ІV кезе – мектептік – 17 жаса дейін. 5 страница

26,арым – атынасты трлері жне стратегиясы . арым-атынасты эмоционалды ызметтер арым-атынас стратегиясы
арым-атынас стратегиясы шке блiнедi.
1-шi ашы-жабы арым-атынас. Ашы арым-атынаста р адам зiнi кзарасын жеткiзе бiлуi жне басаларды позициясын тыдауа рдайым дайынды. Ал жабы арым-атынас апарата деген зiнi кзарасын атынасын жеткiзе алмауы, арым-атынаса тсуге талпынбауы.
2-шi Монологты стратегия.
3-шi Рольдiк тлаарлы стратегия (малiм-оушы, лкен-кiшi).
арым-атынасты трлерi:
1. Маскiлi арым-атынастар; бiр кннi iшiнде бiрнеше маска кию. Формалды арым-атынас, яни мнда маскiлердi пайдаланып схбаттасушыларды тлалы ерекшелiгiн тсiнiп ескеруге талпынамыз (сыпайлы, аталды, тйыты). Шынайы схбаттасушыа деген сезiмдерiн, эмоцияларын арым-атынас барысында крсетпейдi.
2. Формалды рлдiк арым-атынас – мнда схбаттасушыны тласы мен леуметтiк рлi маызды болып табылады.
3. Iскерлiк арым-атынас – мнда схбаттасушыны iске деген тлалы ерекшелiгi, мiнезi, жасы, кiл-кйi ескерiледi. Сонымен бiрге оны iске деген ызыушылыы мндiк маызды орын алады.
4. Достарды рухани жне тлалы арым-атынасы – мнда кез келген таырыпа гiме озауа болады, тек сз арылы ана емес жест, мимика арылы бiрiн-бiрi жасы тсiнедi.
5. Маникулятивтiк арым-атынас схбаттасушыдан белгiлi бi

27,арым – атынасты эмоционалды ызметтері. Эмоция психологиялы кейіпті ерекше к-рнісі, ол адамны оршаан ортаа деген атынасы, жаымды жне жаымсыз тйсіктер мен белгілі жадайа тікелей серлену формасында крніс береді. Эмоциялар класына сезім, кіл-кй, аффектілер, стресс жне марлытар жатады. Жне блар адамны барлы психикалы поцестері мен кейіпімен жаласады. Бларды кез-келген белсенділігі эмоционалды серленумен жзеге асырылады. Эмоция адамдар арасындаы арым-атынасты реттейді, оны жзеге асырылуын жеілдетеді. Біз адамны кіл-кйін, оны уаныш, ыза, айы, орыныш, тадану, жиіркену немесе сйсіну сияты психикалы кейіпін сзсіз тсіне аламыз, эмоцияны кмегімен бірлескен наты іс-рекет трлерін жзеге асыра аламыз. Бндай фактілер негізгі эмоцияларды тіршілік иелеріні бір-бірін тсіну абілеттерімен генотиптік трыдан шарттас екендігін длелдейді. Психикалы жоары дамыан жануарлар мен адамдар арасындаы бет лпетіні крінісі арылы зара бірін-бірі абылдап, бір-біріні эмоциолналды кейіптерін баалауа абілетті екендігі белгілі. Сонымен, эмоцияларды негізгі атаратын ызметтері:

· Бейнелеу ызметі;

· Ниеттендіру немесе ынталандыру ызметі;

· олдаушы ызметі;

· Бейімделу ызметі (Ч. Дарвин теориясы б/ша.;

· Коммуникативтік ызметі;

· Ыпал жасау ызметі.

Эмоционалды сферада адамдар арасында индивидуалды айырмашылытар аны крінеді. Тланы барлы ерекшеліктері: оны мінезі жне интеллект дамуы, ызыушылыы мен басалара арым – атынасы эмоция жне сезім шеберінде крініс табады.

