Кшбасшылы стратегиялары мен басару стилдеріні араатынасын пайымдаыз
Басару ылымында жетекшілік жне басшылы деп айыруа болады. Басшылы рашан кіметпен байланысты, басшыларды таайындайды жне олар кілеттікті ола алып, ресми трде рекет істейді.
Билік ртрлi трде олданады:
билік, зорлау негізінде (басшы баыныштысын дрыс жмыс icтeyге
мжбр етеді)
билік, мадатау негізінде (басшы жасы жмыса ынталандырады)
билік, басшыны ыпалы негізінде, ке білімді
билік, басшыны жеке асиеттіні кшімен орнаан
зады билік, дстрлі, сатылы баыну.
осы жоарыдаы билікті сипаттамасыны кмегімен баыныштыралын жмыс жасауа мжбр етеді, масатына жетуге баыттайды. Осыларды жетекшіде илданады, біра олар кбінеce арама-арсы баытта, масатты орындалуына кедергі жасау шін.
Кшбасшы-жетекшіні айналасындаылар сайлайды жне оны мойындайды. детте лидер деп сол адамды есептейді, егер адай да бip мселеге шешім абылдаана лидерді жоары дрежедегі ыпалын кпшілікті мойындауы.
Кшбасшыны міндеттері:
жымны эталона жаын тртібін (тілектестік, жауапкершілік, зара нтижелі ебек) жне жымны келесіз тртіп трлерін орнатады жне олдайды (мысалы, агрессиялы, блектену, тартысу).
топты р мшесіне ба бере отырып, бйрымен емес, сзбен немесе дене имылымен топты р мшесін жымны эталонды тртібін абылдауа мжбр етеді.
Кш басарушыны екі полярлы трін бліп арауа болады:
іскер – мселе шешуде з олына алатын жне білімді, жан жаты
хабарлы.
сезімтал лидер — жымны іл-кйін реттеу функциясын олына
алады.
ылым басшы жне лидер деген жыма шекара ояды, бipa арама-арсы оймайды, себебі оларды арасында сас белгілері бар:
басшы мен лидер жым ызметін йлестіру poлiн атарады, тек
басшы кімшілік, задылы кілетті негізінде атарады, ал лидер
жеке зіні бастамасы арасында
басшы мен лидер жымдаы леуметтік ыпалын р трлі жолмен
жзеге асырады.
басшы мен лидер арасындаы атынас реттеленіп, субординацияны
сталан болуы керек.
Лидерді ерекше асиеттеріні бipi:
иындыа тзімді болу
жымны алдаы масатын тciнy
мейірбан, ізетті
парасатты болу.
Бiз лидерлерге ызыып араймыз, оларды табанды, сенімді адам болуын алаймыз. Біз істі сенімді адамны олында боланына нанымды болуымыз керек. Кішкене кітапханада лидерді ызмет билігі лсіз. лкен кітапханада лидерді ызмет билігі едуір белгілі, баыныштыларымен атынасы здіксіз жетілуде. р басшы лидер болуа мтылу керек.
Басарушыны жмыс стилі
Кітапханада жымны жасы адамгершілік атынасты болуы, ызметкерлерді басшылармен зара атынасына байланысты.
Басару стиліні сипаттамасы:
Демократиялы стиль:
шешім абылдауды алдында баыныштыларымен аылдасады
баыныштыларына тапсырманы сынады
жауапкершшілігі зіне берілген кілеттікпен таратады
баыныштыларыны ынтасын олдау
icкep, білімдi мамандарды тадайды
здіксіз зіні білімін толытырып отырады
баыныштыларымен ара атынаста болуды жасы креді
саналы тртіптi жатайды.
Либеральды стиль:
басшыдан жоарыдан жарлы ктеді немесе кеесті шешім ктеді.
баыныштыларына тапсырманы бергенде тінеді.
зінен бар жауапкершілігін алып тастайды.
кадрларды тадаумен шылданбайды
зіні білімін толытырып отырады
баыныштыларымен зара атынаса бармайды
жмса
формальды тртіпті олдайды.
Авториталды стиль:
мселені жеке зі шешеді
команда береді, бйырады, жарлы береді
жауапкершілікті зіне алады немесе баыныштыларына салады
ынталандыруды толы басып тастайды
билікті мамандардан орады
жан жаты білімді
ызметкерлерімен алша, ар атынаста болмайды
атал тртіпті олдайды
жазаны негізгі діс ретінде олдайды, тандаулы адамдарды тек
мейрамдарда мадатайды.
