Сот-медицина сараптамасыны іс жргізу негіздері

Сот-медицина сараптамасыны іс жргізу жне йымды негіздері

Сот медицинасы мен баса да медициналы пндерді деректерін тергеу жне сот тжірибесінде іс жзінде олдану сот-медицина сараптамасыны мазмны болып табылады.

Сот-медицина сараптамасы сот ділдігі масаттары мен міндеттеріне ызмет етеді жне елімізде олданылып жрген ылмысты, азаматты, ылмысты істер жргізу жне азаматты істер жргізу задарыны. кімет аулылары мен кімдеріні, сондай-а азастан Республикасыны Денсаулы сатау министрлігі шыаратын ережелерді, бйрытар мен нсауларды негізінде жне соларды сатай отырып жзеге асырылады.

Сонымен бірге сот-медицина сараптамасы з ызметі, ытары мен міндеттері шегінде халыа медициналы кмек крсету сапасын жасарту ісінде, ауру мен лім-жітімді азайту, ебек жне трмыс жадайларын жасарту жолындаы кресте денсаулы сатау жмысына барынша жрдемдесуді масат етеді.

Елімізде сот-медицина сараптамасын жргізу азастан Республикасы ылмысты жне ылмысты істер жргізу, Азаматты жне Азаматты істер жргізу кодекстеріні біратар баптарымен белгіленген. рбір кодекс бір ы саласына атысты задар жинаы болып табылады.

ылмыстык кодекс - ылмысты жауапкершілікті себептері мен шектерін, ылмыс деп танылатын іс-рекет белгілерін жне ол шін олданылатын жазалау шараларын анытайтын за жаты болып табылады.

ылмысты істер жргізу кодексі - ылмысты істерді тергеу жне сотта арау кезінде тергеу органдарыны, сотты, прокуратураны, адвокаттарды ызметін реттейтін жне ылмысты процеске атысатын барлы адамдарды ытары мен міндеттерін белгілейтін ыты нормаларды жйеге келтірілген жинаы.

Азаматты кодекс - жеке адамдарды немесе йымдарды мліктік атынастарын реттейтін жеке за жаты.

Азаматты істер жргізу кодексі - дегеніміз сотты азаматты істерді арау жніндегі ызметін, сондай-а сот шешімдері мен йарымдарын кштеп орындату жніндегі орындаушыларды ызметін реттейтін ыты нормаларды жйеге келтірілген жинаы.

азастан Республикасы ылмысты істер жргізу кодексіні 52, 53, 169, 272-баптарына сйкес сараптама алдын ала тергеу процесінде немесе сот мжілісінде ылым, техника, нер жне олнер женінен арнайы пікір ажет болан жадайда белгіленеді. Бл мселелерді шешу шін сарапшылар деп аталатын білгір адамдар тартылады. Сараптаманы тиісті мекемелерді сарапашылары немесе анытама жргізетін адам, тергеуші, прокурор жне сот таайындаан езге де мамандар жасайды. Тергеуші жне сот ы бзушылыты бар-жоын, оны жасаан адамны кінасын анытаанда сйенетін кез келген наты деректер ылмысты іс бойынша длелдемелер болып табылады. Бл деректер кугерді, жбірленушіні, айыпталушыны айатарымен, сарапшыны орытындысымен, айаты заттармен, сондай-а тергеу жне сот рекеттеріні хаттамаларымен, баса да тиісті жаттармен аныталады. Тергеу немесе сот барысында бл длелдемелер бір-бірін толытыруы, сондай-а сарапшыны орытындысы баса длелдемелерге айшы келген жадайда арама-айшы сипатта болуы ммкін. азастан Республикасы ылмысгы ісгер жргізу кодексіне сйкес, сарапшыны орытындысы тергеу жне сот органдары шін міндетті емес, алайда онымен келіспегендік длелденуге тиіс.

Сараптаманы р алуаи трлері бар, мысалы, сот-медицина, сот-психиатрия, сот-бухгалтерлік, криминалистика, сот-техникалы сараптамалары жне т.б. Бл орайда сот-медицина сараптамасыны басаларыны брінен брын олданыла бастаанын айта кеткен жн.

Сараптаманын баса трлері сияты, сот-медицина сараптамасы да тергеу жне сот органдарыны жазбаша берген сынысы, аулысы немесе жолдамасы бойынша ана жасалады. азіргі кезде мемлекеттік (лауазымды) жне еркін сот-медицина сараптамасы жзеге асырылады. Сот-медицина сараптамасыны басым кпшілігін сот-медицина сарапшылары, яни арнаулы даярлыы бар жне сот-медицина сарапшыларыны ызметі атаратын дрігерлер жасайды. Бл - мемлекеттік, яни лауазымды сараптама. Сондай-а сот-медицина сарапшысы болмаан жадайда сараптама жасауды тергеу немесе сот органдары кез келген дрігерге тапсыруы ммкін. Мндай жадайларда ол сарапшы-дрігер деп аталады. Бл - еркін сараптама.

