанын ишетте башорт юлбашсыы. Ту ышанманы, уыра ышаныра тура килде тотона, снки Аршеневский Юлайы ен бирее орап Скалона яан тенесене ксермен кртте.

Салауатты тотолоуы тураындаы ,,ыуаныслы“ хбр юары хрби дирлрг бик ти таралды. Аршеневский кисекмтн флге генерал - майор Фреймана ашыыс рапорт - депеша ебре. Уныы генерал - майор Скалона, генерал - майор Панина хбр итте. Панин Юлай менн Салауатты Казана килтерерг бойоро м артабан улары нишлтерг тип Екатерина Икенсег мржт итте.бей батша тотондары Мскг килтереп Сенатты Йшерен экспедиция блеге арамаына тапшырыра ушты.

Йшерен экспедиция ике батыр эше буйынса п кен берй арар сыара алмай этлн, снки тотондар улар яан яуызлытары кбеен инар ит. Сенат шундай арара кил: Кире Ырымбур губернаына айтарып тикшерее дауам итерг; яуызлы ылан урындарында йртп язаа тарттырыра; Рогервик крепосына мерлек каторгаа ебрерг.

Шулай итеп, батша хкмте баш ктреселрн аяуы с алан. Себер юлы Тйл олоо старшинаы Собханол Килтковты, Уса юлы йн олоо старшинаы Сура Рслевты аып лтергндр.

Башорт яусыларыны юлбашсыы Салауата, атаы Юлайа ипе азаптар кисерерг тура кил. фл, азанда, Мск, Ырымбура суд тикшере эштрен ткреп р береен 175 тапыр утырып, танау япратарын йолоп алып, ,,З“, ,,Б“, ,,И“ (злодей, бунтовщик, изменник) тигн келйм алып Балтиктаы Рогервик ныытмаына мерлек каторгаа ебрлр. Уларан алда бында титлгн Пугачев еткселрен, шул эстн нзфр Усаевты килтергн буландар.

Егерме биш йыл мерен Салауат каторгала ткргн м 1800 йылды 26 сентябренд лгн. Салауаттан с йыл алда атаы Юлай а вафат булан. 1804 йылда нзфр Усаев теге донъяа кскн.

* * *

Ист провинцияында Берол Юнаев еткселегендге отряд 1775 йылды октябрь башына тиклем кршен дауам итее - факт. Ошо турала генерал исеменн яылан документ пакет - аланан. Кртелгн йылды 2 октябренд генерал - губернатор Рейнсдорп, Сената пакет ебреп, Берол Юнаевты тотолоуы тураында хбр ит.

Депутатты уы алышы Илмн буйында була. Уны блкй ген отряды алыша - алыша барып, тулы амауа элг. Отряд бирелерг телмй уы ксн тиклем уыша. Бирелмгнен ырып, отряд юлбашсыын амап ыырылайар. Яраланан аты олай, шул ваытта ына кмк казактар тркм уны тн ябырыла. сирг алалар м провинция ге Силбег килтереп трмг ташлайар. Тумалан юлбашсыны Себер яыны баш командующийы генерал - аншеф Панин ен алдырта м орау аланда бик тупа тота:

- Ну, тотон, яуызлытарыды барлап сы ле! Нир ыланып йрн был ятара бар халыа ото алып ?

- Мин тотон тгел, халы тарафынан айланан депутат, икенсе трл йткнд, Екатерина Алексеевнаны законлы депутаты. Закон буйынса депутат тейелгее! е шул законды боаыы, жалоба яасамын ле к.

- Депутат тгел ин, хыянатсы!

- Нисек депутат тгел ? Бына депутат тамаы, бына миалы, - Берол был йберре уйынынан йрп сыары. - Тик улыы менн аылаы булмаы хкмт тапшыран знактара. Депутата хрмт менн арап йлшее талап итм.

- ин еде старшина ына икнеде оноттомы лл ?

- Мин - старшина, эйе. тен - депутат. Таы ми батшабы Петр Федорович тарафынан ,, фелдьдмаршал, “ тигн юары чин - држ бирелде. Минн орау алыуы мине држг ти кеше алып барыра тейеш, ее држ минекенн тбн. Бында фельдмаршал саырыы, шул ваытта ына мин имгес орауара яуап бирермен. былай минн бер - ниндй млмт ктмге!

Панин аптырай тшт, бер а йомшары, снки бер ваытта ла депутаттар менн эш иткне булманы уны, шуа кр айылай йлше улай икнен айлай алмай йне. йтте:

- Бер юлы ике батша буламы ни ? Уйлап арааы ни була ?

- гр батшаны берее тхетте законы решт тартып ала - була. Екатерина Алексеевна тхетте талап алды, халы наказдарын трг влр бире - енд торманы. Петр Федорович халы наказдарын млд тй башланы, шуа бе уны ялашты.

- Ул самозванец. Ысынбарлыта ул - казак Емеля Пугачев. Моайын игнегеер ле!

- Ю, ул ысын батша. ее регег ышанмайым. Мин - алдат, ир батшаа ант иткнмен, ул йткнде - тгнмен. Шул ына. Шулай булас мине бер - ниндй йебем булыуы ммкин тгел.

- Ышанмайым, тип йтее, минес, хйллшеп маташыу ул. Улайа Сенаттан рхст алып ине Мскг алып барыра крк. Шунда юлбаар Пугачевты язалананын ке менн крере!

- лер алдынан Мске таы бер тапыр крег мин аршы тгелмен, лбитт. Тик белеге: артабан да ябай халы мнфттрен ипк алмааы - ул шундай тулын булып ктрелер м ее бтгее л йыа уып батырыр, йннмг ебрер! мин лемдн урмайым, депутат булып даулашып эш сыара алмаас, яуа сыып, халы наказдарын тнем, шуа келем тыныс. Килск быуындар батырарын онотматар ле! Бына шуа иманым камил.

Халы депутаты, яугир м юлбашсы Берол Юнаевты артабаны ямышы тарих биттренд аланмаан. Депутат булас, блки, лем язаына тарттырылмаандыр, уы тйге трм буландыр, тип фараз итерг ген ала.

 

Блек