Автократ-басшы біріншi кезекте кімшілік ызметін атарады, негізгі масатын тртіп пен баылауды йымдастыру деп тсінеді. Оны ойы бойынша, адамдарды жмыс icтeyгe мжбр ету керек, сондытан ол баыныштылар з бетімен жмыс істегеннен кейін, біреуіні ол астында боланды алайды деп сенеді. Бндай басшы келіспеушілікке шыдамайды, басаларды пікіріне ла салмайды, баыныштыларыны жмысына жиі араласады, оларды жмыстарын атал баылайды. Оны талабы атты, тура, кейбіp автократтар ызметкерлеріні идеясы мен сыныстарын ыыласпен тыдайды, бipa соы шешім абылдаанда оларды пікірлерін пайдаланбайды. Бндай басшы зіне арнаан сынды ктермейді, бipa зі басаларды здіксіз сынайды, кімшілік жазаны баыныштыларына ыпал жасаудаы е тиімді жол деген ойда болады. Автократ-басшыа арамаындаыларды сыйлау асиеттер жетіспейді.
Басшы-демократ жоарыда айтыландардан айырмашылыы бар. Оны ойынша, ара атынаса, з пікірін білдіруге, табыса талпыну ажеттілік, сондытан баыныштыларымен жасы ара атынастарып ждеуге талпынады жне оларды абілеттері мен бастамаларын крсетуге ммкіндік жасайды. Баыныштылар басару жмысына белсенді атынасады, тапсырманы орындауда еркіндікті пайдаланады. Басшы-демократ басаларды пікірлеріне ла салады, зіні артышылыын крсетпейді, сына аылмен арайды, жауапкершіліктен ашпайды.
Либеральды стиль сырттай демократиялы стильге сайды. Либеральды басты; сыпайы, зейінді, кадірлі, сынды тыдауа дайын. Бipa сынылан дрыс ойларды іске асыра алмайды. Либерал-басшы жауапкершілікті з мойнына алысы келмейді. олайсыз шешім абылдаанда жауапкершіліктен ашады. Олынтасыз, жоарыдан жарлы ктеді, жалпы белсенділік крсетпейді.
Жоарыда келтірілген сипаттамалара араанда, е жасы стиль демократиялы болып табылады, сондытан coaн талпыну керек.
Кітапхананы адамды ресурстарын басару стратегиясы.
Жалпы менеджмент саласынан арастарса, Дуглас Макгрегор орындаушыны ызметін талдап, басарушы орындаушыны озалысын анытайтын параметрлерді баылауа болатынын анытайды:
баынушы алатын тапсырмалар;
орындалан тапсырманы сапасы;
тапсырманы алу уаыты;
тапсырманы орындауды ктетін уаыт;
тапсырманы орындауа ажетті ралдар;
баынушы жмыс істейтін жым;
баынушымен алынан нсаулар;
барынушыларды міндетті орындай алатындатарына кзін жеткізу;
барынушыны табысты жмысы шін сыйаы беруге кзін жеткізу;
істелінген жмысы шін сыйаы клемі;
жмыспен байланысты мселелер шеберіне баынушыны тарту дегейі.
Басарудаы орыныш, сыйаы, салт, харизма, аылды сенім, кз жеткізу жне атысу жетекшіні барынушыа ыпал етуі шін олданатын ралдары болып табылады.
Ебекке ызыушылыты жойылу процесін 6 кезенен тратын рам ретінде арастыру:
Алаасарлы. Кітапхана ызметкеріні басында болатын жеілістік жадай алаасарлы салдары болып табылады. Кітапханашышы оан не істеу керектігін тсіне алмайды. Кітапханашыны жйкелік жігері зірше німділікке сер етпейді. Ол жмыс арылы з тілісін жеуге тырысады, біра ол тілісті кшейтеді.
Тітіркену. Жетекшіні р трлі нсаулары, оианы анысыздыы кітапханашыны лсіз сезінуі тітіркеністерді тудырады. Жмысшыны іс-рекеті демократиялы асиет жинайды. Ол зіні анааттанбаанын жоары німділікпен сйкес крсетеді. Бл жерде ол екі масатты ізіне тседі — зін жасы жаынан нсау, жетекшіні ызметшілігін ерекшелеу.
Саналы міттер. Баынушы пайда болан иыншылытара кімні кінлі екеніне кдіктенуді тотата бастайды. Ол басарушыны ателесуіне міттенеді. Бл апаратты жасырумен сипатталады. німділік жне ебек сапасы нормасында алады.
