азастан Республикасыны сырты саясат доктринасы жне еуразияшылды идеясы.

1. Еуразиядаы ке клемдегі арым-атынастар.Еуразиялы экономикалы оамдасты -2000 жылы 10 азанда Астана аласында халыаралы экономикалы йым ретінде Кедендік Одаа атысушы мемлекеттерді басшылары ол ойан ЕурАзЭ ру туралы шарта сйкес рылды. ЕурАзЭ бастауы 1994 жылы Чолпан ата аласында (ырызстан) Орталы Азия Одаы шеберінде ткен азастан, збекстан жне ырызстан мемлекет басшыларыны кездесуінде Бірттас Экономикалы кеістікті ру туралы абылданан шешіммен байланысты.

ТМД шеберінде Еуразиялы экономикалы оамдастыты алыптасуы Достасты елдеріні ыпалдастыты жаа дегейіне мтылатындыын крсетті. Сонымен атар ТМД-ны ішкі мселелері де ыпалдастыты жаа дегейін ажет етті.

Бл йыма азастан, Белоруссия, ырызстан, Ресей Федерациясы, Тжікстан, збекстан, Армения, Молдова республикалары мше, ал Украина баылаушы мемлекет болып табылады. ЕурАзЭ ру негізіне «Кедендік Одаты жне Бірттас Экономикалы кеістікті тиімді алыптастыру» масатында алыптастырылан сауда-экономикалы ынтыматасты тжырымы алынды. Мемлекетаралы Кеес, Интеграциялы Комитет, Парламентаралы Ассамблея жне оамдастыты Соты ЕурАзЭ-ты басару органдары болып белгіленді.

2003 жылы мамыр айында Б ЕурАзЭ-ты халыаралы йым ретінде мойындады. ЕурАзЭ-ты 2003 жылды 27 суірде Душанбе аласында ткен Мемлекетаралы Кеесінде азастан Президенті Н.. Назарбаевты «Еуразиялы экономикалы оамдастытаы іс ахуалы жне интеграциялы ынтыматастыты жеделдету жніндегі сыныстар туралы» баяндамасы тыдалды. Айматы ауіпсіздікті амтамасыз ету жолындаы келесі адам – жымды ауіпсіздік туралы шарт йымы (Ш). жымды ауіпсіздік туралы шарт 1992 жылы ТМД шеберінде Достасты елдеріні жымды ауіпсіздігін амтамасыз ету жне скери-саяси ынтыматастыты ныайту масатында рыландыы белгілі. жымды ауіпсіздік туралы шарта ресми трде 1992 жылы 15 мамырда Ташкент аласында ол ойылды. Келісімге ТМД-ны алты мемлекеті: Армения, азастан, ырызстан, Ресей, Тжікстан, збекстан ол ойды. Кейіннен Белоруссия осылды. йымны жоары органы – жымды ауіпсіздік кеесі. Сонымен бірге, кілетті кілдерден тратын Траты Кеес, Сырты істер министрлері кеесі, ораныс министрлері кеесі, ауіпсіздік кеестер хатшылы комитеті, йымны бас хатшысы, йым хатшылыыызмет жасайды.

Туелсіз азастан кеестік жйеден кейінгі кеістікте орналасан елдермен ТМД, ЕурАзЭ йымдары шеберінде экономикалы, мдени-гуманитарлы байланыстарды алыптастырды. Бгінгі кні бл йымдар шеберіндегі арым-атынасты басым баыттарыны бірі кші-он мселесін шешу болып отыр. Ал айматаы ауіпсіздікті амтамасыз ету жйесін алыптастыруда Ш-ны маызы зор.

