Оамны саяси жне леуметтік міріндегі айшылытар мен кемшіліктер.
80-жылдара арай халы шаруашылыын жоспарлауындаы жне ндіргіш кштерді орналастырудаы міршіл-кімшіл жйені жіберген кемшіліктері мен айшылытарыны нтижесі тоырау былыстарын тызды.Республика шикізат кзі ретінде ала берді. Рухани идеологиялы мірде отарлау жйесіні толы ыпалында болды. ылым мен аарту саласын аржыландыруды «алдыты» станымы саталды. лтты мдениет, салт-дстрлер, тіл те ауыр жадайа тірелді. Тек ана 1954-1986 жылдар аралыында аза тілінде білім беретін 600-ге жуы мектеп жабылды. аза тіліні олдану аясы те тарылды. Сол кезде билікте отырандарды тіл тадыры толандырмады. Аса маызды мселелерді барлыы тек Москвада ана шешіліп отырды. Республикалар егемендегі сз жзінде ана болды. азастан партия басшысы Д.онаев (1912-1993 жж.) з жмысында кптеген кемшіліктерге жол берді. Д.онаевті зіне республика халытарыны арасында табынушылы пайда болды. Оны маындаылар республикадаы крделі леуметтік-экономикалы, рухани, экологиялы жадайлара немрайды арады.
88. Желтосан оиасы (1986 ж.)
1986 жылы желтосан оиасына орталыты ктемдік рекеттері мен демократиялы принциптері арасындаы айшылытар жне шовинистік саясат т.б. алыптасан жадайлар нарызылыты негізгі себептері болды. Наразылыты сылтауы ---1986 жылы 16 желтосанда азастан Компартиясы орталы Комитетіні V пленумы болды. Пленумда Г.П.Разумовский сынысымен азастанды кп уаыт бойы басаран Д.онаевты орнынан босатып, мемлекет басшылыына республика халына бейтаныс Ульяновск облысы партия комитетіні бірінші хатшысы болан Г.В.Колбин таайындалды. Ел басшылыыны ауыстырылуына арналан бл пленум 18 минута ана созылды. Орталыты бл рекеті барып тран саяси ателік жне аза халыны мддесін млде елемеушілік болды. Оиа барысы. 1986 жылы 17 желтосанда Алматыда жастар толуы басталды.Кейін бл толу республиканы баса алаларына тарады. Шеру бейбіт жне саяси сипатта болды. Жастар шеруі ы бзушылы, лтшылды сипаттан аула болды. Наразылыты басты озаушы кші студенттер, жастар болды. Бюрократиялы жйеге йренген республика басшылары жастар пікірін тыдаылары келмей, оларды тез таралуын талап етті. Шеруді тарату масатында республика басшылары Алматы Гарнизоны, баса да скери кштер кмегімен жастар жиналан Брежнев алаын оршады. Демонстрацияны тотату масатында КСРО-ны кейбір ірлерінен ішкі скер блімдері келінді. Шеруге атысандарды тергеу ісі те атал, засыз жргізілді. Тергеу камераларына, аланы сыртына кетілгендеріні саны 8,5 мы болды. Кптеген жастар оу орындарынан, комсомолдан шыарылды. Желтосан оиасына атысандарыны ішінен айрат Рыслбеков, Ербол Сыпатаев, Ляззат Асанова, Сбира Мхамеджанова сияты жастар жасыз ктем билікті рбандары болды. Біраз уаыттан кейін сол кезде айыпталан 99 адамны 46-ы аталды, 83 адам 1,5 жылдан 15 жыла дейін бас бостандыынан айырылды, 52 адам партия атарынан, 787 адам комсомол атарынан шыырылды. 1138 адам комсомолды сіс алды, жоары оу орындарыны 12 ректоры ызметінен алынды, 271 студент оудан шыаралды, ішкі істер министрлігінен 1200 адам, денсаулы сатау жне клік министрлігінен 309 адам жмыстан шыарылды. Желтосан рбаны айрат Рыслбеков 1988 жылы мамырда айтыс болды. 1996 жылы 9 желтосанда оан «Халы каарманы» атаы берілді. 1987 жылы КОКП ОК-ті Алматыдаы 1986 жылы желтосан оиасын «аза лтшылдыыны крінісі» деп баалады. Желтосан оиасы КСРО-ны ыдырауын тездетті. Кейіннен партия желтосан оиасында жіберілген ателерді мойындады. КСРО халы депутаттарыны 1 съезінде аын, оам айраткері М.Шаханов желтосандаы орталыты жргізген іс-рекетін атты сынап, тыш рет мінбеде сз сйледі. Бл желтосан шындыын ашудаы алашы адам болды.
89.Экономикалы тоталитарлы жйені дадарысы.КСРО-ны лауы(1990-1991 ж.)
1985 ж. билікке М.С. Горбачев келуімен бірге елде саяси-экономикалы реформалар басталды. Кеес жйесін реформалауа тырысу КСРО-ны дадарысты жадайа алып келді. Халыты саяси белсенділігі бірден ктеріліп, лтты партиялар мен озалыстар пайда болды. азастанда (. Желтосан ктерілісі), Балты теізі жаалауы елдерінде, Кавказ республикаларында халыты жаппай бас ктерулері болып тті. Экономика тралап алды, шахтерлерді, кеншілерді, малімдер мен студенттерді, дрігерлерді кіметті саясатына арсы ереуілдері басталды. Кертартпа кштерді 1991 ж. тамызда мемл. ткеріс жасау рекеттері стсіздікке шырады. Кеес Одаыны бдан рі мір сруі ммкін болмай алды.
1991 жылы 8 желтосанда РСФСР, Украина, Белеорусь басшилары Минск аласында кесдесті (Беловеж келесімі). Талыланан негізгі мселелер-1922 жылы КСРО ру тралы келісімшартты жою, Туелсіз Мемлекеттер Достыын ру. Бас осуда осы мселелер туралы ааздара ол ойылды. Бл кездесуге азастан Президенті Н..Назарбаев та, баса Ортаазиялы республикаларды басшылары да шаырылмады.
1991 жылы 13 желтосанда азастан, збекстан, ыргызстан, Туркіменстан, Тжікстан басшылары Ашхабадта бас осты. Орта Азия мемлекеттеріні басшылары Минск (Беловеж келесімі) шешімін олдайтындытарын білдірді. 1991 жылы 20 желтосанда азастан, ырызстан, збекстан, Тжікстан, Туркіменстан, РСФСР, Украина, Белорусь, Армения, Молдова Алматыда бас осты. Оан Грузия баылаушы есебінде ана атысты.
1991 жылы 21 желтосанда аталан 11 республиканы басшылары КСРО-ны ыдыратып, ТМД-ны ру туралы келісімге ол ойды.
Алматы кездесуі кезінде келісілген мселелерді аса бір маыздысы ядролы аруа атысты бірлескен шара жніндегі келіссз еді. Оан олдарында ядролы арауы бар мемлекет есебінде Белорусь, Казастан, Россия Федерациясы жне Украина республикаларыны басшылары ол ойды. Мемлекеттер келісімі бойынша-атысушылар ядролы мселе жніндегі саясатты бірлесе жасап, Туелсіз Елдер Достыына енетін барлы республиаларды жымды аупсіздігін амтамасыз етуге тиісті болды.