Арым-атынастаы эмоциялы конфликт жне оны шешілу жолдарына з пікіріізді білдірііз
Конфликт – (лат.тіл. conflictus- атыыс) – крделі айшылытарды пайда болуы, арама-арсы ызыушылытарды атыыстары, кшті эмоциялы кйлермен байланысты р трлі мселерге бойынша зара тсіністікті болмауы.
Кез-келген конфликтіні астарында андай да бір мселеге байланысты арама-арсы позициялардан, масаттардан тратын ситуация жатады. Яни конфликтілі ситуация конфликт субъектілері мен объектілерді міндетті трде бар болуын талап етеді. Дегенмен де конфликт ары арай даму шін инцидент болу керек. Егер арама-арсы жа тура солай жауап айтарса, онда конфликт болашата тікелей жне жанама, деструктивті жне структивті болып дамуы ммкін.Конфликті анытамасыны бір варианты оны философиялы маынасына негізделген, осыан сйкес ол «арама-айшылытарды асынуыны шарытау шегі» деп сипатталады. Онда леуметтік конфликт «ызыушылытарыны, масаттарыны, даму тенденцияларыны арама-айшылытарына немесе арасындаы айырмашылытарына байланысты р трлі леуметтік бірліктерді – кластар, лттар, мемлекеттер, леуметтік топтар мен леуметтік институттарды атыыстарынан крініс беретін леуметтік айшылытарды асынуыны шарытау шегі». леуметтік конфликті мселесіне байланысты фундаментальді отанды монографияны авторы А.Г.Здравомыслов «конфликт – оамдаы адамдарды зара рекеттеріні маызды жаы, леуметтік трмысты клеткасы», - деп жазан. Бл леуметтік іс-рекетті потенциалды жне актуалды субъектілеріні арасындаы атынастарды формасы, арама-айшы ндылытар жне нормалар, ызыушылытар мен ажеттіліктерге негізделген мотивация. леуметтік конфликтіні зерттеуші, танымал, батысты Р.Дарендорф оан «объективті («латентті») немесе субъективті («айын») арама-айшылытар арылы сипаттауа болатын элементтер арасындаа кез келген атынас» деген анытама береді. Яни, арама-айшылытарды объективті-субъективтілігі, саналы-санасыздыы маызды емес, дегенмен де «кез келген атынас» деген тсініксіздеу.
«Психологиялы сздік» конфликтіні «ткір эмоциялы уайымдармен байланысты, иындыпен шешілетін арама-айшылы» деп анытайды. Оны тлаішілік, тлааралы жне топаралы конфликтілер сияты формалары бар. Психологиялы конфликтілерді анытау ары арай да бізді зейінімізді пні болма, дегенмен де жоарыда келтірілген пікірлер конфликтіні мазмны туралы мселеге жауап бермейді, керісінше, жаа сратар тудырады: «иындыпен шешілетін» немесе «ткір уайымдар» дегендер нені білдіреді? А.Я.Анцупов жне А.И.Шипилов келесідей анытаманы сынады: «Конфликт дегеніміз конфликті субъектілеріні арама-арсы рекеттері мен детте негативті эмоциялармен жретін зара рекеттеріні рдісінде пайда болатын арама-айшылытарды шешуді ткір жолдары». Егер арсы рекеттер болып, негативті сезімдер болмаса, немесе керісінше негативті эмоциялар болып, арсы рекеттер болмаса, онда мндай ситуациялар конфликтіні аллды болып саналады.
Конфликтолог – конфликтіде делдалды жмысшеберлігін мегерген, конфликтілі ситуацияны конструктивті басара алатын шебер.
Конфликтілерді реттеуі тактикалары мен техникалары медиаторды ерекшеліктеріне емес, ситуацияа байланысты аныталаады.
Кез-келген рдіс секілді келісімге келу рдісіні ішкі даму сикілі бар, оны барасында атысушыларды медиатора деген сенімдері не артады не тмендейді.Сонымен атар конфликтіні шешуге деген ажеттіліктері згереді.Делдал келісіге келуді критикалы сттерін анытай білу те маызды.
шінші жаты атысуымен жзеге асатын аятау рдісі конфликтіні басаруды бір формасы ретінде арастырылады.Беделге, нитралдылыа, компотентілік сапаларына ие шінші жатан кмек срау жаадан шыан жо.Оларды іс-рекеттерін келесідей алгоритімін арастыруа болады.сынылып отыран іс-рекеттер ситуацияны ерекшеліктерін ескеру арылы аныталан:
- конфликтіні жалпы кортинасын тсініп, ол туралы мліметтерді талдай отырып оны мніне ену.конфликтіні ерекшеліктерін, екі жаты позитциялармен жасырын ызыушылытарын баалау.
- осы конфликтідегі оппоненттерді бірімен гімелесу.Оны конфликті туралы ойын, неге олжеткізгісі келетідігін жне неден оратындыын анытау.
- міндетті трде екінші оппонентпен гімелесу.
- конфликтігні себептерімен сипатты туралы бірінші оппонентті достарымен гімелесу.Олар бірінші оппонентті ызыушылытары туралы жаа объективті млімет береді.Олармен гімелесу кезідегі уаытты немдеуге болмайды.
- конфликтігні себептерімен сипатты туралы екінші оппонентті достарымен гімелесуі.Олармен гімі жоары мазмнда болады.
-конфликтіні себебі жне дамуы реттеу жолдарын жымны формалды емес лидерлерімен бірлесе отырып талдау.
- ажет боланжадайда конфликт мселесі екі оппонентті басшыларымен бірлесе отырып талдау.
- конфликтіге атысушыларды жеке ерекшеліктерін ескермей, конфликтіні маызды себебін неде екендігін тсіну.
- оппоненттерде арсылы тудыран мотивтер мен жасырын себептерді анытау.Конфликтіні жасырын мазмны максималды трде наты анытауа тырысу.
- рбір оппоненттерді дрыс жне ате жерлерін анытау.
- оианы дамуыны жасы, жаман жне ытимал варианттарын баалау.
- конфликтіні ттас жне жекелеген шешу бадарламасын жасау.Осы бадарламаны ш-трт трін дайындау.
- осы бадарламаны оппоненттерді достарымен фармалды емес лидерлермен ажет болан жадайда басшымен бірлесе отырып талдау.
- конфликттіні тек ана тактикасын ана емес сонымен атар наты ситуацияны ескере отырып оны стратегиясынада рдайым тзетулер едіріп шешулер керек.
- осы конфликт нтижесінде жинаталан позитивті жне негативті тжірибелерді жалпылау.
2. Конфликтіден кету. Бейімделу. Мжбр ету. Келісім. Ынтыматасу.Конфликтіні андай тсілмен шешілетіндігінде оппоненттерді одан шыу стратегияларын тадау негізді мнге ие болады: Конфликтіден шыу стратегиясы оппонентті оны орытынды кезеіндегі мінез- лыны негізгі баыты болып табылады. Конфликтіні шешуді 5-негізгі стратегиясын (тсілдерін) бліп крсетеді: баталасты, ымыра (компромисс), ынтыматасты, ашу жне бейімделу (Томас, Килменн,1972).