азастан тек Орталы Азия аймаында ана емес, Еуразия аймаында да ыпалдастыа мтылуда. сіресе, Шанхай ынтыматасты йымыны алатын орны ерекше. Ол бгінгі кні ол жеткізген нтижелерімен ерекшеленеді. Олар: ауматы мселені шешу; лакестікке арсы крестегі жетістіктер; скери саладаы тыыз ынтыматасты; баса халыаралы йымдармен байланыс орнату; экономикалы ынтыматастыты тередету жолындаы наты жобалар. 1996 жылы 26 суірде Шанхайда бес мемлекет – азастан, Ресей, ытай, ырызстан, Тжікстан «Шекара аймаында скери салада сенімді бекіту туралы келісім шарта» ол ойып, Шанхай Ынтыматасты йымынынегізін алады. Сол кезде йым «Шанхай бестігі» деп аталанымен, кейін 2001 жылы саммитте «Шанхай бестігіне» збекстанны абылдануымен Шанхай Ынтыматасты йымы деп аталды. Саммиттен кейін «Шанхай Ынтыматасты йымыны ру туралы» Декларация жарияланды. Сонымен бірге «Лакестік, сепаратизм жне экстремизмге арсы крес туралы Шанхай конвенциясы» деп аталатын таы бір маызды жат абылданды. Сйтіп, айматы саясатта алаш рет лакестік, сепаратизм жне экстремизм ымдарына анытама берілді. Бір ызыы, бл жат АШ-таы 2001 жылы 11 ыркйек оиасына 3 ай алан уаытта абылданан еді. Шанхай Ынтыматасты йымы скери ода емес, ол айматы ауіпсіздік саласындаы ыпалдастыпен атар, экономика саласындаы ыпалдастыа мтылатын йым болып табылады.

Азиядаы зара іс-имыл жне сенім шаралары кеесі (Азия кеесі, АСШК) АСШК ру туралы идеяны Р Президенті Н.. Назарбаев 1992 жылы 5-ші азандаы Б Бас Ассамблеясыны 47-ші сессиясында сынды. йымны негізгі масаты Азия аймаындаы бейбітшілік, ауіпсіздік пен тратылыты амтамасыз етуге атысты кп жаты арым-атынастарды орнату жне осы мселелерді шешу барысында ынтыматастыты ныайту.

І Саммитте екі маызды жата: Алматы актісі мен АСШК Терроризмді жою жне ркениеттер арасындаы диалога олдау крсету туралы Декларацияа ол ойылды. Осы жаттар негізінде АСШК Азиядаы дау-жанжалдар мен атыыстарды реттеу масатындаы форума айналды.

2004 жылы азан айындаы АСШК мше елдеріні ІІ кездесуінде Сенім шаралар каталогы абылданды. Бл скери-саяси, экономикалы, гуманитарлы жне баса салалардаы шаралар жиынтыынан трды. АСШК-ке мше мемлекеттер басшыларыны шешімімен азастан Республикасы Президентіні 1992 жылы Б 47-сессиясында кеесті ру туралы идеясын олдау ретінде 5 азан Азия кеесі кні болып жарияланды. АСШК айматы жне жаанды ауіпсіздікті амтамасыз ету факторына айналды.

ІІ Саммит 2006 жылы маусым айында тті. 2007 жылы желтосан айынан бастап Азия кеесі Б Бас Ассамблеясы жанындаы баылаушы мртебесіне ие болды. азастан АСШК ру туралы идеяны сынушы ана емес, осы идеяны іс-жзіне асырушы мемлекет. Бл елімізді йым траалыына екі мерзімге яни 2002-2006 жылдардаы (бірінші мерзім) жне 2006-2010 жылдардаы (екінші мерзім) сайлануынан да крінеді. Бгінгі кні еліміз АСШК-ті 2010 жылы ткізілетін ІІІ Саммитіне дайынды стінде.

ШЫ мен АСШК тратылы пен ауіпсіздік шараларын амтамасыз ету жаынан масаттары мен міндеттері сас рылымдар. Біра бл екі йым бірін-бірі айталамайды, рі бір-біріне айшы келмейді. Керісінше Азиядаы ауіпсіздікті жымды жйесін толытырып отыр. Егер Шанхай ынтыматасты йымы оан мше мемлекеттерді наты ытары мен міндеттемелеріне негізделген бірлестік болса, АСШК зекті де ткір мселелерді еркін талылауа жне оны шешу жолдарын іздеуге арналан кеейтілген форум болып табылады. ШЫ мен АСШК Азия рлыындаы азіргі заманы халыаралы атынастардаы маызды фактор ретінде танылып отыр.

2003 жылы 19 ыркйекте Беларусь, азастан, Ресей жне Украина президенттері Бірттас экономикалы кеістікті ( мнан рі - БЭК) ру туралы келісімге ол ойды. БЭК Достасты кеістігіндегі экономикалы ыпалдастыты жзеге асыруды бір жолы. ТМД рамына кіретін трт мемлекет ыпалдастыты жаа дегейіне кшу туралы шешім абылдады. БЭК ызметіне экономикалы сипат тн. 2004 жылы 20 мамырда БЭК ру туралы за кшіне енді. 2004 жылы 24 мамырда Ялтада БЭК-ты дамуыны басым баыттарын анытаан мше мемлекет басшыларыны кездесуі тті.

