Табиат пайдалану ыыны тсінігі, аидалары жне негізгі белгілері

деп адамны зіні р алуан мірлік ажеттерін (экономикалы, экологиялы, рухани, мдени-сауытыру, имандылы-эстетикалы ажеттерін) анааттандырумен итермелейтін адамны табиатпен зара рекеті ынылады. Мысалы, ЭК-ті 10-бабыны 1-бліміне сйкес адамны кнделiктi мiрiнде, жеке жне зады тлаларды шаруашылы жне зге де ызметiнде табии ресурстарды пайдалануы жне (немесе) оршаан ортаа сер етуi табиат пайдалану болып табылады.

Табиат пайдалану ымын экологияны пайдалану ымынан айыра білу керек. Егер табиат пайдалану адамны р алуан мірлік кажеттерін канааттандыру шін табии ресурстарды тртібі ретінде ынылатын болса, онда экологияны пайдалануда е алдымен оршаан ортаны жне ттастай аланда экологиялы жйені барышпа сатау мддесі стем болады.

Табиат пайдалану ыы объективтік маынасында - табиат объектілерін пайдалану мен оршаан ортаны орау жніндегі атынастарды реттейтін ыты нормаларды жиынтыы болып табылады.

Субъективтік маынасында табиат пайдалану - бл адамны р алуан мірлік ажеттерін анааттандыру шін табиат объектілерін пайдалану жніндегі табиат пайдаланушыларды замен белгіленген ытары мен міндеттеріні жиынтыы.

Сйтіп, ттастай аланда табиатты пайдалы асиеттерін немесе жекелеген табии ресустарды олданыстаы замен белгіленген шектерде жне шарттарда здеріні кажеттерін анааттадыру шін пайдалану ыы деген анытама беруге болады.

Табиат пайдалану ыын беру негіздеріні бірі - бл табии ресурстарды пайдалануа берілетін лицензия жне оршаан ортаны орау саласындаы ызметті жекелеген трлерін жзеге асыру.

оршаан ортаны орау мен табии ресурстарды пайдалану саласында мына тменде аталан шаруашылы ызметіні экологиялы жаынан ауіпті трлері міндетті трде лицензиялауа жатады:

- улы, радиоактивтік жне баса да ауіпті зиянды заттармен ластанан жерлерді техникалы алпына келтіру;

- су объектілерін ластануа жне бітеліп алуа жеткізетін аса ауіпті химиялы жне биологиялы заттар мен радиоактивтік материалдарды ндірістік масаттара пайдаланатын ксіпорындар мен рылыстарды су жинайтын аладарда салу мен орналастыру;

- 1-3 -топтаы кэуіптілігі бар ндірісті кауіпті алдытарын жау, химиялы деуден ткізу, сатау мен кму, азастан Республикасыны ауіпті калдытарды трансшекаралытасымалы мен оларды жоюды баылау туралы Базель конвенциясы бойынша міндететтелерін орындаумен байланысты трансшекаралы тасымал;

- оршаан ортаа зиянды ыпал ететін техногендік минералды тзілістерді сатау;

Сондай-а, оршаан ортаны орау мен табии ресурстарды пайдалану саласында экологиялы аудиторлы ызмет, сонымен бірге табиат орау жобалауы, нормалау жне экологиялы сараптама саласындаы жмыс міндетті трде лицензиялануа тиіс.

Лицензиядан баса табии ресурстар табиат пайдалануа облысты жергілікті атарушы органдарыны (республикалы маызы бар алаларды - Алматы, Астана алаларыны кімдіктеріні) табии ресурстарды пайдалануа беру туралы шешімдеріні негізінде, сондай-а табиат пайдалануа жасалан шарттар (келісім шарттар) негізінде берілуі ммкін.

Табиат пайдалану ыыны аидалары деп табии ресурстарды пайдалану жніндегі ы атынастарын реттеуді негізгі бастаулары мен негізгі аидаттары ынылады. Табиат пайдалану ыыны негізгі аидаларына мыналар жатады:

- адамны мірі мен денсаулыын орауды басымдыы, халыты мірі, ебегі мен демалысы шін олайлы оршаан ортаны сатау жне алпына келтіру;

- табии ресурстарды тымды пайдалану мен дайы молайту;

- табиатты арнайы пайдалананы шін кезе-кеземен аы тлеуді енгізу жне оршаан ортаны орауды экономикалы ынталандыруды енгізу;

- табии ресурстарды пайдалануды масатты сипаты.

- олайсыз экологиялы ахуалы бар ауматарда экологиялы ауіпсіздікті амтамасыз ету жне бзылан табии экологиялы жйелерді алпына келтіру;

- ерекше экологиялы, ылыми жне мдени маызы бар биологиялы алуан трлілікті жне оршаан ортаны объектілерін сатауды амтамасыз ету;

- мемлекеттік реттеу жне мемлекеттік баылау, оршаан ортаны орау туралы зады бзаны шін жауапкершілікті ымырасыздыы;

- оршаан ортаа нсан келтіруді болдырмау, оршаан ортаа ыгимал ыкпалды баалау.