Сот-медицииа сараптамасыны объектілері
Сот-медицина сараптамасыны объектілері: тірі адамдар, ліктер, медициналы сипаттаы мселелер туындайтын тергеу жне сот істеріні айаты заттары мен материалдары. Сараптаманы рбір трі арнаулы ережелерге, мселен, "Дене жарааттарыны ауырлы дрежесін анытау ере-желері", "Сот-медицина мйітханаларына ліктерді жіберу, оларды абылдау ережелері, зерттеу, сатау жне беру тртібіне" сйкес жргізіледі. Бл ережелерді Денсаулы сатау министрлігі бекіткен жне республиканы Бас прокуратурасымен, Ішкі істер министрлігімен, Жоары Сотымен келісілген, сондытан олар дрігерлер шін де, тергеу жне сот органдарыны ызметкерлеріне де міндетті.
Тірі адамдара сараптама жасау. Тірі адамдарды куландыру сот-медицина сараптамасыны е жиі кездесетін трі болып табылады. Сот медицинасыны тжірибесінде тірі адамдара сараптама жасауды мымадай трлері жргізіледі:
1. Жарааттану кезінде:
а) дене жарааттарыны ауырлы дрежесін анытау;
а) ебекке жарамдылыты жоалтуды анытау;
б) зін-зі заымдауды (дене мшесін заымдаушылыты) анытау.
2. Жыныс жадайын анытау кезінде:
а) жынысты жетілгендікті анытау;
) жыныс амандыын анытау;
б) тымдылы абілетті анытау;
в) даулы жынысты жадайды анытау (гермафродитизм);
г) жктілікті, бала туандыты, тсікті анытау.
3. Жынысты ылмыстар кезінде:
а) зорлап жасалан жыныс атынасын анытау;
) азындырекеттерді анытау;
б) еркекаралы жыныс атынасын анытау;
в) сз ауруыны жуын анытау.
4. Баса себептер бойынша:
а) мас болуа сараптама;
) жас шамасын анытау;
б) адамдарды састыгын анытау.
Тірі адамдара сараптама арнаулы сот-медицина емханаларында (ірі алаларда) немесе деттегі поликлиника кабинеттерінде жргізіледі. Оны клиникалы дрігерлер атысуымен кешенді трде жргізілуі де жиі кездеседі. Сот-медицина сараптамасын баса дрігерді кеесі керек болан жадайда куландырылушыны сол мамана жіберіп, кейбір мселелерді оны шещуіне алдырады.
Сарапшыны маман дрігерге жолдамасында сараптаманы масаты крсетілуге тиіс, істі ысаша мн-жайы хабарланып, кеесші-дрігерді шешуі талап етілетін мселелер айын тжырымдалады. Кеесшіні жауаптары бірінші кезекте объективті зерттеу нтижелеріне негізделуге тиіс. Жбірленушіден алынан анамнестикалы мліметтер оларды объективті зерттеу дістеріні нтижелері уаттаан жадайда ана ескеріледі.
лікке сараптама жасау. "Сот-медицина мйітханаларына ліктерді жіберу, оларды абылдау ережелері, зерттеу, сатау жне беру тртібі" бойынша мыналар сот-медицина трысынан зерттелуге тиіс:
1) андай да бір зорлы жасалуы (мехаиикалы заымдану, механикалы асфиксия, улану, суа кету, жоары жне тмен температураны сері, электр тоыны соуы, ылмысты аборт жне т.б.) себепті, сондай-а лу трі мен лген жеріне (соны ішінде емдеу мекемелерінде) арамастан, зорлап лтірілген деп кдік келтірілген жадайда лген адамдардын ліктері;
2) дрыс емделмегені немесе засыз емделгені жнінде тергеу органдарына шаым тскен болса, емдеу мекемелерінде ауруды диагнозы белгісіз жадайда лген адамдарды ліктері, сондай-а емдеу мекемелеріне ліп аланна кейін жеткізілген адамдарды ліктері;
3) емдеу мекемесіні дрігері лу себептерін анытамаан жне "лу туралы дрігер кулігі" берілмеген жадайда, лген жеріне арамастан, кенеттен лген адамдарды ліктері;
4) кім екені аныталмаан адамдардын ліктері.