Тланы эмоционалды ерекшеліктері: 1. жылдам немесе баяу озыш, 2. ыса немесе за мерзімді эмоционалды траты, 3. сезімні тереділігін, 4. кштілігін арастыруа балады. Мны барлыы темпераментке де байланысты болып келеді.

Адам практикалы жне теориялы іс - еректті субъектісі, яни сезімсіз автоматтар немесе машиналар сияты емес, масаттар бойынша дниені згерте алады, ол жне рекет ету арылы тек ажеттіліктерді анааттандырып оймайды, згерістер тудырады, е негізгісі болып ол адамдармен арым – атынаса тседі, тсе отырып оларды жауаптарын сезеді, креді, осыан обалжу туады.

28,арым –атынас механизмдері мен ралдары . арым-атынасты зара тсіну процесі кезіндегі механизмдер

Адам арым-атынаса тла ретінде тсетіндіктен, келесі серіктесте тла ретінде абылданады. Жріс трысты сырты бейнесінен баса адамды тануа тырысамыз. Сондаы туындайтын сер арым-атынас кезінде маызды рл ойнайды. Біріншіден, баса адамды тану арылы танып отыран индивид зін алыптастырады. Екіншіден, келесі адамда бірігіп жасаан іс-рекет жемісі белгіленеді.

Негізгі механизмдер кемінде екі адамнан тратын арым-атынас арылы жзеге асырылады.

Эмпатия –арым-атынас жасап отыран адамны эмоциялы кйіне арай ыайласу, яни табии крінісі жаынан аффективті тсіну.

Эмпатия екі трде жзеге асады:

1. Идентификация трінде, бл-арым-атынас кезінде серіктесті тсіну, зіді оны орнына оя білу жне сол арылы рекет ету.

2. Ал екінші трі, ол серіктесті арым-атынас кезінде тсіну, зіді оны орнына оя білу, біра з ойы бойынша рекет ету, бл-рефлексия.

Идентификацияны мні. Идентификация –тланы немесе баса да адамдар тобыны зіндік жне орта арым-атынасында крінетін, серіктестерді ішкі кйі мен жадайыны салыстыруында жзеге асатын жне зіні психологиялы жне т.б. мінездемелерге еліктеуінде лгі болуында крініс табатын леуметтік-психологиялы механизм. Идентификация –адамны баса адаммен, топпен зін тедестірунен крінетін процесс. Бл тланы зіні адами ндылытарын иеленуіні леуметтік механизмі. Ошаулануды идентифкациядан айырмашылыы –тланы ортада жне атынаста зін жабы стауы. Ошаулануда жиі болатын жадай біреуді жаындыынан немесе сенімінен айырылу, яни эмоциялы салынды. Идентификацияны тлаа сері: бірі адамдармен арым-атынасты орнатуа, леуметтік-танымды кеістігіні дамуына ыпалы болса, ал екіншісі- индивидті баса адаммен араласып, соан сап кетуіне сері. Ал осындай жадайда, ошаулану адама зіні жеке тлалы сезімін сатап алуына ммкіндік береді. Ошаулану арылы жауаптылыы, дербестілігі дамиды. Идентификация –адамны рухани міріне жне іс-рекетінде маызды рл атарады.

арым-атынасты ралдары:

Тіл-сздерді, анытамаларды жйесі жне оуды арым-атынаста олданылатын маыналы сз тіркестеріне (пікірлеріне) біріктіру.

Бір ана фразаны р маынасын беретін интонация (дауыс ыраы), эмоциялы айындылы.

арым-атынастаы адамны отырысы, бет лпетіні крінісі, кзарасы, сз тркіні мнін кшейте, толытыра, рі жоа шыара алады.

Ым-ишара (жест) арым-атнасты ралы ретінде жалпыа бірдей болуы ммкін- яни райсысы зіне тн маынамен сипатталады.

