Sowiaskie miejsca kultu – Góra la

Opublikowano Grudzie 10, 2015, autor: Kamila abdzka

Jak wiat dugi i szeroki, tak wszdzie moemy napotka na liczne uwicone miejsca. Kada religia, kada nacja posiadaa, posiada i bdzie posiada swoje miejsca kultu. Chocia ze wzgldu na rónice kulturowe midzy plemionami dawnymi, historycznymi a wspóczesnymi, midzy religiami monoteistycznymi a politeistycznymi miejsca te róni si od siebie wygldem, form, to jedno maj wspólne zawsze uwaano, e to wanie w tym miejscu zwykli miertelnicy mog bardziej poczu obecno boskich si. Dzisiaj w caej Polsce obserwujemy liczne kocioy, dawniej Sowianie mieli swe wite gaje, albo góry, które obdarzone byy szczególnych szacunkiem.

Chocia o dawnych przedchrzecijaskich orodkach kultu moemy powiedzie stosunkowo niewiele, to dziki wiedzy archeologicznej wci dowiadujemy si czego nowego o tajemniczych wzniesieniach. Waciwie nie ma za wiele róde pisanych, które mówiyby o miejscach, w których poganie oddawali cze swym bogom. Wraz z wprowadzeniem religii ogólnonarodowej, jak zosta katolicyzm, w Polsce nastay czasy monoteizmu i wyparcia pogaskiej tosamoci. Krzewiciele wiary chrzecijaskiego niszczyli wszystko co pogaskie: wite gaje palono, za nazywane bawanami posgi niszczono na rozmaite sposoby. Otoczonych szczególn czci wzniesie nie dao si jednak tak atwo pozby, przez co s one dzi wspaniaym reliktem pogaskiej duchowoci. Jednym z takich duchowych reliktów jest góra la – miejsce dawnego pogaskiego kultu solarnego.

Autor: ukasz Czyykowski (CC)

la stanowi do wyrane wzniesienie nad nadodrzask dolin. Góra ta czsto ginie w gstej mgle. Obok niej ulokowane s dwie pomniejsze góry: Radunia i Góra Kociuszki. Ta triada przez badaczy kultury sowiaskiej bardzo czsto nazywana bywa lskim lub sowiaskim Olimpem. Ze znanych nam obecnie orodków kultu religii pogaskiej na ziemiach Polski jest to na pewno najstarsze miejsce. Naukowcy datuj, e jego pocztki mog siga starszej epoki elaza, a wic okoo 600 lat przed nasz er. Dzieje Góry ly nierozerwalnie byy zwizane z ludnoci prasowiask i sowiask. Uwaa si, e do wietnoci tego orodka przyczynili si równie przybysze z zachodu, zwaszcza Celtowie. Znaczenie tego orodka nie wygaso wraz z upywem wierze pogaskich. Jeszcze przez pewien czas, w tym samym miejscu egzystowa orodek chrzecijaski, który celowo zosta wzniesiony na Górze, by zatrze dawne wpywy przesawnej ly.

Na samym szczycie góry biegnie opasujcy j wa owalny wykonany z mniejszych i wikszych kamieni gabro – czarnej, byszczcej po rozupaniu skay, niekiedy niesusznie zwanej czarnym marmurem. Kamienie te ukadano pionowo, nie uywajc adnej zaprawy murarskiej, aby je ze sob poskleja. Midzy dwoma cianami znajduje si wntrze, które byo wypenione drobnymi kamieniami, wirem i piaskiem. Obecnie wa ten uleg czciowemu zniszczeniu. Niej, mniej wicej w poowie wysokoci góry, bieg drugi wa kamienny w formie póksiyca dugi na okoo 400 m a wysokoci sigajcy okoo 2 m.

