Таырып 1. ОАМДЫ ДЕНСАУЛЫ ЫЛЫМ ЖНЕ ОЫТУ ПНІ РЕТІНДЕ
КАФЕДРА: ОАМДЫ ДЕНСАУЛЫ САТАУ
ДРІСТЕРДІ ЫСАША КОНСПЕКТІЛЕРІ
пні: оамды денсаулы сатау
растырушылар:
м..д. Камалиев М.А., м..к. Бурибаева Ж.К., м..к. Шахиева А.М.
Аударандар:
м..к. Бигалиева Р.К., м..к. Айтманбетова А.А.,
Кожекенова Ж.А., Нрбаыт А.Н, Дармен Н.Ж.
Курс: шінші
Таырып 1. ОАМДЫ ДЕНСАУЛЫ ЫЛЫМ ЖНЕ ОЫТУ ПНІ РЕТІНДЕ
Масаты:Студенттерде «оамды денсаулы жне денсаулы сатау» пні туралы жалпы ым алыптастыру, негізгі ымдарын, блімдерін, дістерін білу.
Денсаулы сатау жалпы аланда крделі оамды динамикалы, функциональды, ашы жне адаптивті жйе болып табылады, оам зіні даму кезедерінде жалпы оамны жне ондаы р адамны денсаулыын орау жне жасартуа баытталан шаралар кешенін алыптастырып жне олданып отырады.
Адамзат тарихында денсаулыты орау туралы оамды шаралар мемлекет алыптасуымен байланысты жргізіле бастады. Олар оамды-экономикалы формацияны, ндірістік тсілдер мен ндірістік атынастарды, мемлекеттік рылыстарды ауысуына байланысты згеріп отырды.
оамды денсаулы сатау (Public Health system) – трындарды денсаулыын сатау жне ныайту концепциясын, ауру мен жарааттарды алдын алу, белсенді мір сру затыын жне ебекке абілеттілікті оамны кшін біріктіру арылы арттыруды жзеге асыруа баытталан, іс рекеті медициналы жне медициналы емес сипаттаы рылымдарды амтамасыз ететін ылыми жне практикалы шаралар жйесі.
оамды денсаулыты оу кзі болып оамды мір сру жадайларыны денсаулыа серін жне халыты медициналы амтамасыз етуді зерттеу болып табылады. оамды денсаулыты дістемелік негізі болып оамды денсаулыты зерттеу жне анытауда жйелі трыдан арастыру жатады.
азіргі жадайда пнні мазмны айта арауды жне толытыруларды, сонымен атар денсаулы сатауды за шыару негіздерін деу, згерген леуметтік-экономикалы жадайларда оамды денсаулыты тенденциясын зерттеу, денсаулы сатау іс-рекетін экономикалы негіздеу, медициналы кмек сапасын басару жне т.б.ажет етеді.
Бкіл дниежзілік денсаулы сатау (1995 ж.) бойынша жаа денсаулы сатау – бл денсаулыты ныайту, ауруды алдын алу, леуметтік ділеттілікті олдау интеграцияланан денсаулы сатау саясатын дамытуа баытталан оамны йымдасан кш салуы.
Денсаулы анытамасы жне оны баалау денсаулы сатау тарихында згеріп отырандыын айта кеткен жн. азіргі кезде денсаулы ымыны жалпы абылданан бірегей анытамасы жо. Денсаулыты андай да бір аспектілеріне арналан дебиеттерде осы категорияны кптеген анытамалары бар, олар р трлі критерилер мен жйелерге негізделген.
Денсаулы (Health) – БД Уставы бойынша, тек ана ауруды немесе дене аауларыны болмауы ана емес, бл физикалы, психикалы жне леуметтік толы аман есендік (ДД Устав, 1948).
Анытамада келтірілгендей, денсаулы сипаттамасында ш компонент біріктірілген: физикалы (биологиялы), психикалы (рухани) жне леуметтік денсаулы.
Физикалы денсаулы (Physical health) – бл мір сапасына ол жеткізуді, оамны салауаттылыы мен оамды денсаулыты сатау жне ныайтуды амтамасыз ететін жеке индивидуумны, адамдар тобы немесе жалпы оамны физикалы даму дегейімен, физикалы ммкіндіктермен жне бейімделу абілетімен сипатталатын жадай.
Психикалы денсаулы (Mental health) – бл психикалы былыстарды детерминациялыы, наты жадайларды бейнелеу мен индивидуумны оан кзарасы арасындаы йлесімді байланыс, азаны леуметтік, психологиялы жне физикалы (биологиялы) мір сру жадайларына адекватты реакциясымен, жеке тланы з іс-рекетін басара білуі, микро- жне макролеуметтік ортада зіні мір жолын жоспарлап, жзеге асыра білу асиеттері тн психикалы іс-рекетті озалмалы рдісімен сипатталатын жадай.
леуметтік денсаулы (social health) – оамдаы адамны орны мен ролі бойынша аныталатын леуметтік бейімделу лшемі.