29,арым –атынас тсіліні баланы таным рекеттеріне ыпалы. Бала мірінде онын дниеге шыр етіп келген кезден бастап арым-атынас ерекше рл атарады.Баламен ананы арым-атынас,ке мен лдын арым-атынасы, ата-апасымен арым-атынасы жне оаммен арым-атынаса тсуі бала мірене те лкен рл ойнайды..Баланы міріне арым-атынас рл ойнаса тура солай танымды рекетті де рл ойнайды бала оршан ортасына байланысты танымды процессі алаптасады.Танымды процестер Психологиялы алып, кейіп, іс-ректті жне таы баса...Балаа те коп рл ойнайтын ол отбасы, отбасына андай трбие алады жне андай арым-атынас креді жне танымды рекетіде біртіндеп алыптасады..оама шыан кезде баланы иінезі елу пайыза згереді ол барлы жадай да емес ол оршаан ортаа тікелей байланысты...

30,арым –атынастаы тланы рлдік тртібі : шынайы «Мен» бейнесі жне «Мен» имиджіИмидж (аылш. image — бейне, бейнелеу) — нер ретiнде масатты трде адамны зiн, не баралы апарат арылы белгiлi бiр зат немесе адам жнiндегi керек млiметтi бейнелеп керсету.^[1]

1. іскер адамны бет-бейнесі‚ оны оамдаы беделі. Мны зі нарыты атынас жадайында ксіпкер бизнесіні дамуына тікелей ыпал етеді;

2. фирманы‚ тауарларды‚ крсетілетін ызметтерді‚ сауда табасыны ызметтен осымша табыс беретін немесе залал келтіретін бейнесі. Фирманы ттас мліктік кешен ретінде сату кезінде имидж субъектіні сату (сатып алу) баасы мен балансты ны арасындаы айырма ретінде баалануы ммкін. О айырма – “гудвилл”‚ теріс айырма – “бэдвилл” деп аталады.^[2]