Autor: Tomasz Przechlewski (CC)

Na ssiedniej Raduni zachowa si podobny kamienny wa o ksztacie nieregularnego owalu. Jego obwód wynosi okoo 2 km, a szeroko od 3 do 5 m, wysoki jest tylko na okoo 0.5 m. W 1955 roku archeolodzy podobny wa jak na Raduni odkryli na Górze Kociuszki. Naukowcy uwaaj, e way te w aden sposób nie peniy funkcji obronnej. Jak podawaa Helena Cehak-Houbowiczowa bardzo moliwym byo, e w ówczesnym sowiaskim i prasowiaskim wiecie, obiekt ten by tak wity, e adna myl o napadzie nie miecia si w gowach miejscowych plemion. Wyrónia si tutaj centralne miejsce kultu, mia nim by ów wspomniany wyej wity krg na szczycie ly. Drugi krg otacza obszar, nad którym do dzisiaj zachoway si figury kamienne, a mianowicie posta z ryb i dzik. Prawdopodobnie w obrbie waów znajdowa si zbiornik wody deszczowej, wokó którego znaleziono wiele przedmiotów z brzu oraz fragmentów ceramiki. Byy to skadane tu celowo wota ofiarne. Góra la zapewne nie penia tylko roli orodka kultu. Wokó niej zachoway si relikty osad i cmentarzysk wiadczce, e moga ona stanowi take centrum gospodarcze. Moliwe, e u jej podnóa odbyway si targi.

Do XX wieku figura niedwiedzia, czasem okrelana jako dzik znajdowaa si w pobliskich Strzegomianach. Nastpnie zostaa przeniesiona na szczyt ly. Pod brzuchem figury wyryty by znak X. Co ciekawe, ów niedwied nie jest jedynym posgiem, na którym widnieje takowy znak. Druga rzeba uwaana take za niedwiedzia lub dzika (zaley od interpretacji badacza) znajduje si na pónocnym stoku ly i ma na grzbiecie wyryty znak ukonego krzya. Midzy miejscowociami Garncarskiem, Maniowem Wielkim, Florianowem i Wojnarowicami znajduje si rzeba okrelana jako Mnich lub Krgiel. Czasami uwaana jest za znak falliczny. Swym ksztatem rzeczywicie przypomina krgiel. Poprzednia rzeba staa na okrgej podstawie, która ulega zniszczeniu. Na gowie i na podstawie znajdoway si wyryte znaki X. Zarówno obok rzeny niedwiedzia, jak i mnicha znajdoway si kopczyki usypane z drobnych kamieni, którymi ów posg obrzucano. Czwart, zachowan rzeb jest posta ludzka odziana w dug szat, która w rkach trzyma ogromn ryb z ukonym znakiem X na grzbiecie. Znajduje si ona na pónocnym stoku góry. Kolejn rzeb bya dolna cz postaci ludzkiej w szerokiej szacie. Odkopano j nieopodal kocioa w. Anny w miasteczku Sobótka, które jest pooone u podnóa góry. W ssiednim Starym Zamku, w kocióku by w naronik wmurowany blok kamienny z zarysem nogi ludzkiej zdobionej równie ukonym krzyem. Ponadto w Sobótce odkryto okoo 2,4 m czworoboczny sup kamienny. U stóp ly w fundamentach opactwa Górka znaleziono walcowaty gaz zdobiony znakiem X. Podobny odkryto na ssiednim grodzisku w Bdkowicach, a graniastosup granitowy zdobiony tym samym znakiem na poudniowym stoku góry ly.

Autor: Merlin (CC)

Jeli prawd okazaoby si, e to wanie dziki wspomnianym Celtom, la zawdzicza sw rang, to i istota przyblienia tajemniczej zagadki zwizanej ze znakiem X staje si by odkryt. Znak X jest te dostrzegalny na ceramice i kamiennych toporach, które odkryto podczas bada archeologicznych. Jak podaje Bogusaw Gierlach, symbol ten zazwyczaj naley kojarzy z celtyckim bogiem Dagdy, którego w literaturze okrela si take jako Smertiosa, czyli mier. Nie ma równie jednomylnoci w kwestii tego, czy znalezione na ly rzeby przedstawiaj niedwiedzia czy dzika. Moliwa obecno Celtów w tych regionach potwierdzaaby hipotez mówic o dziku. U przybyszów z pónocy dzik stanowi personifikacj si przyrody, by emblematem wojennym, a póniej sta si take oznak stanu rycerskiego. Biay dzik by natomiast symbolem warstwy druidów. A miso tego zwierzcia spoywano podczas rytualnych uczt ku czci wielkiej matki. Niedogodnoci interpretacyjnych nie dostarcza za to figura ryby, gdy bya ona uwaana za symbol podnoci. Nie wiadomo, kto by twórc tych rzeb. Jak wiemy orodek istnia od wczesnej epoki elaza, a wic naleaoby go czy z ludnoci yjc na tych ziemiach jeszcze przed wyodrbnieniem wspólnoty sowiaskiej.

