Тланы леуметтік рлеуіні негізгі механизмдеріне сипаттама берііз

Американ психологы А.Маслоу зіні «Мен» зін жзеге асыру `(самоактуализация) жнінде» деген ебегінде адамны згелерге атынасы жнінде былай деп жазан: «згеге зіе араандай ара, ал екінші зін айналаны алай абылдаса, згені солай абылдайды». Американ алымы Э.Шостром А.Маслоуды бірінші типтегі адамын – актуализатор, екінші типті - манипулятор деп атайды. Осы екі типті зерттей отырып, актуализатор типін - діл, ашы, ызыушылыы траты, зіне сенімді десе; манипулятор типі – адамдармен атынас жасаанда барынша бетпердешіл екі жзді, згелерге немрайлыпен арайтын жне т.б. деп есептейді.Манипуляторларды салыстыра отырып, оларды арасындаы айырмашылытарды зіне жне згелерге атынасын, негізгісі кнделікті мірдегі мінез кріністеріне байланыстыдеп крсетеді. Э.Шостром манипуляторды сегіз трін анытайды:

Диктатор (мінезінде ашы кшті мнерге тн);

Шберек (таусылмайтын ойында беріліп ойнау сипаты тн);

калькулятор(салын, немшілдік тн);

жабыса (орансыздыты имитациялау мен немі оранды ажет ету тн);

бзаы (айналасындаыларды з ызыушылыына арай террорлау тн);

жасы жігіт (зін татада деп ойнатау тн);

сот (жазалау позициясымен объектіге атынасын манипуляциясын демонстрациялау тн);

ораушы (з масатына байланысты оларды ораушы рольін екі жзділікте ойнау тн).

Тланы леуметтік-психологиялы талдауда Юнганы типологиясы: экстровертті жне интровертті трлері ерекше маыза ие. Бл типтерді толытыру мастында психикалы трт процесті: ойлау, эмоция, тйсік, интуиция атысымен трт трі ішінара блді. Оларды: ойлаышты, эмоциональды, тйсінушілік, интуитивтік тип деп тртке блді.

Э.Шпрангер мірлік ндылытарына байланысты тланы алты трін:теориялы, экономикалы, эстетикалы, леуметтік, саяси, діни деп арастырды.Американ психологы Хорни адамны баса адамдармен арым-атынасына арай тланы ш типін арастырды:

йірсек тип;

Агрессивті тип;

Жатыраушы тип.

йірсек тип – сйікті, сыйлы болу мен аморлыта болу шін арым-атынаса жоары ажеттілікке ие жне згелер баасына «мені сйер ме екен, маан аморлыы андай болар екен?» деуші тип.

Агрессивті тип - згелерге атынасын масата жету ралы ретін ру тн. Мндай адамдар стем болуда арсылыты аламайды, зге адамды «маан кмектесіп, пайдасы тиеді ме?» деген трыдан ана арайды.

Жатыраушы тип – мндай типтегі адамдар эмоциональді келеді. Олар топты іс-рекетке атысанды аламайды, арым-атынаса ауіппен, жамандытан тыла алмайсы деп згелермен арым-атынасын дистанцияда стауды алайтындар. Егер біреумен кездесе алса «мені жайыма алдыра ма екен?» деген зіне сра оятындар.

 

Норакидзе адамны мінезі мен ішкі себептер сйкестігіне арай тланы ш типке бледі:

 

Гормониялы тла;

Конфликтілі,айшылыты тла;

Импульсивті тла.

Гормониялы тла – мінезі мен ішкі мотивтері: ниет, моральды принциптер, борышты сезім, наты мінездері арасында дау-дамайы жо, йлесімді тла. леуметті бадарланан жне адекватты.

Конфликтілі, айшылыты тла – мінезі мен себептер арасында айшылыы бар, ниетіне іс-рекеті, іс-рекетіне ниеті йлеспейтін адам.

Импульсивті тла – тек з ниетіне байланысты ана рекет ететін, егер ниеті болмаса, іштей сер етуге лайыты. Мндай адамдар екі жзділікпен зін боямалап, іскер, ымырашыл, дербес етіп крсетуі де ммкін.

Адамны леуметтенуін арастырмас брын адам табиаты мен адамны даму рдісіне ажетті шарттарды арастырып алан орынды.

Тла кшіні табиаты. Кш-толымды мір, оны кптеген ыры мен мні деген сзі.скери, саяси, аржылы, ыты дамадар ісінде кш бар. Дегенмен, адамдар мндай кш иелеріне сене бермейді.

Тла кші баса кш формасынан айырмасы бар.Сайлаушылар еркі мемлекеттік ткеріс, брижа акциясыны тмендеуі, малім мен ата-ана жне милиция иарлы, нсаушылары немесе жоарылау тменге берге емес. Ол стемдікке атысы жо. Тла стемдігі осалдарды крінісі, оларды рейі мен ззімшілдігіні белгісі.

Тла кші-білімге, бабылды пен ынтыматастыа негізделеді.Тла кші-аыл-ойды жрегімен сезген жне іске асыран даналыы мен тжірибе

Тла кшін-молшылы, билік, да жне ызметтік жадаймен салыстыруа болмайды.Мндай кштілік уаытша ызмет жадай, мртебеге байланысты саымда болумен те. ызмет жадайы тотаанда мндай тлалы кш жойылады. Сондытан, мндай тлалы кш кз баямалы сипата ие болады. Тла кші кедей, бай немесе білімді, білімсіз деп талап барып келмейді жне сонымен бірге ол кездейсота берілмейді. Ол адамны тырысуынан туындайтын ішкі уат. Тла кші-адамны збетінше ойлануы, ниет шынайлыы мен тередігі, адамны з мірінде жинатаан табии даналыы.

Тла кші-аыл-ой, жрек жне дене саулыы мен еркіні (синтезі) бірлігі «тла кші» сырты оам жадайына емес, тікелей тлаа атысты кш. Ол уаыт жне кеестікте туындап жинаталады жне ол олардан тыс мір среді. Тла кші бкіл мырында бір кезенен екінші кезеге ткенде жинаталып отыруы жне ерік, ыылас жне иялына байланысты дамып, беки тседі.

Тла кші кнделікті тжірибеге байланысты жинаталып, трт ыыластан трады.

1.иындыты жеіп шыу.

2.зін-зі баылау.

3.ндестікте болу.

4.Мраттылы.