Таырып 17. АЗАСТАНДАЫ ЖАА ОАМДЫ ДЕНСАУЛЫ САТАУ
Масаты: азіргі жадайда денсаулы сатауды леуметтік мселелері осымша жауапкершілікті жне денсаулы сатау жйесіне осымша кілеттілікті беруді талап етуіне байланысты жаа оамды денсаулы сатау йымдастырылды.
Жаа оамды денсаулы сатау брыны «оамны бар кшімен йымдастырылан» жне дстрлі оамды денсаулы сатауды орнына емес оны одан рі жаласуы жне дамуы болып саналады, ол саясатты жетілдіруіне, денсаулыты сатауа, ауруларды алдын алуа, экономикалы даму кезінде леуметтік тендікке жетуге баытталан.
Жаа оамды денсаулы сатау санитария функцияларын, халы денсаулыын орау, адаалау жне реттеу, лайтылан жаа функциялары мен толытыру дстрлерін сатаан (WHO, Geneva, 1995).
Жаа оамды денсаулы сатау – йымдастыру диапазоны ке шаралар жйесі, оан алашы жне дрігерлік медициналы кмек, денсаулыты ныайту жне салауатты мір салтын алыптастыру, жпалы аурулармен крес жргізу, оршаан ортаны гигиенасын жасарту кіреді. Бл жйе, сектораралы жне оамны жааруыны негізі болып, халы денсаулыын орау мемлекеттік саясатыны негізі болып табылады.
Жаа оамды денсаулы сатау оамны жеке адамдарды денсаулыын ныайтуа жне орауа, санитарлы шараларды сйкестеуге, оршаан ортаны орауа, халы денсаулыын ныайтуа, жекешеленген жне жалпы алдын алу бадарламалары мен алдын алу, айта алпына келтіру ызметтеріні жне замерзімді кту блімшелеріні йымдастыру жмысын координациялауа кешенді тсілдерді олдануа негізделген (Т.Х. Тульчинский 1999).
Жаа оамды денсаулы сатауды ерекшеліктері:
1) жйелі трде мселелерді шешу
2) сектораралы арым - атынас
3) барлы дегейде мселелерді шешу – мемлекеттік органдар, баралы апарат ралдары, тербеліс тобы, жеке меншік жне мемлекеттік мекемелер, нерксіп, спорт жне ойын-сауы индустриясы, задылытар, ыты органдар.
4) рашан халы денсаулыы жадайыны экономикалы, эпидемиологиялы жне леуметтік аспектілеріне мониторинг жасау
Жаа оамды денсаулы сатау келесі сратара жаа трыдан арайды:
1. Экономика сратарына. Шектелген аржыны тарату мселесін шешудегі негізгі баыттарды бірі алашы медициналы-санитарлы кмек пен мамандандырылан кмекті универсальды арым-атынасты анытау жне азаматтарды, жмыс беруші мен мемлекетті жауапкершілігін анытай келе денсаулы сатауды аржыландыру жйесін тадау болып табылады. Шектелген аржы жадайында максимальды тиімділік талаптарына сйкес минималды осалы тиімділік беретін лгіні тадау ажет.
2. Желілі формадаы медициналы информатика. Жаа технологияларды тарату тиімді коммуникациялы жйесіз ммкін емес. Медициналы апаратты жйелері, апаратты олданушыларды енжарлары емес, серіктесті ынталандыратын рдісті белсенді атысушысы трінде рылуы тиіс.
3. Менеджмент. Кез келген заманауи денсаулы сатау жйесі жоары рделі дегейдегі йым болып саналады, онда тадалып алынан жмыса берілген жне жоары білімді адамдар жмыс істейді. Егер ол адамдар жоары ынталандырылан, жасы білім алан жне бірлесе рекеттесетін топта жмыс істесе, онда емделуші амы шін шектелген ресурстарды тарататын денсаулы сатау жйесі рылды деп есептеуге болады. Егерде оларды машытары мен зерделері айтарлытай себептермен, мысала, нашар йымдастыру, бюрократтылы, тиімді тртіпті олдауды жотыы, ажетті апаратты болмауынан аяына дейін пайдаланылмаса онда, денсаулы сатау жйесі минимальды жылдамдыпен жмыс істейтін болады. Ол з кезегінде те лкен ауымдаы ресурстарды пайдаланады жне де халыты денсаулы жадайына ешандай сері болмайды. Сондытанда, барлы дегейде менеджмент - ол жаа оамды денсаулы сатау саласындаы зерттеу жне оыту аймаы болып табылады.
4. Денсаулы мддесіндегі серіктестік. Жаандануды тередетілуі жне кеейуі денсаулы сатау жйелеріні р-трлі даму лгілеріні алмасуын крсетеді. Тмен табысты мемлекеттерде денсаулы сатау жйесі баса жерден экономикалы ресурстарды кірісін талап ететін айта кету керек. Адам денсаулыына тиетін жаанды ауіп-терлермен жанжаты, бірлесіп кресуге болады. оам денсаулыы жоары длелденген жергілікті адамдар ресурстарына байланыстыыны шынайлыын олдаан серіктестік болуы керек.
Жаа оамды денсаулы сатауды даму баыттары.
1. кілеттілікті кеейуі - кімшілік-саясатты шаралар трінде – халы денсаулыын алыптастыруа байланысы бар министерстволар мен ведомство жмысыны мемлекеттік функциялары мен кілеттілігін йлестіретін жаа мемлекеттік орган ру. з елінде немесе шет елдерінде сыйлы жне атаы бар йымдастырушы, осы денсаулы сатау мекемесіні басшысы болып жмыс істеуі ммкін. Мндай ведомстваны басшы жмысында міндетті трде жртшылы, ашыты, ол жетерлік болу ажет. Мысалы: облысты денсаулы сатау департаментіні басшысы жне кім мегерушісі бір адам болса, жаадан ойылан масаттара тиімді шешім табуа болады.