Oczywicie zespó tych rzeb nie jest peny. Zapewne na ly znajdowao si ich wicej. wiadcz o tym chociaby figury porozrzucane po najbliszej okolicy. Musia tu istnie cay zespó rzeb stanowicych mniejsze lub wiksze elementy ówczesnego panteonu. Kronikarz Thietmar nastpujco pisa o ly: „Dla swojej jakoci i wielkoci, gdy zachowano tam przeklty pogaski kult, otaczana bya przez mieszkaców wielk cisz”. Jest to bardzo ciekawy zapisek. Bowiem wskazuje, e mimo panowania na tych terenach, przynajmniej formalnie chrzecijastwa, orodek ten zosta nienaruszony jeszcze przez dugie lata.

Analizujc dane historyczne, mona postawi tez, e la odgrywaa rol gównego sanktuarium jednoczcego plemiona lskie. Nadal wiemy o niej stosunkowo niewiele, gdy znaczn cz informacji o tym szczególnym wzniesieniu stanowi domysy i hipotezy. By moe z biegiem czasu dziki archeologom dowiemy si czego wicej o tym wanym dla kultury pogaskiej wzniesieniu, jednak do tego czasu o ly wiele bdziemy mogli sobie jeszcze pogdyba. Bez adnych wtpliwoci gór t moemy uzna jednak za jeden z najwaniejszych reliktów pogaskiej duchowoci – bez wzgldu na to, z jakim pogaskim ludem góra ta zwizaa si najbliej. Kto by na jej szczycie, bez wtpienia poczu duchem, jak to jest by bliej nieba.

la od zachodniej strony. Autor: Proch (CC)

Wszystkim marzcym o tym, by wspóczeni sympatycy sowiaskich wierze mieli swoje miejsce kultowe przypominamy o projekcie Rodzimego Kocioa Polskiego, którego celem jest kupno ziemi pod rodzimowiercze cele kultowe.

róda:
A. Gieysztor, Mitologia Sowian.
B. Gierlach, Sanktuaria sowiaskie.
J. Kostrzewski, Kultura prapolska.
H. Cehak-Houbowiczowa, lski Olimp.

https://www.slawoslaw.pl/slowianskie-miejsca-kultu-gora-sleza/

wity gaj – miejsce duchowych dozna

Opublikowano Padziernik 18, 2015, autor: Kamil Godowski

Potrzeba oddawania czci siom wyszym jest starsza od zwyczaju stawiania bogom okazaych wity. Nim dawni Sowianie nauczyli stawia si urokliwe chramy i kciny, poganie czynnoci kultowych dokonywali w specjalnie wydzielonych obszarach lenych, tzw. witych gajach. wite gaje byy wród wielu kultur magicznymi miejscami, w których byo mona przybliy si do bóstw, duchów przodków bd te po prostu si natury. Czasem wite gaje powicano konkretnym bóstwom, czasem te peniy one funkcj czc ludzi z duchami zmarych przodków. Istnienie tego typu miejsc wiadczy jednak przede wszystkim o niezwykym poszanowaniu przyrody, która w ten sposób w wielu kulturach zostaa wyniesiona a do rangi sacrum.

wite gaje wystpoway w pierwotnych religiach Ariów, Iraczyków, Greków, Rzymian, Germanów, Batów, Celtów i rzecz jasna Sowian. Niestety, w wikszoci nie zdoay one przetrwa gwatownego procesu chrystianizacji. Trudno dzi powiedzie, jak dokadnie wyglday sowiaskie wite gaje. Nie wiadomo, czy stanowiy orodek kultu jednego okrelonego bóstwa, czy te bya to grupa sanktuariów zrónicowana pod wzgldem funkcjonalnym. Pewni moemy by wycznie tego, e ponad inne drzewa wielokrotnie wywyszany by db – wite drzewo Gromowadnego w wierzeniach Sowian i Batów, wizane z kultem Peruna bd Perkuna.

