Табиат объектілеріне меншік ыыны мазмны жне оралуы.

Табиат объектілеріне меншік ыыны мазмны жоарыда аталан ш задылы болып табылады: иелену ыы, пайдалану ыы, билік ету ыы.

Иелену ыы табиат объектілеріне наты иеленуді жзеге асыруды за жзінде амтамасыз етілген ммкіндігі болып табылады. Табиат объектілеріне ие бола отырып, мемлекет мндай табиат объектілеріне ол жеткізуді шектеуі не жалпы тыйым салуы ммкін. Мысалы, Р «Ерекше оралатын табии ауматар туралы» заына сйкес ерекше оралатын табии ауматарда азаматтарды болуы оларды орау режимдеріні ерекшеліктеріне сйкес шектеледі жне осындай аума туралы жеке-дара ережелермен реттеледі. олайсыз сырты серлерден орау шін ерекше оралатын табии ауматарды тірегіне осы ауматарды экологиялы жйелеріні жай-кйіне жне калпына келтіруге теріс ыпал ететін осы айматар шегінде кез келген ызметке тыйым салына отырып орау айматары белгіленуі ммкін.

Пайдалану ыы табиат объектілерінен оамны ажеттерін канааттадыру шін пайдалы касиеттерін алуды задылы трысында амтамасыз етілген ммкіндігі болып табылады. Табии ресурстарды пайдалану ыы нормативтік ыты актілерде баянды етілген белгілі бір ережелерді ауымында жзеге асырылады, ол ережелерді сатауды арнайы рылан укілетті мемлекетгік органдар адаалайды. Табиат объектілерін экологиялы пайдалананы шін салы жне зге де тлемдер мемлекеттік бюджетке алынады.

Билік ету ыы табиат объектілеріні занды мртебесі мен зады тадырын анытауды зады трыдаы амтамасыз етілген ммкіндігі болып табылады. Табиат объектілеріні зады мртебесін нысаналы масатына арай мемлекет анытайды жне зіні санаттары болады. Табиат объектілерін санаттандыру іс жзінде барлы табиат ресурстарына атысты орын алады жне табиат объектілеріне билік етуді бірінші кезеі болып табылады.

азастан Республикасыны жер оры нысаналы масатына сйкес мынадай санаттара блінеді: 1) ауыл шаруашылыы масатындаы жер; 2) елді мекендерді (алаларды, поселкелерді жне селолы елді мекендерді жері); 3) нерксіп, клік, байланыс, ораныс жері жне ауыл шаруашылыынан зге масата арналан жер; 4) ерекше оралатын табии ауматарды жері, сауытыру, рекреациялы жне тарихи-мдени масаттаы жер; 5) орман орыны жері; 6) су орыны жері; 7) босалы жер.

Пайдалы азындылар екі саната блінеді: 1) жалпы таралан пайдалы азындылар, оларды тізбесін Р кіметі белгілейді (жмыр тас жне иыршы тас, иыршы тас м оспасы, м, саз балшы, саз балшыты жыныстар, мда, абырша жне т.б.); 2 ) жалпы таралан пайдалы азындылар санаттарына жатпайтын пайдалы азындылар (мнай, газ жне т.б.).

Табии ресурстара жеке меншік ыыны тсінігі жне жалпы сипаттамасы. Табии ресурстара жеке меншік ыыны мазмны. Табии ресурстара жеке меншік ыыны объектілері мен субъектілері.

Меншікті басты элементі наты субъектіге жататындыы болып табылады, сондытан да меншік нысандары атап айтанда оларды субъектісі бойынша болады. Мысалы, азаматты-ы нормаларына сйкес меншікті екі нысаны болады: 1) мемлекеттік меншік, оны зі республикалы жне коммуналды меншіктен трады; 2) жеке меншік, яни азаматтарды жне мемлекеттік емес зады тлаларды жне оларды бірлестіктеріні меншігі.

Сонымен, табиат объектілеріне меншік ыыны субъектілері деп мыналар танылады: бірінші кезекте мемлекетті зі, одан рі жеке жне зады тлалар.

Мемлекет жекеше занды жне жеке тлалардан згеше барлы табиат ресурстарыны меншік иесі бола алады. Осымен байланысты табиат объектілеріне мемлекеттік меншік табиат ресурстарына меншік нысандарыны рылымында басымдыа ие болады.

азастанда жуы уаыттан бері жерге жеке меншік енгізілді, сйтіп меншікті сан алуан нысандары за актілерімен баянды етілді. Жерге жеке меншікті енгізу аса кшті крес жадайында тті жне азастан оамында лкен серпіліс туызды. Жерге меншік ыын жатаушы зіні айындамасын атап айтанда жерге жеке меншік ауыл шаруашылыын жасартуа жрдемдеседі деген длелді ала тартты.

Жалпы ережелер бойынша, жер учаскесіне жеке меншік ыы осы учаскені шекарасында болатын стігі топыра абатына, тйы су тоандарына, сімдіктерге олданылады. Жерді астындаыны брі (мнай, газ жне баса да пайдалы азындылар) жерді меншік иесі болып табылатын жеке адама тиесілі бола алмайды.