2.азастан Республикасыны сырты саясат доктринасы жне еуразияшылды идеясы.Президент Н.. Назарбаевты Еуразия идеясыны ерекшелігі Елбасыны крегендігінде – ол жаа еуразиялы ыпалдасушылыа жете зерттелген теория ажеттілігін де кре білді. Сондытан да, 1996 жылы, Еуразия университетін рар алдында, азастан Президенті азіргі замана сай «ыпалдастыты бірттас лгісін» ру шін халыаралы «Ыпалдасты – 2000» жобасын іске асыруда ТМД елдеріні оымысты-алымдарына сынды. Тааларлыы, Н.. Назарбаев 2000 жылы дл есептеп шыаран, на осы жылы іс жзінде ыпалдасты дерісінде айтарлытай ілгері басушылы байалды.

ТМД елдеріндегі ахуал 1996-1997 жылдары арама-айшылытара толы болды. Соан арамастан, на 1997 жыл азастанны лтты- мемлекеттік болашаын, зіндік стратегиясын ынуда табысты жыл болды, сондытан да – еуразиялы тжырымдаманы зерттеп білуде жаа адам жасалынды.

Президент Н.. Назарбаевты «азастан-2030» Жолдауында крсетілгеніндей: елімізді ммкіндіктерін пайдалануымыз ажет, сондай ммкіндіктерді бірі «бізді еуразия аймаындаы тоыз жолды торабында орналасан жарафиялы жадайымыздан шыады», жне бны «аламдану дерісі... шешуші факторларды бірі ретінде ала шыарды». Еуропа мен Азия елдеріні арасындаы сауда-сатты Жібек Жолы арылы жргізілген болса, таы бір басы ашы мселе, «болашата да сауда, аржы аымы жйелері жне Еуропа мен Азия арасындаы кші-он баран сайын кшейе тспек. Тек осы себепке байланысты, - деп атап крсетті азастан Президенті, – баса да кптеген саяси тратандырушы факторларды айтпаанда, мен еуразия идеясын ала шыардым, оны стратегиялы болашаына сенімдімін».

Маызды мселе, Н.. Назарбаев еуразиялыты мн-мтінін кеейте тсті – енді еуразияны келелі мселелер жиынтыы ТМД елдерін амтып оймай, Еуропа мен Азияны зара рекеттестігін де амтыды. азастан Президенті «Еуразия рлыында тгелдей тату кршілік, сенім арту атынастары» орнатылуы ажеттілігі туралы млімдеме жасады. орытындысында, азастан «лемдік оиаларды кш соында алып оймайды», керісінше, азастан «Еуразияны белортасында трып, тез дами келе ш айматы – ытай, Ресей жне Мсылман лемдеріні арасындаы экономикалы жне мдени байланыстара днекершілік ролді атарады». Еуразиялыты мн-маынасын тсіндіруде аса маызды – приципті жне жаашыл – адам, яни, азастанны XXI асырда жретін жолына сйкестігі туралы 1997 жылы Жолдауында айтылды. Н.. Назарбаев атап крсеткендей р трлі жол бар: батысеуропалы, шыыс азиялы, ресейлік, жаатркілік. Осы тста азастан Президенті тере орытынды жасайды: «Біз – еуразиялы елміз, зімізді тарихымыз, зімізді болашаымыз бар. Сондытан да, бізді моделіміз басаларды ешайсысына самайды. Ол ртрлі ркениеттерді жетістіктерін бойына сііреді». Бл тезисті тарихи маызы сонда, бірінші рет Мемлекет басшысы осындай жоары дрежелі бадарламалы жатта, азастанны еуразиялы сапасы мен еуразиялы «табиаты» туралы орытынды жасады. Шындыында да егер тередеп келсек, бізді елімізді еуразиялы болуы ыпалдасты шарттара отырандытан емес, еуразиялы тарихи, геосаяси, экономикалы жне мдени ерекшеліктерді де бойына сіірген, бірыай азиялы та емес, еуропалы та емес ел боландытан.