Oaн жарнаманы да осyа болады. Имидж олданбалы нердi рамдас блiгi жне бедел мен абыройын, ажеттiлiгiн арттыру шiн де ажет. Сондай-а, имидж леуметтік-саяси баытта да адамны баасын арттыруа ыпал етер маызы бар. ^[3]Имидж (Бедел) туралы Адамда сана-сезім , “ мен ” сезімі пайда боланнан бері жне баса біреуді зіе тн абылдау абілеті алыптасаннан бері, имидждік сратар пайда болады: мен баса біреуді кзіне алай крінемін? Ол мен туралы не ойлайды? алай баалайды? Салыстырмалы трде, ерте адамзат тарихында да, имиджге тн жмыспен айналысатын мамандар ерте пайда болды. Имиджі бірінші теоретигі ретінде Макиавеллиді санайды.Адамны имиджі Адамны имиджі – ол оны леуметтік эгосы. Біз рашанда зімізді жаындарымызды кз алдында болымыз келеді, сонымен атар бтен адамдарды кілін аулаымыз келеді, жаындарымыза зіміз туралы жасы ой алдырымыз келеді, осыны брі – туа біткен тілек. Егер адам оамда кп уаытын ткізіп, соны зінде оны ешкім байамайтын болса, одан арты жазаны ойлап табу ммкін емес шыар. Бір стке елестетіп крелік, егер сіз кіргенде, сізге арай ешкім брылмаса, сізді сзіізге ешкім жауап бермесе, сізді істеріізге ешкім кіл блмесе, млдем сізді баршылыыызды елемесе, сіз зіізді алай сезінетін едііз?Имидж сипаты Адам (топ, жым), жне оны сауда, саясат, леует жаа баытталан жмыстарыны нтижесі : идеялары, тауарлары, кызметі, осыны брі имидж объектісін рады. Имидж объектісіні тсінігі оны мазмнына арай сйкестенеді. Имидж объектісі ретінде, біраз адама белгілі бір сер алдыра алатын кез келген нрсе санала алады. сірісе леуметтік сер ндіру абілеттілігі, имидж объектісіні негізгі асиеті болып табылады.Сана-сезімінде берілген имидж объектісі алыптасатын адамдар (масатты топтар, ттыну базар сегменттері, сайлаушыларды категориялары) – имидж субъектісі болып саналады. Ереже бойынша, имидж субъекті коллективті болып келеді.Имидж тану Алашыда, экономика саласында бл тсінікпен практикалы аспектте, ксіпкерлік ызметпен айналысатын шетел экономисттері белсенді жмыс істей бастады. Алпысыншы жылдары американды экономист Болдуинг айналыма «имидж» тсінігін енгізгені белгілі, сонымен атар оны іскери лгерімділікте ажеттілігін негіздеді. Нтижесінде имидж жаа пайда бола бастаан саясаттануды кару-жараына айналды, оны мамандары имиджированиені з жмысыны басты растырушысы ретінде абылдаан болатын. азіргі заманда ксіпкерлік жне саяси іспен айналысатындарда, имидж тетін тауар болып есептелінеді. Ксіпшілік имиджированиені немі сіп жатан сранысына байланысты, «имиджмейкер» деген жаа мамандыты пайда болуына ммкіншілік туды. Яни, тланы имиджін жне р трлі іскери, саяси рылымдармен айналысатын маман.Имиджді таы бір ыры Аылшын тілінен аударанда «имидж» сзі — бейне немесе бейнелеу деген маынаны білдіреді. Онда, шын мнісінде бл асаана жасалынатын тла немесе леуметтік рылым жайлы сер, сіресе сер, ойды орынды іс фактісі сияты баа емес. Имидж кп жадайларда алашы сатысында, яни жалпы мліметті шолып ту кезеінде аяталады . Имидж адаусыз санада орналасады деп айтуа болады. Сонда адамдарды оны тсінудегі тиімділігі неде жне кандай себеппен ол адам санасында біраз уаыта саталып алады? Имидж , натылы психологиялы нім сияты , нды стереотип есебі ретінде алынады, сонымен атар леуметтік рылы ретінде есептелінеді жне талпындыратын арман болып саналады.Имиджді сері Имидж – лайтыш йнек сияты, адамны дербес жне іскери асиеттерін оама лдеайда жасы крсетуге ммкіндік береді. Соны арасында кнделікті арым-атынаса ыайлылы келіп, жмыс орнында жаымды жадай жасауа болады. Менеджерлік ызмет йымдастыру мен клиенттермен жмыс жасайтын адамны жаымды болмауына ммкіншілік бермейді. Бгінгі кнде, магнит сияты тартымды менеджер болу те иын, біра сондай болуа тырыспайтын адамда одан да кп иындытар туындайды. Имиджеология – аса маызды прагматикалы тртіп. Блез Паскаль «кндіру тсілі» мен «нау тсілі» туралы жазан, жне оны айтуы бойынша, соы тсіл адама ыпал етуді е тиімдісі екен.айталап айтса Имидж — нер ретінде масатты трде адамны зін, не баралы апарат арылы белгілі бір зат немесе адам жніндегі керек мліметті бейнелеп крсету.Оан жарнаманы да осyа болады. Имидж олданбалы нерді рамдас блігі жне бедел мен абыройын, ажеттілігін арттыру шін де ажет. Сондай-а, имидж леуметтік-саяси баытта да адамны баасын арттыруа ыпал етер маызы бар.