Кейбір елдерде ант берген сараптама деген бар. Мысалы, Францияда солай. Бл орайда соттарда ант беріп, сот-меди-цина сарапшысы болып бекітілген дерігерлерді белгілі бір тізімі болады. Мндай жадайларда тергеу жне сот орган-дары сарапшылар тадаганда дрігерлерді тиісті тізімімен шектеледі.

Бізді зандарымыза сйкес, сараптама таайындау туралы мселені рбір ретте тергеу немесе сот органдары шешеді. Алайда зада сараптамаларды барлы трлері ішінен сот-медицина жне сот-психиатрия саралтамаларын міндетті трде жргізу кзделген.

азастан Республикасы ылмысты істер жргізу одексі бойышпа:

1) лу себебін жне дене жарааттарьшы сипатьш аныктау шін;

2) айыпталушыны немесе кдік келтірілген адамны іс жргізу кезіне арай здеріні не істегенін білетін-білмейтіндігі немесе зін-зі билей алатындыы жаынан аылесіні бтіндігіне немесе абілеттілігіне кмн келтірілген жадайда оларды психикалы халін анытау шін;

3) кугердін немесе жбірленушіні іс шін маызы бар мн-жайларды дрыс тсіну жне олар туралы дрыс айа беру абілетіне кмн келтірілген жадайда оларды психикалы жне физикалы халін анытау шін;

4) айыпталушыны кдік келтірілген немесе жбірленген адамны жас шамасыны іс шін маызы болып, ол туралы жаттар болмаан жадайда оларды жас шамасын анытау шін сараптама жргізу міндетті болып табылады.

Сйтіп, лу себептерін, дене жарааттарыны сипатын, психикалы халін жне жасын анытаан кезде міндетті трде сараптама жргізу зада кзделген.

Іс жзінде орындалуы жнінен сот-медицина сараптамасыны трлері: алашы, осымша жне айталап жасалатын сараптамалар болып блінеді.

Алашы сараптама кезінде объектіге бірінші рет, кбінесе бір стке жне тпкілікті зерттеу жргізіліп, сарапшы тиісті орытынды жасайды. Кейде алашы сараптама барысында осымша зерттеу жргізу, мамандарды аыл-кеесі, т.б. ажет болады. Сондытан алашы сараптама барлы уаытта бірдей бір сттік бола бермейді.

осымша сараптама кезінде сот-медицина сарапшысы уелі объектіні зерттеп, орытынды жазады. Сонан со тергеу барысында, тергеуші сарапшыны тергеу материалдарымен таныстырып, оан олда бар барлы материалдар ескерілген , тпкілікті орытынды беруді сынады.

Алашы сараптама онша толы жне білікті болмаса, тергеу немесе сот органдарыны анааттандырмаса, сондай-аісте келтірілген баса длелдемелерге айшы елсе, сараптама айталап жасалады. детте сараптаманы айталап жасау нерлым тжірибелі бір немесе бірнеше сарапшыа тапсырылады. Алашы, осымша жне айталанатын сараптамалар комиссиялы жне кешенді трде жргізілуі ммкін.

Комиссиялы сараптама мейлінше йын жадайларда, атап айтада, ксіптік ы бзаны шін медицина ызметкерлерін жауапа тарту туралы істер бойынша, ебекке жарамдылы дрежесін анытау кезінде, тірік ауыруды немесе ауырансуды, зін-зі жарааттауды анытау шін сараптама жасаан кезде, крделі ылмысты істер бойынша (мысалы, блшектеп тасталан мйітті зерттеген жадайда), сараптаманы айталап жасаан кезде жргізіледі.

Кешенді сараптаманы бір іс бойынша р трлі мамандар тобы жргізеді. Мселен, улануа сараптама жасаанда оан кбінесе клиникалы дрігерлер, сот дрігерлері, химиктер, биологтар, ботаниктер жне т.б. атысады.