Елді нышаны ретінде ар барысын тадай келе, Н.. Назарбаев былай дейді: Азиялы жолбарыс тымдас бола тра, азастан Барысыны «зіндік ерекшелігі бар» - ол е здік лтты, батысты жне шыысты сапалара ие болуы тиіс. азастан Барысыны мндай сапалы йлесімі, азастанны «еуразиялы ел» ретіндегі асиетті нышандарды тоыстырылуы еді.

Сонымен, Еуразиялы жоба жне ке маынадаы еуразиялы – доктриналы (ілімдік) дегейге тжырымды ктерді.

2001-2002 жылдар Н.. Назарбаевты Еуразиялы доктринасыны дамуыны жаа кезеі болды, онда мдениет пен ркениетті диалогыны «аламды» таырыбы зіні орнын алды. азастан Президенті 1-ші Еуразиялы медиа-форумды аша отырып «Біз Батыс пенен Шыысты бір-бірімен кездесуге деген озалысында ана емес, сондай а, осы уаытта жне осы рлыта ашытыты жаа философиялы негізін жне ркениетті ынтымаында алыптастыруда бізге байланыстыны брін жасауымыз тиіс» екендігін айтты. Саяси жаынан 2001-2002 жылдары азастан мен Ресейді арасында тек ана «азиятты» емес, шын мнінде «еуразиялы» бірлестік болан ШЫ жне СВМДА сияты жаа халыаралы рылымдарды іс-рекеттеріні басталуыны маызды мні болды.

2004 жылы, Еуразиялы бастаманы 10-жылдыында Н.. Назарбаев з орытындысын жасады жне Л.Н. Гумилев атындаы Еуразиялы лтты университетінде екі мрте ткен халыаралы ылыми форумда сз сйледі (2 суірде –«Еуразиялы: идеядан практикаа» атты ылыми конференцияда жне 19 маусымда – «Еуразиялы ыпалдасты: азіргі даму баыттары жне аламдануды шаыруы» атты форумда). «Он жыл брыны Еуразиялы одаты жобасын ыпты оып шыу лгіге салынан зара тиімді экономикалы мддені аидалары, ыпалдасуды р трлі дегейлері жне ртрлі арыны, айматы ауіпсіздік жне еріктілік лтты егемендікке ешандай ауіп-атер тндірмейтініне жне жаа жзжылдыты міндеттеріне барынша сай келетініне иландырады» – деді Н.. Назарбаев 2 суірде.

2008-2009 жылдары Н.. Назарбаевты еуразиялы тжырымыны дамуыны келесі кезедері болды. азастан Президентіні бастамасы бойынша «Еуропаа жол» бадарламасы абылданды. 2008 жылы 27 мамырда азастан Республикасыны Парламентіні Мжілісінде ткен «Н.. Назарбаевты Еуразиялы доктринасы: Шыыс пен Батыс диалогы» атты лкен халыаралы ылыми конференцияны ылыми ауымдастыта аса зор жаырыа ие болды. зіні ыпалдасты бастамасында азастан Президенті тек ана ТМД елдеріне кіл аудармайды. 2008 жылы маусымда, Астанада ткен ОБСЕ-ні Парламенттік ассамблеясында (Азия аймаында бірінші рет ткен) Н.. Назарбаев «ерте ме кеш пе» рлыта «Еуропалы ода аидасы бойынша» алыптасатын Еуразиялы ода идеясын таы да дамытты. Жне мндай одаты орталыы Еуразиялы рлыты ортасында орналасан ала Астана бола алады. Шындыында сз ЕвразЭО Кедендік одаыны негізінде «Еуразиялы экономикалы одаты» ру жнінде жрді.

Бгінгі кні аламды лемде аржылы-экономикалы дадарыс басталды. Еуразиялы жобаны тадыры жаа жадайда андай болуы ммкін? 2009 жылы 11 наурызда Еуразиялы университеттерді ассоцациясында сйлеген сзінде Н.. Назарбаев «Бгін ТМД-ны барлы елдері лемдік дадарыса арсы іс-рекет жолдарын іздеу кезінде, наыз дамыан ірі мемлекеттер здеріні экономикалы мселелерін жеке шешуге дрменсіз жадайда, тадыр еуразиялы ыпалдасты тжырымны маыздылыын таы да растайтынын» крсетті. Президент «за мерзімді болашата еуразиялы ыпалдастыа балама жо екеніне мен азір брыныдан да атты сенімдемін» деді.