Faro baweniana owicka 160x200 F Prestige owicka 13 FaroOd 79,00 z

Karo Pociel Baweniana 160x200 owicka Biao NiebieskaOd 66,00 z

Spinki do mankietów X2 WikingOd 109,00 z

Autor: TEMPERATE-SAGE ©

Na podstawie danych porównawczych mona stwierdzi, e dby w rónych kulturach byy powszechnie czone z bogiem bdcym panem burzy, Gromowadnym. Tradycja utosamiania Gromowadnego boga z dbem jest typowa dla nurtu indoeuropejskiego. Wynikao to std, e drzewa te byy i s szczególnie czsto raone piorunami. Fakt ten interpretowano niegdy jako jednoznaczn wskazówk z góry, e to wanie db jest ulubionym drzewem kierujcego piorunami. Uderzenie piorunem w tym kontekcie byo odbierane jako swoiste bogosawiestwo. Skoro wród Sowian i Batów najwaniejszy by kult gromowadnego boga, to nic dziwnego w tym, e db zosta wyniesiony do rangi króla drzew.

Db dla Sowian by take punktem centralnym wiata, alegori odradzajcej si przyrody. Skandynawowie maj swój jesion jako Yggdrasil, za Sowianie i Batowie maj swój db. Drzewo to w dawnych wierzeniach, jak na axis mundi przystao, wspierao nieboskon, za jego korzenie schodziy do najgbszych podziemi, prawdopodobnie a do samej Nawii, tworzc tam filary. Mylenie to znalazo konsekwencj w samym uoeniu witego gaju – pojedyncze, szczególnie wielkie dby byway otaczane specjalnymi fortyfikacjami, które sprawiay, e nikt niepowoany nie mia do nich dostpu. Takie zorganizowanie przestrzeni sprzyjao równie skadaniu dbu ofiar, najczciej z nabiau, owoców bd miodu.

Rycina – wity db Peruna / Perkuna.

Las jest idealnym miejscem do odbywania praktyk religijnych. Poród drzew zawieszeniu ulegaj wszystkie wykadniki ludzkiej egzystencji, zwaszcza upywajcy czas. W witym gaju moliwe stawao si przejcie od codziennoci do sfery sacrum. O szczególnym przywizaniu miejscowych do witych drzew wiadcz zapiski Herborda, biskupa Lawantu:

By tam poza tym db ogromny i liciasty, a pod nim ródeko najprzyjemniejsze, które prosty lud, uwaajc za wite jako siedzib jakiego ducha, w wielkiej chowa czci. Take i ten chcia ci biskup po zniszczeniu kcin, ale uproszony zosta przez lud, by tego nie czyni; przyobiecali bowiem, e nigdy odtd nie bd ani drzewa, ani miejsca tego czcili pod pozorem kultu, ale tylko dla cienia samego i przyjemnoci.

Poredni pomoc przy identyfikowaniu sowiaskich witych gajów s kurhany – charakterystyczne drewniano-kamienne kopce, w których znajdoway si komory grobowe z pochówkiem, zazwyczaj ciaopalnym. Skoro wity gaj by miejscem, gdzie oddawao si cze zmarym przodkom, to z pewnoci to wanie w nim skadane byy ludzkie szcztki. Niestety, wiele kurhanów nie przetrwao do dzi. Wszystko przez to, e obszary po witych gajach w wielu przypadkach stay si z czasem przestrzeniami wykorzystywanymi gospodarczo. Gdzieniegdzie mona jednak odnale pozostaoci po kurhanach, przez co mona domniemywa, e taki zalesiony obszar peni dawniej funkcje sakralne. Drzewa od zawsze miay w ludzkiej wiadomoci bliej nieokrelony zwizek z duchami zmarych – w kulturze ludowej zostay odnotowane przekazy, wedle których informowano drzewa o mierci gospodarza.