ліктерді сот-медициналы трысынан сою алалар ме ірі елді мекендерде арнаулы сот-медицина мйітханаларында не ауруханалардын секциялы залдарында жзеге асырылады. Кейде сот-медицнна трысынан союды кездейсо орында жасауа тура келеді. Мндай реттерде лікті сою шін арапайым болса да жадай жасау осы сараптаманын жргізілуін белгілеген тергеушіні міндетіне жатады.
Мйітханаа лікпен бірге сот-медицииа сараптамасын жргізу туралы аулы немесе милиция органдарыны атынасы жне лік табылан жерді арау хаттамасыны кшірмесі немесе лік емдеу мекемесінен тскен жадайда науас тарихы оса жіберілуге тйіс. Егер хаттама немесе науас тарихы мйітханаа лікпен бірге жіберілмеген болса, олар кейіннен лік зерттелетін кезге арай жеткізілуі керек.
лікті сот-медицина трысынан сою милиция немесе прокуратура органдары аулысыны негізінде жргізілсе, ол сот-медицина сараптамасы деп аталады. Ал егер ол арнаулы аулы болмай, сот немесе прокуратура органдарыны атынасына сйкес ткізілсе, ол лікті сот-медицина трысынан зерттеу деп саналады.
"Ережелерге" сйкес лікті сот-медицина трысынан кез келген зерттеуге оса ш уысты (бас, кеуде, арын) мшелері, ал ажет болан жадайда баса уыстар (омырта уысы, мрынны осалы уысы) сойылып, сондай-а блшы еттері жарылып, сйектері арамен кесіліп зерттеледі.
Егер лікген немесе оны киім-кешегінен заымдалан жер табылса, олар сот-медицина сараптамасыны орытындысында (актісінде) егжей-тегжейлі суреттеліп ана оймай, сонымен бірге сот фотосуреттеріні барлы ережелері сатала отырып суретке тсірілуге тиіс. Фотосуреттер орытындыга (актіге) оса тіркеледі. Сонымен бірге ліктегі жарааттарды наласу схемалары (суреттемесі) жасалуа тиіс. Бл схемаларды лікті сот-медицина трысынан жасалан зерттеу о-рытындысына (актісіне) оса тіркеу керек.
аны сырта аып, зорлап лтірілген жадайда лікті сойып зерттеген кезде анны ай топа жататынын анытау шін ліктен алынан ан лгілерін сот-медицина лабораториясына жіберу ажет.
Ішкі мшелері уланан деп кдік келтірілген жадайда лікті аны мен баса да лпалары сот-химия трысынан зерттеуге жіберілуге тиіс.
ліктерге андай да болсын операциялар жасауа немесе зге де зерттеулер мен тжірибелер жргізуге, сондай-а оу жне галыми масаттар шін лік материалдарын алуа лікгі зерттеу тапсырылан сот-медицина сарапшысыны келісуімен ана рсат етіледі жне ол туралы сот-медицина сараптамасыны орытындысында (актісінде) міндетті трде крсетіледі.
те жпалы аурулардан (дизентериядан, скарлатинадан, т.б.) лген адамдарды ліктерін жерлеу шін мйітханадан мытап жабылан табыта салып беріледі. Табытты тбіне дезинфекциялайтын жне ылалды сііріп алатын заттар: шымтезек, ра ааш гінділері, хлорлы к салынуа тиіс. Жерлеуші адамдардан мндай ліктерді табытты ашпай жне йге немесе баса жерге апармай, тура жерлейтін жеріне жеткізу жнінде міндеттеме алынады. Міндеттемеде бл ере-желер бзылан ретте ылмысты жауапа тартылатыны ес-кертілуге тиіс.
лікті сойан кезде те жпалы аурулар табылан жадайды брінде сот-медицина сарапшысы бл жнінде дереу эпидемиолога хабарлап, мйітхананы жне баса да барлы осалы орындарды мият дезинфекциялауды амтамасыз етуге міндетті.
