Н.Я.Данилевскийді “Россия и Европа” ебегіндегі ктерілетін мселелер.

Николай Яковлевич Данилевский (1822 ж. Оберце с. Ливенск уезінде, Орлов губерниясында дниеге келген. 1885 жылы айтыс болан) — орыс леуметтанушысы, мдениеттанушысы, публицист жне геосаясаткер, алашыларды бірі болып тариха деген ркениетті кзарасты негізін салды, панславизм идеологы.

Н. Данилевскийді негізгі ебегі «Россия и Европа», «Заря» журналында жарияланды.

«Дарвинизм» ебегінде Дарвинні теориясын сынап, оны негізсіздігін длелдейді. «Россия и Европа» ебегінде Данилевский Ресей тарихын Еуропа елдерімен здіксіз байланыста арайды. Ол тарихи тжірибеге сйене отырып, Батысты саяси, мдени экспансиясынан сатану ажет деп шешті. Данилевскийді пікірінше, саяси тепе-тедік рашан Рессейге арсы бір-бірімен уадаласан Еуропа мемлекеттері шін те тиімді. Ресей ауіпсіздігіні кепілі Еуропа мемлекеттеріні бытыраылыы мен зара келісімге келе алмауы болып табылады. Осы ебегінде ХІХ асырда тарихнамада стем болан еуропоорталыты кзарасты сынады. «Мдени-тарихи трлер» ымы - Данилевский іліміні негізі. Ол тарих жзіндегі негізгі мдени-тарихи трлерді былайша блді: 1)египеттік, 2)ытайлы, 3)ассирия-вавилон-финикиялы немесе халдей немесе ежелгі - семиттік, 4)нділік, 5)иранды, 6)яудилік 7)гректік, 8)римдік, 9)жаа-семиттік немесе аравий жне 10)герман-романды немесе европалы, ал сонымен атар з дамуын жетілдіріп лгермеген мексиканды жне перуанды.

Данилевский герман-романды жне славянды трлерге ерекше кіл бледі. Славянды трді болашаы туралы тжырымдап, болашата герман-романды трді лдырауына орай Ресейде славяншылды тарих тріне шыатындыын длелдеді. Еуропаны орнын Ресей басып, жоары діни уатымен жне барлы славян халытарын біріктіру миссиясын атарады. Славяншылдыты стемдігі еуропаны «кйреуін» крсететін еді. Славяншылдар секілді еуропалы жне славянды мемлекеттілік трлі тамырдан алыптасты. Славян халытарыны герман халытарына араанда ш ерекшелігі бар: этнографиялы (психикалы рылысы); 2) діндарлыы; 3) тарихи трбиедегі ерекшелік.

Данилевскийді айтуынша: «рбр славян орыс, чех, серб, хорват, словенец, болгар (полякты да осым келеді) шін – дай мен оны асиетті шіркеуінен со – славян идеясы идеядан жоары, бостандытан жоары, ылымнан жоары, білімнен жоары, жер бетіндегі барлы игіліктерден жоары болуы керек». Данилевский Ресейді дамуы шін кшті билік пен ата орталытандырылу ажет деп шешіп, «мемлекетті масаты халыты мірін, ар-яты мен бостандыын орауды» сынды. Ол Ресейді саяси жйесін згертпесе, ркениметке жете алмаймыз деп тсіндірді. Кшті мемлекеттік саясат пен реформаны йлесімділігі арылы оамды дамытуа болатындыын сынды.

 

39.Л.Н.Гумилев жне оны пассионарлы теориясы.

Л. Гумилевті этногенз теориясындаы е басты идея- пассионарлы ымын- еуразияшылдар біле алмады жне солай болуа тиіс те еді, йткені еуразиялы доктрина- тарих, география, геосаясат ылымдарыны синтезінен (осындысынан) туан болатын. Ал Л. Гумилев ілімі еуразияшылдарды кптеген тжырымды ойларына иек арта отырып, тарих, география жне жаратылыстану ылымыны нтижелеріне сйенді.

Л. Н. Гумилев кзарасы бойынша, пассионарлы «дмпуді» ыпалы серінен Еуразиялы дамуды ыраы мен тарихты р дуіріндегі наты бір кштерді басымдылыы жне Еуразия сияты бірттас рылымды алыптастыруды крделі процесі аныталады екен. Бл бірттасты «зге лемге» арама-арсы ойылмайды, керісінше полицентризм- еуразияшылдыты жалпы дістемелік принципі ызметін атарады.

Пассионар тла дегеніміз орша­ан орта мен зін-зі згертуге абілетті адамдар. Сонымен бірге, ол адамны алда тран кедергілерді де есере алу абілеті. Латын тілінен аударанда «passio» деген сз «марлы», «уесойлы» «ынтыты» деген маына береді.

Л.Н.Гумилев пассионар­лы тлаларды оршаан ортаны згертуге ажетті кш-уаты бар адамдар деп атаан.

Адамзат тарихындаы з ортасын згертіп, оны жаа белеске ктеру шін масатты трде іс-имыл йымдастыра алан тарихи тлалар­ды брі де пассионарлы тлалар делінеді. Оларды бойындаы асиеттеріні е лкені «белсенділік» жне «іс-имыл жасауа ынты­ты» дейді алым. Пассионарлы тла кейде кздеген масатына жету жолында зін-зі рбандыа да шалуы ммкін екен. Пассионар тланы осы асиеті іс-имылды барлы баыттарында да крініс табады. Бл асиет тіпті адамны бала жасында-а крініс беретін крінеді. Л.Н.Гумилев оны адамны психика­сына анмен берілген асиет деп те атайды. Оларды ерік-жігері орасан бола­ды, сонымен бірге, олар іс-имыл бары­сында з­деріні ашуы мен аылын тежеп стауа ажетті уатпен амтамасыз етілген. Л.Н.Гумилев пассионар тла­лар атарына Жанна Д.Аркты, Александр Македонскийді, На­полеон Бонапартты жаты­зады.

Л.Н.Гумилевті зі пассионарлы ымына тмендегідей анытама береді: «пассионарность-

эта характерологическая доминанта, необходимое внутреннее стремление (осознание или, чаще,

неосознанное) к деятельности, направленной на осуществление какой-либо цели (часто

иллюзорной)» (Л.Н.Гумилев.Конец и вновь начало. М.,1997. с.71). Бл жерде автор

пассионарлыты жеке тламен байланыстыранымен негізгі гіме ауаны жеке этносты немесе

этностарды лкен ауымдастытарын белгілі бір озалыстара итермелейтін кш туралы болып

отыр. Кш деген сзді біз тарихты даму задылытары деп те тснуімізге болады. Л.Н.Гумилев

зіні естеліктерінде пассионарлы теориясыны трме камерасында айыптан, шыармашылы

шабыт нры сияты келгені туралы айтады. Шын мнінде бл алымны адамзат тарихыны

задылытарын тсінуге мтылан ізденістеріні нтижесі. Тарих ылымыны жоары дегейіне 2

жататын бл баытты Батыс Гегель мен Гердер заманында бастап жне игеріп те ойан болатын

жне оны «историософия» немесе «тарих философиясы» деп те атайды. Егер Л.Н.Гумилевті

ондаан жылдарын трмелер жеп оймаса, егер ол трмеден шыаннан кейін тоталитарлы

идеологияны ата цензурасында мір срмесе оны пасионарлы териясы тарих философиясы

атымен аталар еді жне тарих философиясындаы кптеген гипотезаларды бірі ретінде ана

арастырылар еді.