2. Денсаулы сатауды басарудаы барашылды. лемдегі дамушы елдерде денсаулы сатауды дамыту ережесі, жетекшілерге есеппен бірге жариялылы арылы тадау жасауды ала ояды, мысалы, Финляндияда жергілікті дегейде жасы денсаулы сатау жйесін ру.
3. кіметті жоары дегейлерінен бастап, денсаулы сатаудаы менеджментті жасарту. Кп салалы мамандар атарынан команда ру зекті мселе болып келеді.Басты масат: денсаулы сатау – мемлекеттік саясатты маызды блігі жне оан мемлекет жетекшісі мен оны басару мшелері жауапкершілік алады.
4. Денсаулы сатауды леуметтік баытын кшейту - осы сраты шешу барысында ртрлі ведомствалар бірігуіні кшеюі. Осы мселені шешуде халыты белсенді трде тарту жне медициналы-леуметтік ызмет жйесін кеейтіп жне руды йарады.
5. Денсаулы сатау мамандыы рылымыны згеруі дегеніміз – медициналы-психологиялы сипаттаы медициналы-экономикалы жне медициналы-леуметтік саладаы «біріккен» мамандар саны.
оамды денсаулы сатау дамуындаы лемдік тжірибе.
Жаа XXI асыр жаандануында лемдік ркениет пен соысты болуы, жалпы адамды жаа мінез-лы стандарттарыны, мдениетіні, оамды мірді алыптасып, енуі аырында ртрлі аурулара алып келетін мынадай себептермен байланысты болуын шамалайды:
1) жаа тзілістер, тынысалу жолдары мен жрек ан тамыр жйесі аурулары себепші болатын, лім мен жоары ауру дегейіне алып келетін олайсыз (темекі шегу, алкогольдік сусындарды шамадан арты пайдалану, ретсіз таматану) мір сру;
2) жастарды ойланбай атерге бас тігетін мінез лытары (нашаорлы, маскнемдік, ылмыс жасау), уланулар, жарааттанулар, жынысты арым-атынас арылы берілетін аурулар, ЖИТС себепші болатын лім мен аурушылды;
3) туа біткен аауды дамуына жне хромосомды бзылыстара алып келетін экологиялы мселелер;
4) леуметтік олайсыз мір сру салты (кедейлік, жмыссызды, кшіп-онулар жне т.б.), ауруды туындауына себепші болатын олайсыз жайттар (ан азды, жпа, арсы тру абілетіні бзылуы жне т.б.);
XXI асырда денсаулы сатау жйесіні дамуы халыты денсаулыына ведомства аралы, сектор аралы жалпы жауапты, клиникалы медицинаны здіксіздігі жне бірігуі трінде болатындыы шамаланады.
азастандаы жаа оамды денсаулы сатау дамуыны келешегі мен мселелері.
Сзсіз, лемдегі е жасы денсаулы сатау жйесіні жетістігіне брыны негізін сатап алу жатады. азастанда азіргі тада МПСЗ мен дрігерлер саны жне емдеу-профилактикалы мекемелерді рылымы мен жйесі жеткілікті млшерде. Денсаулы сатау жйесі толыымен республикадаы халыты медициналы ызметке негізгі ажеттілігін анааттандырады.
Р денсаулы сатау жйесіні кемшіліктері – денсаулы сатауды зіндік лгілерін іздеуде немі ауысып отырушылы (медициналы жйені ш лгісі – бюджеттік, бюджеттік-сатандыру жне бюджеттік-бадарламалы) жне де бгінде ол Президент Н, Назарбаев крсеткендей «ш жйені алдытарынан трады».
1. азіргі денсаулы сатауды рылымы мен жйесіндегі жзеге асан, оны барлы мселелері, міндеттері мен жетістіктері дстрлік клиникалы медицина (ртрлі ааулар мен аурулар кезінде денсаулы сатау);
2. оамды денсаулы сатау (денсаулыты ныайту жне ауруды алдын алу) – халыты денсаулыын ныайту мен сатауда сектор аралы жауапкершілікті, ауруды жаа жадайларын ескертуді алыптастыруда жаа міндеттерді шешу.
йлестіру материалы: «Rower Point» бадарламасындаы 10 слайд
дебиеттер:
1. Аканов А.А., Куракбаев К.К., Чен А.С., Ахметов У.И. Организация здравоохранения Казахстана. – Астана-Алматы, 2006. – 232 с.
2. Аканов А.А., Нурманов К.Д., Арингазина А.М. и соавт. Общественное здравоохранение: основные подходы и принципы определения и удовлетворения потребностей человека. – Алматы, 2007. -136 с.
3. Медик В.А., Юрьев В.К. Курс лекций по общественному здоровью и здравоохранению. Часть 1. Общественное здоровье. – М.:Медицина, 2003. – 368 с.
4. Тульчинский Т.К., Варавикова Е.А. Новое общественное здравоохранение: Введение в современную науку. - Иерусалим, 1999. - 1049 с.
5. Юрьев В.К., Куценко Г.И. Общественное здоровье и здравоохранение. - С.-Петербург, 2000.- 914 с.
Баылау сратары:
1. Жаа оамды денсаулы сатауды анытамасы.
2. Жаа оамды денсаулы сатауды айырмашылы ерекшеліктері.
3. Жаа оамды денсаулы сатауды жаа трыдан арастыратын сратары.
4. Жаа оамды денсаулы сатауды даму баыттары.
5. XXI асырдаы аурушылды рылымыны згерістеріндегі арындары.