Л. Н. Гумилев ебектеріндегі тркі халы тарихыны зерттелуі.

Л. Н. Гумилевті еуразияшылды идеясын алыптастыруа

Осан лесі.

1. Л. Н. Гумилев ебектеріндегі тркі халы тарихыны зерттелуі.

Лев Николаевич Гумилев (1912 -1992 жж.) – ХХ асырды крнекті алымы. Оны Еуразия тарихы, тркі жне славян, Азия жне Еуропа халытарыны тарихы жніндегі ебектері зерттеу нысанасы- Еуразия аймаы мемлекеттеріні, халытарыны, мдениеті мен тіліні тарихы болып табылатын шын мніндегі «еуразиятану» ылымындаы пнаралы баытты дамытты. Бл жаынан аланда, Л. Н. Гумилев тек еуразияшыл ана емес, сонымен атар, е алдымен, тркология мен славистиканы жаындастыран шыыстану мен ресейтануды арасындаы ылыми шыды баындыран еуразиятанушы-зерттеуші.

Л. Н. Гумилев бар мырын Батыс пен Шыысты здеріне тн р трлі мдениеттеріні бір-бірімен байланысы, сонымен атар ерте орта асырлардаы халытарды тарихын теренен зерттеп-зерделеуге арнаан болатын.

Ол «Политическая история первого тюркского каганата (546-656)» атты кандидатты диссертация орааны млім. Ттында жргенде «Хунну» (1960) кітабын жазып, ол кітап кейіннен «Степная трилогия» кітабыны бір блігі болды. Сондай-а, оны «Древние тюрки» (1967), «Поиски вымышленного царства» (1970) атты ебектері бар. Алашы екі кітабында Л. Н. Гумилев лы дала этносыны тарихын суреттесе, «Поиски вымышленного царства» блігінде еуропалытарды Еуразия даласыны трындарына алдын-ала жоспар бойынша жасалан арым-атынастарыны алай туындааны крсетілген.

60-70 жылдарда Л.Н. Гумилевті ылыми ебектеріні тарихи рылымы жалпылама трде абылданан кеестік тарихи ылымнан тбегейлі айрыша болды, сондытан да оны жмыстары теріс бааланды.

Л.Н. Гумилевті зерттеу дістері толы клемде «Этногенез и биосфера Земли» (1989) атты зерттеу жмысында толы айындалан. Оны тарих ылымына осан негізгі лесі «Древняя Русь и Великая степь» (1989) деген ебегі болды. Онда IX-XII асырлардаы Еуразия этностарыны бір-біріне зара серлері арастырылан. Авторды айтуы бойынша, тарих за уаыт бойы еуроорталытандырушылы станыммен бааланды. Л.Н. Гумилев тарихты міндеті цивилизацияны («суперэтностармен») ауысуына атысты, тарихи процестерді мніне байланысты этностарды дамуын оып йрену деп санады.

Л.Н.Гумилевті кне тріктер тарихына арналан кандидатты жне докторлы диссертациялар негізге алса, ол – тарихшышыыстанушы. Сонымен атар Лев Николаевичті трколог ретінде тануа болады, алайда бл маманды тркі халытарыны тілі мен дебиетін зерттейтін филологиялы, лингвистикалы баыт болып табылады, ал бл Л.Н.Гумилевті ылыми ызыушылыымен млдем сйкеспейді. Оны шыармашылыын жинатай келгенде, біз оны белгілі бір шыыс тіліні, аймаыны немесе кезеіні шеберіне сыймайтын – шын мніндегі еуразиялы масштабтаы алым екендігін мойындауымыз керек.

Л.Н.Гумилев – энкциклопедист, жалпы тарихты білгірі. ндар мен кне тріктерді оу арылы ол уаыт лшемі бойынша кейінгі орта асырды зерттеді. 1930 жылдар мен 1990 жылдарды басына дейінгі аралытаы оны ылыми зерттеулеріні пні тек бір ана этникалы топ емес, ттас Еуразия халытары болды.

Л.Н. Гумилев Еуразияны дала халытарыны алдымен саяси, одан кейін этникалы тарихын зерттеу арылы дстрлі филологиялы немесе леуметтікэкономикалы шыыстану ылымыны шеберінен шыып кетті. Ол кез келген алымны баына бйырмайтын айматы (еуразиялы) тарих дегейіне, содан барып лем тарихыны концептуалды дегейіне ктерілді.

Л.Н.Гумилевті тарихшы ретіндегі таы бір ерекшелігі оны бір жаынан ндарды, тркілерді, хазар мен монолдарды тарихын зерттеуімен атар, екінші жаынан зіні жеке этнология нсасын, оны ішінде этногенез теориясын жасауы.

Л.Н.Гумилев мрасы – 1960-1980 жылдары зіні еуразияшылдыын жарнамаламаан, біра еуразияшылы идеясыны ылыми негіздемесіне оматы лес осан еуразияшыл-алым.

Жалпы аланда, оны мрасы оамды-саяси ойлауды тиімді баыты ретінде тере негізделген еуразиятанушылы болып табылады.

азастан Республикасыны Президенті Н..Назарбаев Еуразия университетіне 1994 жылы Лев Николаевич Гумилевті атын берді.

Мемлекет басшысы – азастанны лтты рлеуіні жне еуразия идеясыны олдаушысы. азастан шін Елбасыны Еуразия халытарыны бірлігі контексіндегі тркілер мен славяндарды зара арым-атынасы мселесі бойынша, тркі-монол леміні тарихын тану бойынша жмыс істегені аса маызды болып табылды.