Адамны денсаулы жадайы туралы айтанда біз осы ш компонентті йлесімді тіркесін айтамыз. Осыларды біреуіні бзылысы дисгормония, йлесімсіздік, аыр соында ауруа алып келеді.
БД анытамасы бойынша ауру (illness) – бл сырты жне ішкі факторларды серінен аза рылымы мен ызметіні заымдалуымен жретін мір. Ауру азаны бейімделу-компенсаторлы (адаптациялы) ммкіндігінен артатын ішкі жне сырты орта факторлары серіні нтижесінде туындайды.
Денсаулыты бірнеше дегейлерін ажыратады: жеке денсаулы – жеке адамны денсаулыы; топты денсаулы – андай да бір белгі бойынша біріктірілген адамдарды денсаулы сиппаттамасыны жиынтыы: жаня, ебек жымдары, студенттер жне таы басалар; айматы денсаулы – белгілі бір территорияда мір сретін адамдар денсаулыы сипппатамасыны жиынтыы жне оамды денсаулы - лтты ауіпсіздікті амтамасыз ететін медициналы-леуметтік ресурс жне оамды потенциал.
БД денсаулыты адамны негізгі ытарыны бірі ретінде арастырады. Барлы адамдара денсаулыты амтамасыз ететін ажетті ресурстар ол жетімді болуы тиіс.
Бкілдниежзілік денсаулы сатау ассамблеясы ХХХ сессиясында (1977ж) негізі леуметтік міндет болып «2000 ж арай жер шарындаы барлы адамдарды денсаулыы леуметтік жне экономикалы трыдан німді мір сруге ммкіндік беретін дегейге ол жеткізуі» аныталды. Осы ойылан міндетті шешуге Денсаулы барлыына (Health for all) БД саясаты баытталан.
Кейінірек «Денсаулы 21: Европалы аймата денсаулы барлыы шін жетуге баытталан саясатыны негіздері» жаты абылданды (1999ж.). «21-ші жзжылдыта Денсаулы барлыы шін» стратегиясы р елде леуметтік жне экономикалы сипаттамасына , халыты денсаулы жадай мен лім крсеткішіне, денсаулы сатау жйесіні статусы мен дамуына сай жзеге асырылуда.
азастанда оамды денсаулы сатау тарихы КСРО-даы мемлекеттік социализм дамуыны негізгі кезедеріне сай. Кеес кіметіні орнауынан бастап денсаулы сатауды профилактикалы принципіні теориялы жне практикалы нсауын жасау мемлекеттік денсаулы сатауды негізгі міндет етіп ойылды. Сонымен атар халыты аысыз жалпы ол жетімді медициналы кмекпен амтамасыз етуге кп кіл блінді. . лы Отан соысы жылдарында барлы кіл фронтты медициналы-санитарлы амтамасыз ету жне тылдаы госпитальдарды дамыту сратарына баытталды. Соыстан кейінгі жылдарда халы шаруашылыын алпына келтіру жне санитары салдарларды жою ола алынды. Кейінгі жылдарда ылыми –практикалы ызыушылы социалистік рылысты идеологиясына жауап берді, соны ішінде е клемді шараларды бірі халыты жалпы диспансеризациялау болды.
1978 ж Алматыда ткен БД/ЮНИСЕФ Халыаралы конференциясында социалистік денсаулы сатау жйесі (Н.А. Семашко моделі) лемдік мойындау алды, ал абылданан Алма-Аталы декларация ХХ асыр денсаулы сатауды лы Хартиясы болып аталды.
Туелсіздік алумен жне нарыты атынастарды орнауына сай азастандаы оамды денсаулы сатау біратар елеулі згерістерге шырады. азіргі кезеді денсаулы сатауды йымдастыру сферасында азіргі принциптер мен стандарттара туді оса аландаы денсаулы сатау жйесіні жеделдетілген модернизациясы кезеі деп анытауа болады,
азіргі жадайлара сай пнні мазмны айта аралулар мен толытыруларлы ажет етеді.
йлестіру материалы: «Rower Point» бадарламасында 10 слайд.
дебиет:
1. Аканов А.А., Девятко В.Н., Кульжанов М.К. Общественное здравоохранение в Казахстане: концепция, проблемы и перспективы. – Алматы, 2001.– 100 с.
2. Камалиев М.А., Бигалиева Р.К., Хабиева Т.Х. История народной медицины и общественного здравоохранения Казахстана. – Алматы, 2004. – 173 с.
3. Лисицын Ю.П. Общественное здоровье и здравоохранение: Учебник. – 2-е изд., перераб. и доп. – ГЭОТАР-Медиа, 2007. – 512 с.
4. Тульчинский Т.К., Варавикова Е.А. Новое общественное здравоохранение: Введение в современную науку. – Иерусалим, 1999.– 1049 с.
5. Юрьев В.К., Куценко Г.И. Общественное здоровье и здравоохранение. – С.-Петербург, 2000.– 914 с.
Баылау сратары:
1. оамды денсаулы жне денсаулы сатауа анытама берііз.
2. Денсаулыты компонентері.
3. Денсаулыты дегейлері.
4. Пнні негізгі блімдері.
5. Пнні негізгі дістері.