Сот-медицина сараптамасы алдын ала тергеу кезінде де, сот мжілісінде де жргізіледі. Маман дрігерді сот медицинасы саласына атысуы кбінесе оиа болан жерді араудан басталады, оны тергеуші жргізеді (азастан Республикасы ылмысты істер жргізу кодексіні 126-бабы). Кісі елтіруге, зін-зі лтіруге, жазатайым оиалара байланысты істерде лікті оиа болан (табылан) жерде арау кезінде, сондай-а адам сырттан зорлы жасалуы ммкін кейбір кенеттен айтыс болан жадайларда маман дрігерді маызы ерекше зор. Мндай жадайларда дрігер зіні арнаулы білімі негізінде ылмысты тергеуге елеулі кмек крсете алады. Мысалы, лікті жатысы, денесіндегі жарааттар, ан датарыны болуы, лік табаларыны тсі мен сипаты, лікті сіресу крінісі жне т.б. біратар жадайларда болан оианы сипаты, жараат салу дісі, лген уаыты туралы, тергеу шін маызды баса да мселелер жнінде алдын ала пікір айтуа ммкіндік береді. лбетте, оиа болан жерге баран маман дрігерді бірінші кезектегі міндеті - лу актісін анытау немесе зардап шегуші тірі болып шыса, оан медициналы кмек крсету.

Оиа болан жерді араан кезде хаттама жасалып, оан тергеуші, дарігер жне кулар ол ояды. детте, хаттама лікті арауа атысан дрігерді ауызекі айтуымен жазы-лпды. Маман дрігер біратар айаты заттарды (ан датарын, шиует сйыын, шашты, т.б.) табу, алу кезінде тергеуші» кп кмек крсете алады. Сонымен оса, оиа болан жерді араан кезде жоспар жасап, объектіні суретке тсірген жн, мны тергеуші істейді.

Оиа болан (лік табылан) жерде лікті арап шыанан кейін тергеуші лікті сот-медициналы союа жібереді. Оны сойып круді оиа болан жерді арауа атысан диспечерге тапсыран жн, йткені ол істі мн-жайымен, лік бмлыстарыны сипатымен жне жарааттарды бастапы крінісімен таныс. Бл ерекшеліктер сарапшыны сот-медицина сараптамасы алдына ойылан мселелерді нерлым егжей-тегжейлі шешуіне кмектеседі. Бл мселелер тергеушіні аулысында айын тжырымдалуа тиіс, онда сонымен атар сараптаманы масаттары жне оианы мн-жайы туралы мліметтер де крсетіледі.

Алдын ала тергеуде берілген деректерді сарапшыны сот мжілісінде тсіндіріп беруі жиі кездеседі, сот мжілісіне онын сот сынысы бойынша шаырылуы ммкін. Кейде сот мжілісінде сарапшыны шешуіне ойылатын осымша сратар да туындайды. Сот сарапшыа орытынды беруден бас тартан шін жне біле тра жалан орытынды бергені шін жауапты болатынын ескертеді.

Аллын ала тергеу барысында немесе сот мжілісінде з ызметін дрыс атару шін сот-медицина сарапшысы ылмыстык, істер жргізу кодексінде кзделгеи ытары мен міндеттерін жасы білуге тиіс. Сарапшыны мійдеттері:

1. Ол анытама алушы адамны, тергеушіні, прокурорды, сотты шаыруына келуге тиіс. Длелді себептерсіз келмей алан жадайда, кугер сияты, сарапшыда да айдап келінуі ммійн. Сарапшыны ауырып алуы, ызмет бабымен іссапара кетуі, демалыста болуы, шаыру аазын алмауы жне оны келмеуіне длелді себептерге жатады.

2. Тергеу пиясын сатауа тиіс. Алдын ала тергеу деректерін жария етуге болмайтыны азастан Республикасы ылмысты істер жргізу кодексіні 96-бабында кзделген. Оларды жария еткені шін ылмысты жауаптылы ылмысты кодексті 194-бабында айтылан. Заны аталан нсаулары тжірибелік сабатар кезінде кейде алдын ала тергеу деректерімен танысатын студенттерге де атысты.

3. Сот-медицина сарапшысы сараптама жргізуге жне оны алдына ойылан мселелер бойынша орытынды беруге міндетті. Егер сынылан мселе сарапшыны арнаулы білім шеберіне сыймаса немесе зіне берілген материалдар орытынды беруге жеткіліксіз болса, сарапшы орытынды беру ммкін еместігін сараптаманы таайындаан органа жазбаша трде хабарлайды.

4. Сот-медицина сарапшысы тергеу жне сот органдарыны ызметкерлеріне сараптама мселелері бойынша кеес беруге тиіс. Мндай кеесті жеке тртіппен, мысалы, кейбір кезде сараптама деректеріні кмегімен з орауындаыларды орап алысы келетін адвокаттара беруге болмайды.

5. Сот-медицина сарапшысы сараптама жргізу кезінде аныталан жне брын істе крсетілмеген жаа деректерді брін тиісгі тергеу жне сот органдарына жеткізуге, сондай-а тергеу жне сотта арау шін маызы бар мн-жайлар мен фактілерге з еркімен тергеу жне сот органдарыны назарын аударуа міндетті.