Specyficzny stosunek do drzew mona take odnale w kulturze ludowej. Skoro dawniej miay one zwizek z pogaskim kultem, to po chrystianizacji nastpia rewaloryzacja tych wierze – w drzewie objawi moga si Matka Boska, który wity bd nawet sam Jezus Chrystus. Co wicej, las móg by te przestrzeni zowrog, poród której atwo byo natkn si na dziaanie siy demonicznej, np. leszego, czarta bd mamuny. Niestety, na obszarze funkcjonowania kultów pogaskich Sowian i Batów zostay odnotowane równie przykre praktyki polegajce na niszczeniu tych witych obszarów, bdcych te przy okazji wspania manifestacj nieskrpowanych si przyrody. Przykad takiego niszczenia miejsca pogaskiego kultu mia miejsce m.in na Litwie, w pobliu Auksztoty, gdzie duo zego uczyni misjonarz Hieronim:

Dotarli tak do rodka gaju, gdzie prastary db nad wszystkie drzewa za wity i za waciw siedzib bogów uwaano; przez chwil nikt si we uderzy nie way […] Wyrbano cay las. W tej krainie byo wicej lasów, równ czci witych, gdy za Hieronim wyruszy ku ich wycinaniu, przyby do Witowta wielki tum niewieci z paczem i krzykiem, skary si, e wyrbano wity gaj i odebrano dom boy, w którym zwykli byli baga pomocy boej, skd deszcze i pogod otrzymywali; nie wiedz wicej, gdzie szuka boga, któremu siedzib zabrano. Jest kilka mniejszych gajów, w których zwykli czci bogów; i te chce Hieronim zniszczy, jakie nowe witoci wprowadzajc, a ojczysty zwyczaj wykorzeniajc; prosz wic i bagaj, aby nie dozwoli niszczy miejsc i obrzdów kultu przodków. Za kobietami nastpuj mczyni i twierdz, e nie mog znie nowego obrzdu, i mówi, e opuszcz raczej ziemi i ogniska ojczyste ni przyjt od przodków wiar.

Etymologicznie wyraz gaj moemy czy z takimi czasownikami jak grodzi i goi. Ten pierwszy zwizek naleaoby wanie kojarzy z wspomnianym przejciem granicy midzy sferami profanum a sacrum. Co wicej, podobiestwo tych dwóch wyrazów moe równie wynika z omówionego wczeniej odgradzania witych gajów od pozostaych terenów. Zwizek gaju z gojeniem czy si bezporednio z odnawianiem, oywianiem na nowo – naley wszake pamita, e byo to miejsce nie tylko wite, ale te magiczne, przez co wierzono w to, e przebywanie w gaju sprzyja leczeniu wszelkich ran, zarówno tych zewntrznych, jak i wewntrznych.

wite gaje przetrway do dzi w kulturze hinduskiej. W dobie kultu witynnego ich funkcja nie jest ju tak znaczca jak dawniej. W dalszym cigu jednak w witym gaju naley zachowywa si odpowiednio. W Ghatach Zachodnich w stanie Maharasztra znajduje si wci ok. 200 witych gajów powiconych Matce Ziemi. Pozostaje cieszy si z tego, e gdzieniegdzie na wiecie zwyczaj kultywowania tych niewielkich obszarów lenych jest wci ywy.

Pomimo upadku na naszych ziemiach kultu witych gajów, powinnimy pamita o dobrym zwyczaju okazywania poszanowania siom natury. Nikt nam dzi przecie nie broni i samemu do lasu, po to by osobicie wydzieli sobie swój wasny wity gaj, w którym zapomnimy cho na chwil o cywilizacyjnym zgieku i upywajcym czasie. Nie mona wszake zaprzeczy temu, e lene gstwiny wci sprzyjaj zamyleniu i duchowym przeyciom. Dawni Sowianie doskonale zdawali sobie z tego spraw, wic nic nie stoi na przeszkodzie temu, bymy sami korzystali z ich wiedzy.

róda:
A. Brückner, Mitologia sowiaska i polska.
A. Brückner, Staroytna Litwa, Ludy i Bogi, Szkice historyczne i mitologiczne.
A. Gieysztor, Mitologia Sowian.
K. Kajkowski, A. Kuczkowski, Sowiaskie wite gaje na Pomorzu we wczesnym redniowieczu.

https://www.slawoslaw.pl/swiety-gaj-miejsce-duchowych-doznan/