Жанжалдар динамикасы жне оларды реттеу дістері

Брімізге белгілі боландай, пайда болан жанжалды алдында кез келген, керек десеіз оны жасы ызмет етуіне атысатын йымда леуметтік шиеленіс болады. леуметтік шиеленіс ереже бойынша, тербеледі, біра дрыс жымда ол норма дегейінде болады. з кезегінде айшылыты дамуда шиеленіс шекарадан асып кетеді жне жымды бзатын аса шиеленіскен жйт болады.

леуметтік шиеленісті дамуындаы негізгі кезе ретінде жетеуін бліп крсетуге болады. Блар:

1) леуметтік шиеленісті жадайлы дегейі - норма;

2) лі сирек ынылан шиеленісті латентті(жасырын) сатысы;

3) шиеленісті кшеюі жне арама-арсы жаа талаптарды деу;

4) шиеленісті сыни сатысы жне крделі жанжала туі (ктпеген оиа);

5) жарылыс, жадайды жылдамдатылан дамуы;

6) кульминация;

7) жадайлы дегейге дейін лау.

алай боланда да, жанжал уаытпен ауысатын жанжалдылыты дегейі ретінде тсінілетін леуметтік шиеленістен сіп шыады. Осылайша, леуметтік шиеленіс бір-бірімен зара байланысан леуметтік факторларды нтижесі болады. Олар: анаатсызды, оны баралыы жне пайда болу дістері.

Ереже бойынша, леуметтік жанжалды крделілігі, адамдарды жоары эмоционалды жадайында; жергілікті жанжалдарды жиілігінен; кінліні іздеу жне адамдар девиациясында орын алуымен крініс береді. Адамдарды анааттанбаушылыыны кріну формасы, сіресе нерксіпті жанжалда мынадай болуы ммкін:

а) бірнеше адамны схбаттары (сыбырлау), “асханалы схбат” деп аталады;

b) ндірістік жиналыстар мен мжілістерде белгілі бір талаптармен сз сйлеу;

c) бірнеше адамны жмыстан тіпті ыр крсетіп кетуі;

d) саботаж (тапсырманы жым бойынша орындалмауы);

e) жымды ашты жариялау;

f) демонстрация жне митинг;

g) блікшілік (рал жабдытарды, имараттарды бзу, ртеу жне деликвентті сипаттаы баса ылытар);

h) ереуіл.

детте леуметтік жанжал трт сатыа блінеді:

1) алдыны жанжалды;

2) жанжалды;

3) жанжалды шешу сатысы;

4) жанжалдан кейінгі жадай.

Оларды райсысы кезеге бліне алады. Кез келген сатыны немесе кезеді жанжал динамикасыны белгілі бір кезеі ретінде арастыран жн. Мысалы, бірінші алдыы жанжал сатысы екі кезеге блінген болуы ммкін. Бірінші кезе жанжал субъектілеріні крделі айшылытарыны пайда болуына байланысты тлааралы жне топты атынастар жйесіндегі айшылытарды ушыуымен жне жинаталуымен сипатталады. Бл кезеді латентті (жасырын) деп абылдау керек.

Екінші кезе, детте жанжалдасушы жатарды озалыса, сонымен атар, оларды арама-арсы ндылытар мен мдделерін жете тсінуге келетін ктпеген оиадан немесе себептен басталады. Нтижесінде бл кезеде жанжал жасырыннан ашы тріне айналады жне жанжалды жріс-трысты р трлі формасында крінеді.

Жанжалды жріс-трыс - бл арама-арсы жатарды оларды масаттары мен ниеттерін тура немесе жанама трде оршауа баытталан рекет.

Дл осындай жріс-трыс жанжалды дамуыны екінші, негізгі кезеін сипаттайды. Бл кезеде тек жанжалдасушы жатарды масаттарын жете тсіну ана ажетті емес, сонымен бірге бірінші сатыны зінде-а басталатын креске психологиялы нсауды алыптастыруды жаластыру ажет.

Екінші сатыдаы жанжал те крделі формаларды абылдайды, екі жа жаымды зара атынас орнату бойынша брыны барлы келісімдерді бзуа тырысады. Екі жаты шпенділігі психологиялы трде дшпанын іздеуге бекітіледі. Сонымен, жанжалды рекет рыс-керісті жылдам ушытырады, ал ол з кезегінде адамны ауыту жріс-трысын ынталандырады. Оны белгісі - оппоненттер позициясына, олар тарапынан орынышты бейтараптыына шабуыл. Осымен оса, бл сатыда бір уаытта леуметтік топтардаы згеріс есебінен ндылытарды айта баалау болып жатады. Сонымен, жадайа байланысты оппоненттерді тиімді зара рекеттесу жолын тадау сатысы - шінші саты шабуыл жасайды.