азастан Президентіні аламды мселені шешуде з сынысы бар. Ол «Дадарысты кілті» мааласында жне 2009 жылы наурыз айында ткен ІІ Астаналы экономикалы форумда сйлеген сзінде баяндалды. Ескеретін жйт, Н.. Назарбаевты жолы еуразиялы лттыты стіндегі есеп айыратын бірлікті руды арастырады. Ол айматы ыпалдастыа тбегейлі баса жаа сапа беруі ммкін.

Н.. Назарбаев шындыында 15 жыл ішінде (1994 жылы жобаны сынаннан кейін) еуразиялы теория «тжірибелік іске аса бастады, жне бгін еуразиялы кеістіктегі ыпалдастыты ш лшемі – экономикалы, скери-саяси жне мдени-гуманитарлы – жнінде айтуа болады» деді. азастанны айматы жне аламды стратегиясында 2010 жылды алатын ерекше мні бар. Бл жыл ЕЫ - на траалы ету жылы, азастан, Ресей жне Беларуссияны Кедендік одаыны з ызметін бастайтын жылы. Осыны барлыы азастан Республикасыны Президенті Н.. Назарбаевты Еуразиялы доктринасыны тжырымды дамуын жне мір шындыында жзеге асуын крсетеді.

«Еуразияшылды: теория жне практика» пнінен реферат таырыптары:

1. Еуразияшылды идеясыны алыптасу тарихы мен эволюциясы.

2. Еуразия этностары: этногенезі жне мдениеті

3. Шыыс славяндар мдениеті

4. Еділ бойы халытары мдениеті

5. Кавказ халытары мдениеті

6. Орта Азия халытары мдениеті

7. Сібір халытары мдениеті

8. Кне ытай ркениеті

9. Кне нді ркениеті

10. Парсы мдениеті

11. Прототріктер ркениеті: ндар мдениеті

12. Сатар мдениеті

13. Зороастризм діні тарихы

14. Буддизм діні тарихы

15. Христиан діні тарихы

16. Ислам діні тарихы

17. Тркі дуірі ркениеті

18. Ш. Улихановты ылыми ебектеріндегі еуразияшылды идеясы

19. А. нанабаев шыармаларындаы лт мселесі

20. Ы. Алтынсарин- аартушы-реформатор

21. Алаш озалысыны алыптасуы жне идеялы негіздері

22. Алаш айраткерлеріні ылыми-шыармашылы ызметі (бір тла мысалында)

23. Алаш зиялыларыны еуразияшылы ілімге атысты кзарастары

24. ХХ асыр басында еуразияшылды идеясыны алыптасуы

25. ХХ . басында трікшілдік идеясыны алыптасуы жне дамуы

26. Алаш лтты идеологиясыны теориялы негіздері

27. Алаш идеологиясы еуразиялы ркениет контексінде

28. Н. Я. Данилевский ебектеріндегі еуразияшылды идеясы

29. П.И. Савицкий шыармаларындаы еуразияшылдыа атысты тарихи ой-тжырымдамалар

30. Г.В. Вернадскийді ылыми ебектеріндегі еуразияшылды идеясы

31. Н.С. Трубецкой жне еуразияшылды идеясы

32. Л.Н. Гумилев- тркітанушы-алым

33. Л.Н. Гумилев жне пассионарлы идеясы

34. Л.Н. Гумилев- жааеуразияшыл алым

35. Л.Н. Гумилев ебектерінде кне тріктер тарихыны зерттелуі

36. «АЗ и Я» ебегіні тарихи маызы

37. Кеестік дуірдегі еуразияшылды идеясы жадайы

38. Посткеестік кезеде еуразияшылыд идеясыны алыптасып, дамуы

39. азіргі кезедегі Еуразия кеістігіндегі тарихи-мдени сабатасты

40. Еуразияшылды идеясын дамытудаы Елбасыны рлі

41. Еуразиялы ркениетті ХХІ . айта жандануы

42. Л. Н. Гумилев атындаы Еуразия лтты университеті- заманауи еуразиялы ркениет лгісі

43. Астана- Батыс пен Шыыс симбиозы

44. Еуразия лемі: тарих, азіргі заман, келешек

45. ТМД елдері арасындаы еуразиялы интеграциялы рдістер: ткені, бгіні, болашаы