31,арым-атынас адамдарды бірін-бірі абылдау жне тсіну ралы ретінде арым-атынас^[1] – адамдар арасында бірлескен іс-рекет ажеттілігін туызып, байланыс орнататын крделі процесс; екі немесе одан да кп адамдарды арасындаы танымды немесе эмоционалды апарат, тжірибе, білімдер, біліктер, дадылар алмасу. арым-атынас тлалар мен топтар дамуыны жне алыптасуыны ажетті шарты болып табылады.^[2]

арым-атынас барысында адамдарды танымды хабарлармен, апаратпен, тжірибемен, біліммен, дадылармен алмасуы жне зара тсінісуі, бірін-бірі абылдауы жзеге асады. арым-атынасты интерактивті, коммуникативті, перцептивті деген ш жаы жне мезо, макро, микро, рухани, іскер, т.б. дегейлері болады. Негізгі ызметі:

· 1) апаратты-коммуникативтік (апарат алмасу жне адамдарды бірін-бірі тануымен байланысты);

· 2) реттеуші-коммуникативтік (адамдарды іс-рекетін реттеу жне біріккен рекетті йымдастыру);

· 3) аффективті-коммуникативтік (адамны эмоционалды аясымен байланысты).

Адамдар арасындаы арым-атынасты басты масаты – зара тсіністікке ол жеткізу. арым-атынас жасауда атынаса тскен адамды тыдап, тсіне білуді маызы зор. Бл баса адамны ішкі жан дниесін тсініп, оан з ойын дрыс жеткізуге ммкіндік береді. Адамдар басалара з ойлары мен кзарастарын тсіндіре отырып, тсініспеушілік, рыс-керіс пен дау-жанжал секілді жаымсыз былыстарды болдырмауа рекет жасайды. Адамдармен жасы арым-атынас орнатуа мынадай ережелерді орындалуы кмектеседі: барлы адамдармен те дрежеде, дрекілік пен жаымпаздысыз арым-атынас жасау; схбаттасушыны жеке пікірін сыйлау; бйры емес, тініш дегейінде арым-атынас жасау; баса адамны пікірін сыйлау жне тжірибесін абылдай білу. арым-атынас мдениетін мегерген тла зімен атынас жасайтын адама рметпен арап, сыйласты білдіреді. Адама сыйластыпен арау жасы арым-атынас жасауды негізгі лшемі болып табылады.

32,арым-атынас жне танымды рдістерді дамуы.– адамдар арасында бірлескен іс-рекет ажеттілігін туызып, байланыс орнататын крделі процесс; екі немесе одан да кп адамдарды арасындаы танымды немесе эмоционалды апарат, тжірибе, білімдер, біліктер, дадылар алмасу. арым-атынас тлалар мен топтар дамуыны жне алыптасуыны ажетті шарты болып табылады.^[2]

1) апаратты-коммуникативтік (апарат алмасу жне адамдарды бірін-бірі тануымен байланысты);

2) реттеуші-коммуникативтік (адамдарды іс-рекетін реттеу жне біріккен рекетті йымдастыру);

3) аффективті-коммуникативтік (адамны эмоционалды аясымен байланысты).

Адамдар арасындаы арым-атынасты басты масаты – зара тсіністікке ол жеткізу. арым-атынас жасауда атынаса тскен адамды тыдап, тсіне білуді маызы зор. Бл баса адамны ішкі жан дниесін тсініп, оан з ойын дрыс жеткізуге ммкіндік береді. Адамдар басалара з ойлары мен кзарастарын тсіндіре отырып,тсініспеушілік, рыс-керіс пен дау-жанжал секілді жаымсыз былыстарды болдырмауа рекет жасайды. Адамдармен жасы арым-атынас орнатуа мынадай ережелерді орындалуы кмектеседі: барлы адамдармен те дрежеде, дрекілік пен жаымпаздысыз арым-атынас жасау; схбаттасушыны жеке пікірін сыйлау; бйры емес, тініш дегейінде арым-атынас жасау; баса адамны пікірін сыйлау жне тжірибесін абылдай білу. арым-атынас мдениетін мегерген тла зіменатынас жасайтын адама рметпен арап, сыйласты білдіреді. Адама сыйластыпен арау жасы арым-атынас жасауды негізгі лшемі болып табылады.

33,арым-атынас зара рекеттестік ретінде арым-атынас адамны оамны мшесі ретіндегі баса адамдармен зара атынасыны айрыша трі; арым-атынаста адамны леуметтік атынастары жзеге асады.