Бл сатыда жанжалды шешу кезінде екі жаты келісім жолымен татуласуы болады. Мндай татуласу егер екі жа жанжалды жаластыраннан грі бейбітшілікке жету лдеайда тиімдірек деген сенімге келгенде ммкін.

Тжірибе крсеткендей, болан жанжалда, оан атысушылар арасындаы коммуникативті байланыс бзылса, онда тиімді шешуге жету ортадаы длдалсыз ммкін емес. Делдалдар жанжалды ынтыматастыа, ал “соысты кйін” - “азаматты бейбітшілікке” айналдыру керек.

мірде р трлі делдалдар болады. Делдалдар “аралы сот” трізді болуы ммкін, олар туелсіз, йткені ол шін е бастысы - за. Келісімдерді осы типі шін оны атысушыларына еркін отыратын трт брышты стл тн.

Делдалды екінші трі “ойнаушы бапкер” сияты крінеді. Ол шін дгелек стл тн. Жанжала атусушыларды талапты алай шешетіні лкен психологиялы мн береді. Сонымен психологиялы шеттеу жеіп шыады. рине, делдалдарды баса типтері де бар.

Жалпы жанжалды шешуді ш сатыа блуге болады.

1. Бірінші саты - дайынды, жанжала “диагноз” ою керек боланда, оны типін, крделілік дейгейін анытау керек, тередігі мен себебін крсету керек. Сонымен бірге жанжалды басу шін, ресурстарды зерттеу керек, жанжала билік, БА сияты сырты факторларды серін баалау ажет. рі арай жанжалды шешуді бірнеше нсаларын жасап, оларды шешу салдарын болжау ажет, жеісті немесе жеілісті баасын анытап, содан кейін келісімге дайындалу керек. Келісімні масаты істі иялы емес, берлігі болуы тиіс.

2. Екінші саты - келісімдерді зі. Ол за болуы ммкін.

Міндеттер келесіден трады:

1) Келісімге атысушыларды ысымын жою, сонымен бірге баспасзді де;

2) Сенім атмосферасын немі олдау;

3) Басым проблемаа назар аудару;

4) Соы кзарастарды бейтарап алдыру;

5) атысушыларды райсысы зіні пікірін айта алуы шін жне орытынды жаттарды дайындауа атыса алуы шін зіні длелдері мен сыныстарын ынталандыру.

3. шінші сатыда делдала атысушыны жанжалды жадайдан шыуын іске асыру ажет. Ол шін:

1) атысушылар келісіммен анааттанандарын айтып білдіру ажет жне ол туралы бір-біріне хабарлау керек;

2) жанжалды шешу шін болашаа тиімді жасалынан ережені мойындау керек;

3) абылданан келісімді іске асыру шін баылауды дістерін бекіту ажет;

4) арсыласты ынтыматастыа айналу шін абылданан шешімдермен баылауа атысу керек.

Жанжалды шешу процесін оларды атысушыларыны стратегияларынсыз тсіну ммкін емес. Сондытан стратегиялар атарын олданады. Бірінші - “страус” стратегиясы - жанжалды бар болуын мойындамау. “Страус” абілетті болатын е лкен нрсе ол - “и, жанжал бар” деп айту. Біра зі оны шешу шін ештее істемейді.

“Кгершіндер” стратегиясында жеілісті олдау позициясы крініс береді жне екі жаты біреуі жеілген жадайында пайдаланылады. Мндай жадайда жанжалды шешуді жиі жаласы болмайды.

“аршыа” стратегиясы арсыласын міндетті трде жеуге йарады. “аршыа” зіні сызыында мыты трады жне арсыласынан кнуді талап етеді.

“Келісім беру” стратегиясы. Оны ндылытарыны бірі - келісім процесіні зі. Сондытан кну жеіліс ретінде емес, проблеманы шешімі ретінде абылданады.

Жанжалдарды реттеуде лкен мнге оны салдары, орытынды сатысы ие. Біра оан рине арама-айшылытарды ттастай жою кші жне кез келген кресті тотату іске кірісуі тиіс.

Жанжалды салдары р трлі объективті жне субъективті факторлара, сіресе жанжалды реттеуде айырмашылытарды жеу дісіне туелді. Оиа жаымды дамыан кезде, шыармашылы ебек пен демалыса длденуге ммкіндік беретін, брыны жанжалдасан жатара сыйлы атынас алыптасады.

 

 

Таырып 11