6. Сарапшы ата белгіленген жне зада кзделген нысан бойынша сараптама жатын, яни сот-медицина зерттеуіні орытындысын (актісін) жасауа міндетті.

Сарапшы, біріншіден, сараптаманы масаттары мен міндеттерін білуге, тергеушіден айын тжырымдалан сратар алуа хаылы. Екіншіден, оны сот мжілісі басталана дейін сот ісіні материалдарымен танысып, одан зінділер жазып алуа хаысы бар. шіншіден, тергеушіні, прокурор-ды немесе сотты рсатымен жауап алан кезде, баса да тергеу жне сот рекеттері кезінде атыса алады жне жауап алынып отыран адама сараптаманы мніне атысты сратар оя алады. Тртіншіден, істі мн-жайын білуге тиіс. Сонымен бірге зіне орытынды беру шін ажетті осымша материалдар табыс ету туралы тініш жасауа хаылы. ылмысты істі материалдары ана емес, сонымен атар айаты заттар, салыстырып зерттеуге арналан жаттар мен лгілер жне т.б. осымша материалдара жатуы ммкін. Бесіншіден, соттан айын тжырымдалан жазбаша сратар талап етуге, ойылан сратара жауап айтару шін ажетті нрселерді алуа жне бл ретте кез елген оу-лытар мен ралдарды пайдалануа хаылы. Бл орайда сарапшы зіне ойылан сратарды маынасын анытап, тсіндіріп беруді срай алады. Алтыншыдан, сараптама крделі жне арнаулы мселелерді шешу ажет болан жадайда сот-медицина сарапшысы тиісті ксіп мамандарын са-раптамаа атысуа жне здерімен бірге орытынды беруге шаыруды тінуге міндетті. Жетіншіден, штаттаы сот-медицина сарапшысы зіне денсаулы сатау органдарыны сарапшы ретінде з міндетіне кірмейтін денсаулы сатау жаынан жктеген міндеттері мен р трлі тапсырмаларын (емдеу, санитарлы жне баса да жмыс трлері жнінен) орындаудан бас тарта алады. Сегізіншіден, сарапшы-дрігер штаттаы сот-медицина сарапшысы болмаса, онда зіні сараптама жргізгені шін сыйаы алуа хаылы.

Сараптама жргізген кезде сот-медицина сарапшысы зінін арнаулы білімі саласына атысы бар жне сот-медицина сараптамасыны зыретіне кіретін мселелерге ана жауап беруге тиіс екендігін атап крсету ажет. Сот-медицина сарапшысы медициналы немесе биологиялы сипаттаы мсе-лелерді ана шеше алады жне ол за, техникалы жне баса да медициналы емес мселелерге жауап бермеуге тиіс, йткені сарапшы олар жнінде маман емес. Сондытан сарапшы сотталушыны кінлылыына атысты мселелерді (мысалы, ксштік ы бзаны шін медицина ызметкерлерін ылмысты жауапа тартан жадайларда), ылмысты арам ниеттілік (мысалы, лім трі), іс-рекетті саралау мселелерін шеше алмайды, йткені бл мселелерді тергеу немесе сот органдары шешуге тиіс. Сондай-а сот-медицина сарапшысы маман болып табылмайтын медициналы мселелерді шешу де оны зыретіне кірмейді. Мысалы, сот-медицина сарапшысы айыпталушыны психикалы халін немесе есіні дрыстыын анытай алмайды, йткені оны сот психиатриясы жнінен жеткілікті білімі жо. Бл мселелер сот-психиатрия сараптамасыны зыретіне жатады.

Сот-медицина сараптамасын жргізу мен оны нтижелерін баалау объективті жне ылыми деректерге негізделуге тиіс. Сарапшыны орытындысында субъективті болжам мен жорамал болмауа тиіс. Сарапшыны тжірибелік ызметінде лдебір негізделмеген жауап айтаруа тырысып, сол арылы тергеу жне сот органдарын адастыруды орнына, "мен білмеймін" деуі лдеайда дрыс. Егер сарапшы зіне ойылан сратара жауап айтара алмаса, тергеу немесе сот органдары нерлым тжірибелі, баса бір сарапшыны немесе бірнеше сарапшыны шаыра алады.

Сараптаманы бірнеше сарапшы жргізген кезде олар жалпы орытынды жасап, ол ояды. Егер комиссия мшелеріні біреуі кпшілікпен келіспесе, з орытындысын жазып, ол комиссияны зге мшелері ол ойан орытындыа оса тіреледі.