Экологиялы ыты тарихы жне айнар кздері ымы, шыуы

азастан Республикасын экологиялы занамасыны даму тарихы бірнеше кезенен теді.Бізді білетініміздей, жер атынастары азастанда бдан кп брын,оны Ресей империясыны рамына енуі кезеінде-а дамыан болатын.1917 жылдан кейін азастан аумаында Ресей Федерацйиясыны, Тркістан Автономиялы социалистік республикасыны жер –ы нормалары олданылады.

азастанны экологиялы занамасы дамуыны бірнеше кезеі 1922-1957 жылдарыны аралыында (1922-1957 ж.ж) басталды. Осы кезеде аза КСР аумаында табиат ресурстары атынастарын реттейтін жекелеген нормативтік актілер абылданды. Бл актілерді кші жер ыы шегінде жзеге асырылды, біра бл кезені айырыша ерекшелігі жер занамасыны жйелігіні жне оны исындауыны болмауы дер едік.Осы уаытта іс жзінде тіпті оршаан ортаны орау мселелері реттелмейді, кн тртібіне ойылмайды. Су, орман, тау кен занамалары заны дербес салары ретінде бліп крсетілмеді.

Екінші кезе 1958-1981 жылдары аралыындап (1958-1981 ж.ж) басталды. Бл кезе экологиялы занаманы мейлінше серпінді иысындау процестерімен сипатталады. аза КСР-да осы кезеде: 1971 жылы–Жер ойнауы туралы Кодекс, 1978 жылы–Орман Кодексі, 1981 жылы «Жануарлар дниесін орау мен пайдалану туралы», «атмосфералы ауаны орау туралы» задары абылданды.

Экологиялы саласында занаманы алты дербес саласыны боланы танылады: олар – жер, су, тау-кен, орман, фауналы, атмосфералы-ауа за салалары. Алайда осы оамды атынастарды реттейтін нормалар бір-бірінен блек арастырылады, ыты реттеуді кешенді дісі болмады. Бл 1962 жылы абылданан «Табиаты орау туралы» Заны ерекше айын крінеді.Ол 20 баптан трады, оларды мазмны мейлінше ресми сипата ие болды, мемлекеттік басару тетігі, жауапкершілік тетігі, табии ресурстарды пайдалануа аы тленетіндігі кзделмеген.Табиат ресурстары кодекстеріні ыты миазмны шаруашылы жргізуді социалистік дістеріне негізделген, мнын зі кімшілік дістеріні экономикалы дістерден артышылыын білдіретінеді.

шінші кезеде (1982-1995ж.ж) брыны Кеестер Одаыны кйреуі мен азастан Республикасыны егемендік жне туелсіздік алу процесі болды.Жана мемлекет нарыты атынастара кше бастады, жаа экономикаылы институттар алыптасты «аылы ызмет», «табиат ресурстарын пайдалануды шартты талаптары» ымы енгізілді.азастанда банк ызметін жекешелендіру процесін, баалы ааздар нарыын, кредит-аржы жекешелендіру процесін, баалы ааздар нарыын, кредит-аржы ызметін реттейтін занаманы бтіндей жаа салалары жедел зірленіп абылданыды.Табиат ресурстарына мліктік ытарды реттеу саласында згерістер болды, бл жер ыы атынастары саласынан ерекше айын аарылуда.

Экологиялы ыты дамытуды тртінші кезеі 1995 жылы 30 тамыздан басталады жне азіргі уаыта дейін жаласып келеді.Бл азастанда нарыты экономиканы реттейтін за толы алыптасан кезе болды, тжірбиеге «жерге жеке меншік» институты ензілді, нерксіпті негізгі салаларында жекешелендіру процесі аяталды. Мемлекетті экологиялы тжірибиесіне жаа экономикаыл дістер баран сайын жедел енгізілді, бл зада баянды етілді. Осы кезде мынандай маызды нормативтік актілер- азастан Республикасы Президентіні за кші бар «Жер туралы», «Жер ойнауы мен жер ойнауын пайдалану туралы» «Жарлытары», азастан Республикасыны «оршаан ортаны орау туралы», «ерекше оралатын табии ауматар туралы», «экологиялы сараптама туралы», «Задар абылданды». Жер, Орман, Су кодекстері, «Атмосфералы ауаны орау туралы»,За жаа редакциясында абылданды.

азастан Республикасыны Конституциясы-экологиялы ыты негізгі айнар кзі

1995 жылы 30 тамызда республикаыл референдумда абылданан Р конституциясы экологиялы ыты негізгі кзі болып табылады, йткені ол табиатты орау мен табиат ресурстарын тымды пайдалану жніндегі оамды атынастарды мемлекетті реттеуді жалпы ыты негіздерін баянды етеді. Бдан кейінгі барлы задар мен заа туелді актілер Конституциясыны баптарын орындау шін, Конституцияда айтылан принциптер негізінде абылданады.Экологиялы ыа атысты Конституция нормаларыны арасында мына нормаларды бліп крсетуге болады:

1) йымды –басару

2) экономикалы

3) леуметтік нормалар

йымды –басару нормаларына оршаан ортаны орау мен табиатты тымды пайдалану саласындап оны органдары, лауазымды адамдар арылы мемлекетті ызметі мен зіретін баянды етеін конституцияны нормаларын жатызан жн.т.б

Конституциясыны жекелеген нормалары оршаан табии ортаны ыты реттеу ажеттігін тікелей крсетеді. Мысалы, 31-бапта былай делінген: «Мемлекет адамны мір сруі мен денсаулыына олайлы айналадаы ортаны орауды масат етіп ояды».

44-бап Президентті республиканы мемлекеттік бадарламаларын бекітуі ыын баянды етеді

Экономикалы нормалара табиат ресурстарына меншік нысанын белгілейтін Конституцияны 6-бабын жатызан жн. «Жер жне оны ойнауы, су кздері, сімдіктер мен жануарлар дниесі, баса да табиат ресурстар мемлекет меншігінде болады». Жер, су сондай-ак зада белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде жеке меншікте де болуы ммкін».

Конституцияны леуметтік нормаларына 38-бапты жатызу керек, онда былай деп белгіленген:«азастан Республикасыны азаматтары табиатты сатауа жне табиат байлытарына ыпты арауа міндетті».