Белгісіз адамдарды мйіттерін зерттеуді з ерекшеліктері бар. Белгісіз адамдарды мйітін сырттай арау ерекше мият жргізіліп, барлы белгілері, киім-кешегіні жеке ерекшеліктері суреттелуге, сонымен бірге ауызша бейнелері жасалуга тиіс. Адамдарды ліктері суретке, дактилоскопияга тсіріледі жне олара тану карточкалары жасалады. Бан оса, анны андай топ пен типке жататыны да аныталады. Ол шін ан лгілері сот-медицина лабораториясына зерттеуге жіберіледі, сондай-а шашыны, сырты жыныс мшелері маайындаы жне денені баса бліктеріндегі жн ылшытарыны лгілері де алынады.
Танылмаан ліктерді мйітханада сатау мерзімі оларды саталу жадайына байланысты болады, біра тергеу мдделері шін лікті нерлым за сагау керек болатын жадайларды оспаанда, сатау мерзімі 7 кннен аспауга тиіс.
Танылмаан ліктерді жерлеуте немесе ртеп кмуге, сондай-а ылыми жне оу масаттарында оларды лдебір беліктері мен мшелерін кесіп алуа немесе оу масаты шін лікті зін беруге милиция не прокуратура органдары жазбаша рсат етуге тиіс. Ал лік аныталан кезде ол туралы мліметтер тіркеу журналына жне сот-медицина сараптамасыны орытындысына (актісіне) осымша енгізіледі.
Мйітханаа блшектелген лікті жне онымен бірге табылан баса да заттарды бліктері тскен жадайда олар те мият, егжей-тегжейлі сипатталып, суретке тсіріледі. Бл орайда негізгі міндет жеке ерекшеліктерін, блшектеу раддары мен дісін сипаттайтын белгілерді анытап крсету ажет. Блшектелген лік бліктеріне сот-медицина сараптамасын комиссия арылы жргізген жн. Мндай жадайларда:
а) зерттеуді салыстырмалы анатомиялы, биологиялы жне баса да дістері арылы лік бліктеріні (кдік келтірілген реттерде) адамдікі немесе жануарлардікі екенін;
) анын, жмса лпаларын немесе сйектерін зерттеу жолымен оларды ай топ пен типке жататынын;
б) сот-химия зерттеуіні кмегімен улану белгілеріні бар-жоын;
в) протездеріні, соны ішінде тіс (егер болса) протездеріні, шаш, сырты жыныс мшелері мен денені баса да бліктерінен алынган жн ылшытары лгілеріні ерекшеліктерін анытау ажет.
лікті блшектелген бліктері сипатталып, зерттелгеннен кейін прокуратура органдары ерекше кім бергенге дейін формалин ерітіндісіне салынып жабылан кйінде мйітханада саталады.
Айаты заттара сараптама жасау.азастан Республикасы ылмысты істер жргізу кодексіні 58-бабына сйкес, "ылмыс істеуді ралы болан, ылмысты рекеттерді объектісі болан жене стінде ылмысты іздері сатлан заттар, сол сияты іс шін елеулі маызы бар мн-жайларды анытауа зіні асиеттері бойынша ызмет ете алатын баса нрселер" айаты заттар деп тсініледі. Сйтіп, мейлінше р алуан объектілер айаты заттар болуы ммкін.
Зерттеу шін медицина жне биология білімі ажет болатын айаты заттар сот-медицина сараптамасын жргізуге жатады. Сот-медицина тжірибесінде ан даы бар деп кдік келтірілген объектілер, шаш, шует, ст, сілекей, сйектерді жне ішкі органдарды бліктері, т.б. мейлінше кп зерттеледі.
Іс материалдары бойынша сараптама жасау:
а) алашы сот-медицина сараптамасынын нтижелері бар крделі тергеу істерінін материалдары бойынша;
) ксіптік ы бзушылы шін медицина ызметкерлерін ылмысты жауапа тарту туралы істер бойынша жргізіледі. Мндай сараптамаларды рашанда комиссия жргізеді. Крделі істерді материалдары бойынша сараптама жргізу де мселені кбінесе комиссия болып шешуді талап етеді.