Кіл алушылы. Жмыса ызыушылыты айта тудыру нерлым иыныра. німділік тмендейді, біра жмысшы лі мітін жоалтан ж. Оны іс-рекеті сбиді еске тсіреді, егер «зін жаман стаса», басарушы оан назар аударатынын ол тсінеді. Баынушылар жаынан сыйласты, сенімдік лсірейді.
Бірлесіп жмыс істеуге дайындыты жоалту. Симптом — ызметкерлерімен з міндеттеріні шегін анытау, оны минимума дейін тарылту. Бл жмыса ызыушылыты сатау шін крес емес, зін-зі сый-лауа тырысу.
орытынды. Кілі алып кітапханашы баса жмыса ауысады немесе жмыста каторгаа трізді атынаста болады. Ол топта катализатор рлін ойнай алады.
Алайда, бізге ішкі спецификамызды ескермей трып, шетелдік лгілерді олдануды ажеті жо. Басарудаы тымдылытан бас тарту дамыан капиталистік елдерде 70-жылдарды ортасында болды. Жаын уаытта бізді еліміздегі нарытаы мндай жадайды ктуді керек ылмайды. Бір жаынан бізді ажеттіліктерді трлі дегейлерін елемеуге болмайды, мысалы, жапонды жмысшыа, ал бл орытынды нтижесінде жыммен, наты бір адаммен басару амалын анытайды. Басаша айтанда, егер баса дамыан елдерде «міршедікті» амтамасыз етумен байланысты ажеттіліктер анааттандырылса, Ресейде азіргі уаытта негізгі міндет — филологиялы ажеттіліктерді орындау. Сйкесінше адамдара ыпал ету дістері р трлі болады.
Жалпы басаруды теориясы мен тжірибесі эволюциялы дамиды. Сондытан жаын уаыттарда принциптік згерістерді ктуді талап етпейді.
Басару теориясыны дамуын болжау иын, ол нерксіптік дамуа балама реакция береді.
Бизнес мектептері мен университеттерде екі ірі баыт рылды.
Біріншісі есепке бейімделген, ол рбір жасы басарушыны міндеттері пайдасыны клемін алуа баытталан ксіпорынды басаруды клемді дістерін крді. Компьютерлерді табысы бл кріністерді ныайтты. Апарат жйесіні басарушылары миллиондаан сандарды дей алады, отайлы болып табылатын шешімдерді нсаулары туралы млімет береді жне ажетті комбинация табады. Бл баыт азір де басты.
Баса мектеп шешілетін мселелерді санмен емес, адамдармен, ебекпен креді. Оны кілдері йым шеберіндегі адамдарды іс-рекетіні жмбатарын шешу жне андай жадайларда адамдар тиімді жмыс істейтіні немесе керісінше оларды жмыстан не жиіркендіретінін анытау маызды деп есептейді. Мндай позицияны бізге таныс «іс-рекет мектебі» кілдері станады.
рбір басарушы зіні «торын» білуі тиіс, ол дрыс бейімделуге кмектеседі, масатты аны анытауа, билікті ктеруге кмектеседі. Блейк жне оны ызметкері Джейн Мутон азіргі «гуманизация» туралы ойды алана дейін кез келген нтиже ндіріс пен адам арасындаы «кш алаында» жеткілікті деген орытындыа келеді. Бірінші кш желісі кптеген тауарлармен, ызмет крсетулермен сипатталатын ндіріс клеміні максималдылыына келеді. Мндаы траты масаттар максималды жоары пайда клемі, ндіріс шыымыны тмендеуі жне т.б. болып табылады жне мнда ызметкерлерге арамай, німділік клемін андай баамен болсын жоарылатуа тырысса, жайсыз нтижеге келуі ммкін.
оамны дамуы мен дниежзілік дадарыс азіргі заманда батыл іскерлік адамдара барып, шешім абылдай алатын тлалара деген ажеттілікті айындап отыр.
Бл орайда жастарды тла ретінде алыптасуына, з ой-пікірлерін, кзарастарын длелдеп, орай алу дадылары мен біліктіліктерін алыптастыратын, иын жадайда дрыс, нтижелі шешім абылдай алатын жетекшіні йымдастыру жмыстарына кп нрсе туелді болма. Жетекшіні йымдастыру жйесіндегі жеке іс-рекеті негізгі орын алатындытан, оны зеррттеу басару іс-рекетіні басты мселесі болып табылады. Бл іс-рекетгі пихологиялы зерттеуді иындытарын, іс-рекет мселесін жалпы йымдастырушылытан бліп крсетуді ескеру ажет. Олар тмендегілерден крінеді:
Жетекші іс-рекеті йым ызметіні барлы жатарымен тыыз байланыста болады. Сонымен атар басару іс-рекетіні мселесі басаруды барысында ерекше сала ретінде арастырылуы тиіс. Басару іс-рекетіні психологиясын арастыруда басару теориясынан байалатын ке ауымды о жне теріс нтижелері болады.