Р-ны Жер Кодексіні 20-бабына сйкес жерге меншік ыыны субъектілері деп мыналар танылады:

1) республика аумаындаы жерге мемлекеттік меншік ыыны субъектісі - азастан Республикасы;

2) жер учаскелеріне жеке меншік ыыны субъектісі жер Кодексімен белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде - азаматтар жне мемлекеттік емес зады тлалар. Бл ретте, осы Кодексте згеше белгіленбесе, азаматтар деп Казастан Республикасыны азаматтары, сондай-а шетелдіктер мен азаматтыы жо адамдар ынылады.

Алайда бдан брын аталып крсетілгендей, табиат объектілеріні брі жеке меншікте бола алмайды. Мысалы, КР-ны Жер Кодексі мыналар орналасан жер учаскелері жеке меншікте бола алмайды деп белгілейді:

- ораныс жне мемлекеттік ауіпсіздік, мемлекеттік меншіктегі ораныс нерксібі ажеттеріне;

- азастан Республикасыны - Мемлекеттік шекарасын орау жне кзету шін трызылан инженерлік-техникалы рылыстар, комімуникациялар орналасан;

- кеден ажеттеріне арналан жер учаскелері;

- ерекше оралатын табии ауматар;

- жасанды ормандар орналасан, жеке жне мемлекеттік емес зады тлаларды аражаттары есебінен жасалан жне олара жеке меншікке берілген жасанды ормандар орналасан жеке орман орыны жер учаскелерін оспаанда, орман орыны жері;

- ауданаралы (облысты) жне шаруашылыаралы (ауданды маызы бар) жеке меншікке жекешелендірілген су шаруашылыыны рылыстары (суландыру жне кріз жйелері), сондай-а бір шаруашылы жргізуші субъектіні жер учаскесіне ызмет крсететін жекешелендірген суландыру крылыстары орналасан су орыны жері рамындаы жер учаскелерін оспаанда, су орыны жері;

- магистралды темір жол желілері мен орта пайдаланудаы автомобиль жолдары;

- жеке меншік ыындаы йлер мен имараттарды жне олара ызмет крсетуге ажетті жер учаскелерін оспаанда, елді мекендердегі орта пайдаланудаы ауматар орналасан жер учаскелері жеке меншікте бола алмайды.

азастан Республикасы азаматтарыны жеке меншігінде шаруа (фермер) ожалыын, зіндік осалы шаруашылы жргізу, орман сіру, бабанды, жеке тран й жне саяжай рылысы шін, сондай-а йлерді (рылыстарды, имараттарды) оларды масатына сйкес ызмет крсетуге арналан жерді оса аланда, ндірістік жне ндірістік емес, оны ішінде трын йлерді (рылыстарды, имаратгарды) жне оларды кешендерін салуа берілген (берілетін) немесе олар салынан жер учаскелері болуы ммкін.

азастан Республикасыны мемлекеттік емес зады тлаларыны жеке меншігінде тауарлы ауыл шаруашылыын жргізу орман сіру шін, йлерді (рылыстарды, имараттарды) оларды масатына сйкес ызмет крсетуге арналан жерді оса аланда, ндірістік жне ндірістік емес, оны ішінде трын йлерді (рылыстарды, имараттарды) жне оларды кешендерін салуа берілген (берілетін) немесе олар салынан жер учаскелері болуы ммкін.

Шетел азаматтарыны, азаматтыы жо адамдарды жне шетелдік зады тлаларды жеке меншігінде йлерді (рылыстарды, имараттарды), оларды масатына сйкес ызмет крсетуге арналан жерді оса аланда, ндірістік жне ндірістік емес, оны ішінде трын йлерді (рылыстарды, имараттарды) жне оларды кешендерін салуа немесе олар салынан жер учаскелері болуы ммкін.

Сонымен бірге, мемлекет меншігінде болатын ауыл шаруашылыы масатындаы жер учаскелері тек азастан Республикасыны азаматтарына ана шаруа (фермер) ожалыын жргізу шін жне Казастан Республикасыны мемлекеттік емес зады тлаларына тауарлы ауыл шаруашылыы ндірісін жргізу жне орман сіру шін беріледі.

Меншік ыыны объектілері жер, орман, су, жер ойнауы, сімдіктер мен жануарлар дниесі болады. Бан сондай-а кешенді объект ретінде ерекше оралатын табии ауматар (мемлекеттік табиат орытары, лтты табиат парктері, табии резерваттар жне т.б.) жатады.

Жоарыда андай табии объектілерді жеке меншікте, ал ан-дай объектілер тек мемлекетке тиесілі болатыны аталып крсетілді.

Табии ресурстар ретінде табиат объектілерін мынадай топтара блуге болады:

1) Сарылмайтын объектілер - бл кемшілігі жуы болашата ктілмейтін табии ресурстар (кн энергиясы, атмосфералы ауа, жел энергиясы жне т.б.);

Сарылмайтын ресурстар мыналара блінеді:

а) жаартылатын, яни алпына келтірілетін табиат ресурстары (сімдіктер, жануарлар);

б) жаартылмайтын, яни жуы болашата алпына келтірілмейтін табиат ресурстары (пайдалы азындыларды кпшілігі);

в) ауыстырылатын (мысалы, кмір кн энергиясымен ауыстырылуы ммкін) жне ауыстырылмайтын (су, ауа жне т.б.);

2) Сарылатын объектілер - бл босалылары толы жойылу атерінде тран табиат ресурстары.

Табиат объектілері оршаан ортадан блінбейтін белгісімен сипатталады.

зін-зі баылау сратары: