Дрілерді азаа серлеріні трлері.

ЖОСПАР

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі блім

1. Дрілерді азаа серлеріні трлері

2. айта абылдаанда пайда болатын эффект

3. Енгізу жолдары мен эффектілері

ІІІ. орытынды

VI. Пайдаланылан дебиеттер

Кіріспе

Фармакодинамика жне фармакокинетика Фармакалогилада дрілік заттарды фармакокинетикалы жне фармакодинамикалы жалпы задылытары арастырылады. Дрілік заттарды кп дрежеде асиеттері химиялы рылысына, функционалды белсенді топтастарды бар болуына,оларды молекуласыны лшеміне байланысты болады. Дрілік заттарды серлері оларды азамен зара серлесуіні нтижесі болып табылады. Дрілік заттарды емдік жне алдын алу масатында олдану, оларды азаа енгізуден немесе дене бетінен жанастырудан басталады. Дрілік заттар деп – химиялы жне физикалы рылымнан ралан, емдік масатта олдануа болатын, адам азасына енгізуге болатын дрілік сипаты бар заттарды атайды. Дрілік заттарды кп дрежеде асиеттері химиялы рылысына, функционалды белсенді топтастарды бар болуына,оларды молекуласыны лшеміне байланысты болады. Зат рецептормен зара тиімді серлесу шін оны рецептормен тыыз жанасуын кбірек амтамасыз ететін,дрілік заттарды рылымын жне рецептормен жанасу дрежесін молекулалы байланысты беріктігіне туелді болады.зат рецептормен зара серлесу шін,оларды сіресе кеістікте сйкес келуі, яни комплементарлыы те маызды.

 

 

Дрілік заттарды адам азасына сері. Дрілік заттарды серлеріне байланысты блінуі: Санды Сапалы Дрілік заттарды асиеттері кп дрежеде оларды химиялы рылысына, функционалды белсенді топтастарды бар болуына,оларды молекуласыны алыбына жне лшеміне байланысты болды. Заттарды химиялы рылысы жне оларды химиялы биологиялы белсенділігі арасындаы туелділікті анытау жаа препараттарды алуда аса маызды баыттарды бірі болып табылады.Сонымен атар бірдей типті серлі р трлі топты осылыстары шін оптималды рылысын сйкес келтіру шін дрілік заттар зара серлесетін рецепторларды рылысы жнінде млімет алуа болады. Дрілік заттарды серлері: Дозалар, концентрация; Дрілік заттарды айталып олдану; Дрілік заттарды серлесуі; Дрілік заттара туелді заттар; Дрілерді сері кп дрежеде, оларды дозасымен аныталады. Дозаа байланысты серіні даму жылдамдыы, оны айындыы, затыы, кейде сипаты згереді.детте дозаны жоарылауыменн латентті кезеі азаяды жне серіні айындыы мен затыы лаяды. Туліктік дозаа сері – бір рет абылдауа арналан дріні санын доза деп атайды. Дозаны граммен немесе грам лесімен белгілейді.Дріні бастапы биологиялы серін тудыратын минималды дозаны табалдыры немесе минималды сер етуші деп атайды. Егер азада дрілік заттарды жоары дозасын жылдам тзу ажет ететін болса, онда бірінші доза соылардан жоары болады. Кейбір жадайларда препаратты дозасы курсты емге крсетіледі, сіресе микробтара арсы химиотерапиялы заттарды олданана маызды. айталап олдану – оларды сері жоарылауы жаына да жне тмендеу жаына да згеруі ммкін. Біратар заттарды серені лаюы, оларды кумуляциялану абілетіне байланысты болады. Фармакологиялы заттарды жинаталу трін айтады. Бл за сер ететін препараттара тн, олар з блінеді немесе азаа траты байланысады. Оларды айталап таайындаанда заттарды жинаталуы уытты серлерді себебі болуы ммкін. Функционалды деп – бл кезде зат емес, сер жинаталады. Алкоголизм кезінде ОЖЖ нде функциясыны демелі згеруіне маскнемдікті дамуына келуі ммкін. Осы жадайда зат жылдам тотыады, тіндерде тез сііріледі. Оны тек нейротропты серлері ана сііріледі. Дрілік заттарды зара серлесулері – ол дрілік заттарды бір уаытта жиі олдануда жне олар негізгі серді айындыын, сипатын жне жанама серлерін кшейте немесе лсірете отырып бір – бірімен зара серлесуін арастырады. Дрілік заттарды зара серлесуін былай жіктеуге болады: Дрілік заттарды фармакокинетикасыны згеруіне негізделген Дрілік заттарды фармакрдинамикасыны згеруіне Аза ортасына химиялы жне физикалы зара серлесуі Дрілік заттарды фармацевтикалы зара серлесуі – медицина практикасы шін пайдалы серлерді кшейту жне йлестіру шін ртрлі дрілік заттарды жптастыру жиірек олданылады. Оан мысал ретінде психотровты заттарды опиоидты анальгетиктермен осып олдана отырып соысыны серін жоарылату болып табылады. Фармацевтикалы зара серлесу – бл кезде препарттарды дайындау жне оларды сатау барысында сонымен атар бір щприцте араластыранда, оспалар компанентіні зара серлесуі болады жне згерісті болатындыы соншама нтижесінде препарат керексіз болып алады. Бл кезде бастапы компонетте бар болан фармакотерапиялы белсенділік тмендейді немесе жойылады. Кей кездерде жаа ал кей кездері жаымсыз асиеттер пайда болады. Дрілік заттарды адам азасы шін сері кріністері жне ерекшелігі Жасы Жынысы Генетикалы факторлар Азаны жадайы Туліктік ыраты маызы Азаны жадайы. Препараттарды сері азаны жадайына,соны ішінде оларды таайындайтын паталогияа байланысты болуы ммкін. Мысалы, ыстыты тсіретін заттар дене температурасын тек ызба кезінде тсіреді. Симпатикалы иннервацияны тонусы жоары болан сайын ганглиоблакаторларды гипотензивтік сері кп болады.бйрек немесе бауыр ызметіні бзылуымен атар жретін аурулар заттарды экскрециясын жне биотрансформациясынын згертеді. Дрілік заттарды фармакокинетикасы жктілікті, семіздікті згертеді. Туліктік ыраты маызы. Сергектік пен йыны ауысуы жйке жйесі мен эндокриндік бездерді белсенділігіне жнеиоан сйкес баса мшелер мен жйелерді жадайына айтарлытай ыпалын тигізеді. Бл з кезегінде р трлі азаны заттара сезімталдыын крсетеді. Фармакологиялы серді туліктік периодизмге зерттеу, Хронофармакология деп аталады. Туліктік периодизмге байланысты затты уыттыыда айтарлытай згереді. Мысалы, Жануарлара зерттеу жргізгенді уытты дозаа фенобарбиталды леталды сері туікті рбр уаытында 0 – 100 пайыза дейін ауытиды. Хронофармакология саласында мліметтерді клемі шектеулі боланымен, оларды абылдау уаытына байланысты препарттарды рациналды дозалау шін туліктік ыратыда, серінде анытау ажет. Жасы. Дрілік заттара сезімталды жасына байланысты згереді. Осыан байланысты, дрілік заттарды іштегі нрестеге 24 – аптадан бастап туылана дейін жне жаа туылан нрестеге сер етуін зерттейтін ылым перинаталды деп аталатын болып табылады. Бала азасына затты сер ету ерекшеліктеерін зерттеумен айналысатын фармакалогия саласын педияторлы фармакалогия деп атайды. ртрлі жастаы балалар шін уытты жне кшті сер ететін заттарды жоары бір реттік жне туліктік дозаны кестесі мысала келтірілген. Жасы егде жне крі адамдарда дрілік заттарды сіуі баяулаан, оларды метаболизімні тиімділігі аздау, препараттарды бйректен шыу жылдамдыы тмендеген. Жалпы, егде жне крілік жаста кпшілік дрілік заттара сезімталды жоары болады, соан байланысты дозасы тмен болу керек. Жынысы. Адам жынысына байланысты біратар заттарды метаболизімінде ерекшеліктер бар. Мысалы, ер адамдарда йелдерге араанда ионны абсорбциясы баяулайды. Ер адамдара араанда йелдерде верапамилді биожеткіліктілігі жоарлайды. Генетикалы факторлар. Дрілік заттара сезімталды генетикалы негізделген. Мысалы, ан сарысуында холинэстерезаны генетикалы жетіспеушілігі кезінде, миорелаксант дитилинні сер ету затыы кенеттен жоарлайды. 6-8са оданда кп болуы ммкін. Туберкулезге арсы зат изониязидті ацетилдену жылдамдыы жеткілікті ке трленетіні белгілі. Адамдарда тез жне баяу метаболизімдік белсенділігі бар деп блінеді. Азаны дрілік заттара генетикалы факторларды ролі те зор. Дрілік заттарды адам азасына сері: Негізгі сер Жанама сер; Уытты сер; Дрілік заттар атары. Дрілік заттарды адам азасы шін маыздылыы те жоары. Ал дрілік заттарды рылысы химиялы, физикалы асиеттері ртрлі. сер ету затыы те за жне маыздылыы жоары. Дрілік заттарды адам азасына, жынысына, жасына,генетикалы апаратына, туліктік ыратыына тікелей байланысты болады. Заттарды азаа сер ету затыы егде адамдарда за, ал орта жастаы адамдара сер ету затыы те тез жне жеіл жреді. Сонымен атар дрілік заттарды дозаларымен оса айталап олдану жне зара сеерлесуіне де байланысты болады, яни адам азасына дрілік заттарды серлері ртрлі болатыны аныталды.

Дрілерді азаа серлеріні трлері.

• озу- ызметті алыптыдан жоары кшеюі; о мнді озу ара кйге препараттарымен жатырдан ан кетуін тотатудаы миометрийді жиырылуы; теріс озу-стрихинипмен, камфорамен уланан кездегі алтырау;

• Тынышталу- озан мше ызметіні калпына келуі, ыстыты тсіруші дрілерді серімеи кызба кезінде дене температурасыны тмендеуі, анальгетиктер серімен ауырсынуды басылуы;

• Басылу, шу- функцияны калыптаы жадайдан лдеайда тмендеуі; о мнді басылу- есті жоалту, наркоз кезіндегі аа блшы еттеріні тонусыны тмендеуі жне рефлекстерді жойылуы немесе тмендеуі, теріс мнді басылу- наркозды, йы шаырушы, наркотикалы анальгетиктерді серінен тыныс орталыыны тежелуі.

• Тонизирлеу - азаны тмендеген, басылан ызметіні алпына келуі; камфора, кофеин т.б. аналептиктерді серінен тыныс жетімсіздігінде, коллапста, шокта тыныс орталыыны, тамыр озаушы орталыты ызметтеріні жасаруы. Жрек гликозидтерін абылдаан науастарда декопенсацияланан миокардты жиырылуыны кшеюі;

• Салдану - ызметті тоталуы; о мнді салдану - кшті жергілікті анестетиктерді серінен ауырсыну сезімін айтымды жойылуы, миорелаксанттарды серімен аа блшы еттеріні тгелдей босасуы. Теріс мнді салдану - тыныс орталыын атропинмен жне аналептиктермен улы дозаларда оздырандаы тыныс орталыыны айтымсыз салдануы.

Альдегиддегидрогеназа геніні мутациясы этил спиртіні метаболизміи бзады. Бл кезде этанолды тотыу німі - сірке альдегиді сірке ышылына тотыпайды. Сірке альдегидіні корлаты оны улы серімен білінеді, бл жадай алкогольды ішімдіктерді олданудан бас тарту керектігіне мжбр етеді.

Жре пайда болан дріге йрену негізінде фармакокинетикалы жне фармакодинамикалык механизмдер орын алады.

 

 

2. айта абылдаанда пайда болатын эффект

Дрілік заттарды кайталап колдананда оларды сері р трлі баытта згереді, соны бірі-кумуляция. Кумуляция (латынша cumulatio- кбею, жиналу)- азада дрілік заттарды молекулаларыны (материалды кумуляция) жне олардын серлеріні (кызметті кумуляция) орлануы, Материалды кумуляция тмен бауырлы немесе бйректік бар жне за жартылай шыарылу кезеі бар липофильді дрілік заттарды абылдаанда пайда болады. Клиникада фенобарбиталды, бромидтерді, жрек гликозидтеріні (дигитоксин, целанид, дигоксин), тікелей серлі антикоагулянттарды кумуляциясын есепке алу кажет. Кумуляция о жне теріс мнді болуы ммкін. Кумуляциянын о мні дрілік затты зартылан серімен, оларды сирек абылдау ммкіндігімеи байланысты болуы ммкін, мысалы ауыр жрек жетімсіздігімен ауыратын науастар тнде жрек гликозидтерін кабылдамаса да болады. Теріс мнді кумуляция айталап енгізген препаратты жне алашкы енгізген препаратты дозаларыны косылуы нтижесінде улану каупіні болуына негізделген. Уыттануды болдырмау шін, кумуляцияланатын дріні бір калыпты дозада абылдау кажет. Бл доза бір тулікте шыарылатын препаратты млшеріне те болады.

ЭК - элиминация коэффценті (бір тулікте шыарылатын пайызбен берілген дозаны блігі). Шамалы материалды кумуляция бауыр мен бйрек ауруларында, балалар мен карт адамдарда кездеседі. Бауырды патологиясында дрілік заттарды белсемді метаболиттеріні кумуляциясы болуы ммкін. Кызметті кумуляцияны мысалдары - созылмалы алкоголизм, орасынмен уланан кездегі сопаша ми орталыктарыны салдануы.

Дадылану - бл дрілік заттарды айталап кабылдаан кездегі серіні лсіреуі. Емдік дозаны жаалау шін дозаны жоарылату ажет. Мселен, рейге, орыныша арсы транквилизатор сибазонны (диазепам) дозасы кніне 5-10 мг/, ал дріге йрену кезінде дозасы кніне 1000мг-а дейін жоары- лайды. Дріге дадылану туа жне жре пайда болан болуы ммкін. Туа пайда болан (ткымуалаушылы) дадылану энзимопатияа негізделген. Негізінен дріні циторедепторлармен байланысуына аз дрежеде - мшелер мен лпаларда тадамалы орлануына байланысты.

Дадыланудын фармакокинстикалык механизмдері

1.Сорылуды бзылыстары. Мышьяк ангидриді ішектен тек ана ішек сліні сілтілік ортасында сорылады. Мышьякты айталап абылдаанда ол абыну рдісін (энтеритті) дамытып, ішекте ышыл орта тзеді. Бл резорбтивті улы серді азайтады (2 мг мышьякты итке парентералды жолмен енгізгенде ол итті ліміне алып келеді).

2.Айналулы метаболизм ферментіні демеуіні арасында дрілік заттар белсенсінді емес німге айналса, йрегіштік орын алады.

Дадылануды фармакодинамикалы механизмдері.

1. Циторецепторларды десенситизациясы (сезімталдыыны тмендеуі);

• гетерологиялы десенситизадия- протеикиназаны атысуымен циторецепторларды карбоксилді штарын фосфорилдеу жне G ауыздарын жоалтып, эффекторлы жйелерге дауылды беру бейімділігі;

• гомологиялы десенситизация - спецификалы киназамен агонистциторецептор фосфорилдеу жне G - акуызымен реттеуші доменні байланысын бзатын ауыздармен осу.

2. Циторецепторларды саныны азаюы. Циторсцепторларды жасушадаы протеолиз жне секвестрация, м-РНК-ны деградациясыны, гендер бзылуы нтижесінде жо болуы.

3. Нейромедиаторларды блінуіні азаюы. Циторецепторларды агонистері теріс кері байланыс станымы бойынша нейромедиаторларды блінуін тежейді (наркотикалы анальгетиктер эндогенді ауруды басатын пептидтер энцефа- линдер, (3-эндорфиндер жне дипорфин) блінуін бзады.

4. Сезімтал жйке штарыны озаштыыны тмендеуі. Мндай механизм іш айдайтын дрілерді за таайындаанда олара дадылану пайда болу негізінде дамиды.

5. Реттеуді икемделістік механизмдеріні іске осылуы. Тахикардия жне жректі минуттык айналуыны суімен немесе бйрек ан айналымыны нашарлауьша, диурезді азаюына жне анны млшеріні кбеюінен гипертензияа арсы дрілерді емдік серлері лсірейді. Дадылану оу барысында да пайда болуы ммкін. Мысалы, созылмалы алкоголизммен ауыратын науастар этил спиртін абылдаан со озалыш аумаыны кызметіні ауытуларына арамастан тіке сызыпен жруге йренеді.

Тахифилаксия (грек тілінен tachys - тез, phylaxis - ораныс)- бл бірнеше сааттар ішінде дріге тез йрену. Тахифилаксия синапс штарындаы медиатор орларыны таусылуына негізделген. Дадылану бір уакытта дрілерді ртрлі серлерінен пайда болуы ммкін. Мселен фенобарбиталды за абылдаанда оны йкы шаыратын серіне йрену алыптасады, біра препаратты тырысуа арсы сері саталынады. Транквилизаторларды олдананда оны блшы етті босасытатын сері тмендейді, біра оркыныша арсы сері згермейді.

мартушылы - бл наркотикалы сері бар психоактивті дрілерді айталап абылдауа мтылу, яни эйфорияа жету масатында немесе наркотиктерді олдананда пайда болатын психикалы немесе физикалы дискомфорпы азайту масатында олдану. Эйфорияны белгілері - анааттану сезімі, елестеулер, жмыса абілеттілікті жне мірлік кштерді жоарылауы немесе жеіл тыныштану, босасу, ауырсынуды жоалуы. Наркоманияда психикалы жне физикалы туелділік жне дадылану алыптасады.

Психикалы туелділік кезінде наркотикалы дрілерден адамдарды айыру психикалы бзылыстара - тнжырауа, озбырлыа, йысыздыа, орыныша, тітіркенушілікке келеді. Физикалы туелділікте наркотикті абылдауды тотату немесе оны антагонистерін енгізу доару синдромны дамуымен сипатталады. Доару синдром - бл айтарым синдромы тріндегі (наркотик шаыратын функцияны арама - арсы бзылыстары) психопатологиялы. неврологиялы жне соматовегетативті бзылыстарды кешені. Мысалы, морфин ауырсынуды басады, тыныс алу орталыын тежейді, керісінше морфинді олданбаанда іште, сйектерде, буындарда, блшык еттерде кенеттен ауырсыну жне алыну пайда болады. Наркотикалы затты айта абылдааннан со абстинентті синдром жойылады.

Физикалы туелділік наркотикті бірінші абылдааннан со алыптасады. ыса серлі препараттарды шамадан тыс абылдаанда ауыр абстиненция сол препаратты абылдауды токтату онша ауыр емес дрежедегі абстиненцияны дамуына келеді. марту фармакокинетикалы жне фармакодинамикалы механизм бойынша дадыланумен осарланады. Эйфорияа дадылану мірлік маызды кызметтерді (тыныс алу жне ан айналым бзылыстары) бзылыстарына араанда тез калыптасады. Бл ауыр улануды себебі болуы ммкін. Наркотиктерге туелділік бас миыны бааналык, жне лимбикалы рылыстарындаы ызметтік жне рылысты згерістерге негізделген, мнда о мнді жйесі орналасады. Наркоманиядан зардап шегетін наукастарда баылаушы эмоция жне коамды кулыа жауап беруші механизмдер заымдалады.

Психоактивті наркотикалы заттар миды барлык нейрохимиялы жйелеріні ызметтеріні бзылуына алып келеді. Психикалы туелділікті алыптасуында наркотиктерді алдыы миды базальды аймаымен байланысан мезакортиколимбикалы жйені дофаминергиялы жне адренергиялы синапстарына серіні лкен мні жатыр. Наркотиктер пресинапсты ордан катехоламиндерді (дофамин, норадреналин) белінуін кшейтеді. Катехоломиндерді кптеп блінуі, о эмоцияны дамуын камтамасыз етеді. Бос катехоломиадер ферменттердін серінен тез белсенділігін жоалтады. Катехоломиндерді азаюы кіл-кйді тмендеуімен, лсіздікпен, эмоция жайсыздыымен білінеді. Наркотиктерді абылдау ордан айта катехоламиндерді шыуына келеді. Бл жадай оларды тапшылыын тегереді, біра нейромедиаторлар орларыны азаюы одан ары жаласа береді.

Физикалы туелділікте катехоламиндерді тере тапшылыы мірге ауіп тндіреді. Тегеру механизмі ретінде катехоламиндерді синтезі кшейеді, оларды метаболизміні ферменттері тежеледі, е алдымен дофамин - (3-гидроксилаза (бл фермент дофамин мен норадреналинді тотытырады) жне моноаминооксидазалар, осымша циторецепторлар пайда болады, жасырын синапстар жне ткізгіш жолдар іске осылады.

Абстинентті синдромны ауырлыы андаы дофамин дегейімен байланысты. Дофаминні 2 есе кбеюі ауыр абстинентті синдром белгілерімен сипатталады, ал дофаминні 3 есе кбеюінен жіті психикалы кй дамиды. Физикалы туелділіктегі нашаорларда ремиссия фазасында дофаминні дегейіні толуы байалады: бастапы кезеде дофамин біраз жоарылайды, сонан со алыптыдан тмендейді.

Наркотикалы туелділік. патогенезінде опиоидты, серотонинергиялы жне ГАМК-ергиялы нейромедиатор жйелері, кортикотропин - рилизинггормон атысады. Кортикотропин - рилизинг гормон стресс кезінде гипоталамо- гипофиз кешеніні серпілісін баылайды, лимбикалы рылыстарды белсендендіріп, азаны нашаорлыа бейімділігінде нейромедиатор ызметін атарады. Кптеген медико-генетикалы зерттеулерде егер, баланы ке- шешесі нашаорлытан зардап шексе, оны балаларыны нашаор болу аупі жне оларды мінез лытарында бзылыстар (агрессия, тнжырау) дамиды. йелді жктілік кезінде наркотиктерді абылдауы, оны сбиіні алыптасан наркотикалы туелділікпен дниеге келуіне алып келеді.

Берілу синдромы серпілістерді жне рдістерді басатын дрілік заттарды тотатканнан со басарушы рдістер мен жеке серпілістерді тежелуі негізінде дамиды. Ауруды ршуі суперкомпенсациясы ызметі орын алады.

йы шаырушы дрі барбитурат ышылыны туындысы тез йыны гипногенді жйесін басады. Емді біткеннен со тез йыны рылысы бзылады, науастар корынышты тстер креді жне йы олара демалу сезімін бермейді. Стенокардияны емдегенде -адреноблокаторларды за таайындаанда миокардта жаа - адреорецепторлар тзіледі, препаратты абылдауды тотатканнан со норадреналин медиаторы жне адреналин гормоны брын болан «жаа» адренорецепторларды коздырады. Науастарда жректі оттегіге сранысы жоарылайды, стенокардияны жаа стамалары пайда болады, типті миокард елеттенуі дамиды.

Доару синдромы дегеніміз белгілі бір ызметтерді тежейтін дрілік заттарды абылдауды тотатаннан со жасушалар мен мшелердін ызметіні жетімсіздігіні пайда болуы. Доару синдромы глюкокортикоидтарды (преднизолон, метил преднизолон, дексаметазон) тотатаннан со дамиды. Бл препараттар анда жоары концентрацияны тзіп, кері теріс байланыс станымы бойынша гипофизбен АКТТ тзілісін тежейді. Нтижесінде бйрек сті безіні екі жаты семуі дамиды. Глюкокортикоидтарды абылдауды тез тотату жедел бйрек сті безі жетімсіздігіне алып келеді.

Доару синдромыны алдын - алу масатында дрілік заттарды дозаларын біртіндеп азайтып, баяу токтатады.

Сенсибилизацин дрілік заттара аллергиялы серпілістер трінде білінеді. Аллергияны айындылыы дріні жне оны метаболиттеріні химиялы рылысына, препаратты саталу мерзімдеріне, ауруды зіндік ребелсенділігіне байланысты. Белсенді антиген детерминанттары - рамында амин топтары бар бензол саинасы (новокаин, сульфаниламидтер, натрий п- амино- салицилат), -лактам саинасы (пенициллиндер, цефолоспориндер, пиперидинді жне пиперезинді гетероциклда, нейролептиктерде) антигендер ызметтін ацетилденген акуыздар атаруы ммкін.