Басару іс-рекеті ттастай пндер кешенінде зерттелді, бл кезде оны психологиядан тыс жатары: йымдастырушылы, леуметтік, экономикалы басым болды.
Басару іс-рекетін ьлыми трыдан психологиялы зерттеу те иын, йткені бл жерде психикалы натылы сияты айын емес сфера зерттеу пні болып табылады. Сондытан басару іс-рекетіні ішкі мазмнына араанда оны сырты байалымдары кбірек зерттелген. Бл іс-рекеттегі тануды негізгі принципі оны ішкі жне сырты мазмнын талдауды сабатастыру болып табылады.
Іс-рекет ым ретінде жалпы ылыми категорияа ие. Ол кптеген ылымдарда арастырылады. Жалпы трде ол оамды атынастарды жеке формасы ретінде аныталып, тланы ебекті оамды блінуі рылымына осылу тсілін сипаттайды. Іс-рекетті арастыратын рбір ылым, бл жалпы философиялы анытаманы зінше натылайды. Бл ылымдарда алынатын ілімді біріктіру ажеттілігі іс-рекетті зерттеуде кешенді принципі ретінде крсетіледі. Іс-рекетті кешенді зерттеуде психология жетекші рл атарады[1].
Іс-рекет — бл субъектіні оамды мнді ндылытарды жасауа айланысты болмыса жне саналы ойылан масаттара жетуге баытталан оамды тжірибені игеруге атысты белсенді атынасыны формасы. Субъектіні ебек белсенділігін жне осы белсенділікті жзеге асыратын тла асиеттерін реттейтін жне баыттайтын психологиялы компоненттер іс-рекетті психологиялы зерттеуді пні болып табылады. Іс-рекетті негізгі психологиялы асиеттері: белсенділік, саналылы, масатты баытталу, пнділік, оны рылымыны жйелігі. Ал мотивация — іс-рекет не сондай-а іс-рекетті ішкі жне сырты сипаттамалары бар. Сырты сипаттамасы — бл ебек объектісі мен субъектісі, іс-рекетті пні, ралдар мен жадайлары туралы ым. Ебек пні жмыс процесінде объект басаратын заттарды, процестер мен былыстарды сабатасуы. Ебек ралдары адамны ебек заттарына сер ету ммкіндігін кшейтетін жабды. Ебек жадайлары — бл іс-рекетті психологиялы, леуметтік жне санитарлы гигиеналы сипаттамаларыны жйесі. Іс-рекетті ішкі сипаттамасы оны психикалы реттелу механизмдерін, рылысын, мазмнын жне жзеге асыру ралдарын сипаттайды.
Іс-рекет рылымыны негізгі компоненттері: масат, мотив, апарат кздері, жоспар, шешімдер абылдау, психологиялы процестер, баылау мен тзету механизмдері т.б. Іс-рекет дегеніміз — ойылан масата жетуге баытталан еркін жне арнайы белсенділікті білдіретін іс-рекет рылысыныы негізгі бірлігі. Операциялар — іс-рекетті орындау тсілдері болып табылатын автоматтандырылан рекеттер. Іс-рекетті негізгі компоненттері рекет инварианттык крылымы ымымен белгіленеді. Ол іс-рекетті трлері мен формаларыны айырмашылытарына, оны жзеге асыру шарттары байланысты згерістерге шырауы ммкін. Сондыктан іс-рекет трлеріні психологиядаы жіктелуі кп: ебекті затты жне мазмн ерекшелігі (зерделік жэне дене кші), зат ерекшелігі, жалпы сипаттары т.б. бойынша. ) Таы да бір іргелі жіктеме бар, оан сйкес іс-рекетті барлы трлері мен типтері негізгі: жеке жне бірлескен категорияа блінеді. Жеке іс-рекет ашанда андай да бір бірлікке косылады, сондытан оларды тек шартты трде ана ажыратуа болады, біра оларды арасында едуір айырмашылы бар. рекет психологиясы екі негізгі тараудан: жеке жне бірлескен іс-рекет психологиясынан трады. Біріншісі екіншісіне караанда лде айда тере зерттелінген.