арым-атынасты зара байланысан ш ыры бар екендігін жоарыда айтып кеттік. арым-атынасты коммуникативті ыры адамдарды бір-бірімен апарат алмасу рдісінде аныталады; арым-атынасты интерактивті жаы адамдарды зара рекеттестігін йымдастыруда крінеді, мысалы, серігіні кіл-кйіне, мінез-лына, сенімдеріне сер ету керек болса немесе рекетшілерді тиімді трде лестіріп, ызметтерін бліп алу ажет болан жадайда: ал перцептивті жаы арым–атынастаы екі адамдарды бір-бірін абылдап, осыны негізінде зара тсінісуінде. арым-атынасты ралдары:

Бір ана фразаны р маынасын беретін интонация (дауыс ыраы), эмоциялы айындылы.

арым-атынастаы адамдарды бір-бірінен алшатыы—оларды мдени, лтты дстрлеріне, бір-біріне деген сеніміні дрежесіне байланысты.

Загрузка...

арым-атынасты трлерін тмендегіше жіктеуге болады:

“Бет-перделерді байланысуы ”— гімелесуші жеке тласыны ерекшеліктерін тсініп, ескеру мтылысы болмайтын формальды арым-атынас. йреншікті бет-перделер олданылады, гімелесушіге атысты шынайы эмоцияларды жасыратын біртекті сздерді, ым-ишараларды жиынтыы.

Баса адамды ажет немесе кедергі келтіруші объекті ретінде баалайтын дрекі арым-атынас; егер объект ажет болса, белсенді трде онымен арым-атынаса тскісі келеді, ал егер де кедергі келтіретін болса, шеттетіп немесе дрекі сздерді олдана отырып ызаланады.

3. Формальды рлдік арым-атынас кезінде гімелесушіні жеке тласына емес оны леуметтік рліне кіл аударылады.

4. Іскер арым-атынаста гімелесуші жеке тласыны ерекшеліктері мінезі, жасы, кіл-кйі ескерілгенімен ісіні одан маызы басым.

Рухани арым-атынас бір-бірімен досты атынастаы адамдар арасындаы зара арым-атынас. арым-атынасты бл трінде кез-келген таырып тірегінде гіме рбітуге болады. Сздерді пайдалану міндетті емес, йткені жаын атынаста адамдар бір-бірін ымынан, бет лпетінен, кзарасынан бірден тсіне алады.

Манипулятивті арым-атынас гімелесуші жеке тласыны ерекшеліктерімен байланысты трлі амал-айлаларды пайдалана отырып, жарамсатану (орыту, алдау, арбау, мейірімділікті таныту).

Зиялы арым-атынасты мні оны затыны болмауында, яни адамдар ойындаысын айтаннан грі, сол жадайа сай нрселерді айтуа тырысады.

Адамдар бір-бірін абылдау процесі арым-атынасыны міндетті рамды блігі ретінде танылып, перцепция деп аталады. С.Л. Рубинштейн /29/ бойынша адам мінез лыыны сырты крінісіні негізінде оны танимыз, оны сырты мліметтеріні мнін ашамыз. Осыны негізінде алынан нрселер арым-атынас процесінде маызды реттеуші рлге ие. Біріншеден, баса адамды тану барысында танушы индивидті зіде дамиды. Екіншіден, баса адамды тану длдігіні лшеміне онымен келісілген рекеттерді жетістігі байланысты. Баса адамды тануды е арапайым тсілдеріні бірі зін-зі соны орнына ою. Бл сол адамны ішкі жай кйін ынуды е тиімді жолы. зіді баса адамны орнына оя отырып оны тсіну амалымен эмпатия былысыны мні сас Эмпатия—баса адамды ішкі леміне еніп, оны барлы сезмдері мен ойларын ына отырып оны эмоцияналды трде абылдау абілеті./35/