Азастанны сырты саяси атынастар саласындаы басымдытары. азастанны сырты саясатыны алыптасуы.
азастанны сырты саясатында ерекше геосаяси маызы бар таы бір мемлекет – ытай Халы Республикасы. Бл елдер арасындаы орта шекараны зындыы 1700 шаырым, рі тарихи кршілер. Екі ел де демократиялы модернизация мен нары экономикасын жасап, дамуа лшына кірісті. Сондытан, екі ел шін де бейбітшілік, зара татулы пен экономикалы-сауда ріптестігін дамыту пайдалы. ытай зіні батыс ірі Шыжа йыр автономиялы ауданына азастандаы саяси тратылыты дрыс ыпал етуін алайды. Шыыс Тркістан ірін амтитын йырстан мемлекетін руды жоспарлайтын йыр сепаратистеріні масатына азастан да тбегейлі арсы.
Кеес Одаы ыдырааннан кейін ытай бірден-бір уатты социалистік мемлекет болып алды. ытайды масаты лемдік саясатты негізгі баыттары тгел дерлік амтыан АШ басымдылыын азайту. Сондытан ХР Орталы Азия мемлекеттерімен жан-жаты арым-атынастарды ныайта отырып, бл айматаы АШ ыпалыны аз болуына мдделі. ХР осы масатта азастан туелсіздігін тез арада таныан мемлекеттер атарында, ытай лемдік озы лгілерді зіне тез абылдау арылы елдегі демографиялы сімнен туындайтын азы-тлік, ттыныс пен трын й мселелерін шешуге мтылуда. Экономикалы суіні зор арыны ытайдан дайы шикізат, мнай-газ німдерін, рылыс материалдарын іздеуді талап етеді. Осы ретте ресурстара аса бай крші мемлекеттер Ресей мен азастан ытайды ерекше назарында. ХР Ресей Федерациясымен тыыз ынтыматастыа баруы онымен бірігіп, АШ-ты лемдік гегомондыына тосауыл ою ниетіне де байланысты. Ал, азастанмен ытай «шыжа мселесіне» атысты ынтыматасуды кздейді. Сонымен атар, ытай азастанды Батыс Еуропаа тікелей ашылатын транзит ретінде де ажетсінді. Ал, азастана лы кршімен татулы жне оны 1,5 млрд-ты нары уаты ажет болды.
ытайды, сз жо, азастанны энергетикалы орлары ызытырады. Ол Каспий теізіндегі мнай орларын игеруге мдделі. Осы мдделікті арасында заманауи алып рылыстар Атасу-Алашакй мнай быры, Батыс Еуропа – Батыс ытай (зындыы 8,4 мы шаырым) автомагистралі мірге келді. Бл автомагистралды 2,3 мы шаырыма жуыы азастанны 5 облысын басып теді. 2010 жылы ытайды мнай компанияларыны азастанны Батыс іріндегі мнайды ндірудегі лес салмаы 23 пайызды рады. ытай компанияларыны азастан мнайыны 1/3 жуыын иеленуі екі ел арасындаы экономикалы-сауда байланыстарын одан сайын ныайта тсті. ытайды мнайа зрулігі скен сайын, оны азастана деген ызыушылыы арта тсуде.
Екі ел арасындаы байланыстарды белсенділігін 20 жыл ішінде азастан Президенті Н. . Назарбаевты ытайа 11 рет, ал ытай басшылары Цзян- Цимин мен Ху Цзин Таоны азастана 7 рет ресми сапарларымен келгендігі длелдейді. ытай Орталы Азия аумаындаы з ыпалын арттыруды кш крсету немесе скери уатпен орыту саясаты арылы емес, ркениетті елдерге тн инвестициялар ю, сауда клемін арттыру, апарат пен технология алмасу, экономикалы ынтыматасуды жаа жолдарын игеру саясаты арылы іске асырамыз деп жариялауда. ытай азастанны шекаралы бірттастыы мен мемлекеттілігіне ол спайтындыын млімдеді. азіргі ытай «ХХІ асырды геосаяси згерістеріне тн баыт-бадар сынатын мемлекетпіз, бізге агрессия, экспанция былыстары жат» деген ранмен рекет етуде. ытай зі асырлар бойы станып келе жатан крші кішкентай мемлекеттерді жту саясатынан бас тартандай сыай танытуда. ытай «айдаары» жалынымен ешкімді шарпымайтын бейбіт айдаара айналандай. Оны айаы ытай басшылыыны азастана кршілес аймата орналасан Лобнор ядролы сына полигонын жабуы. ытай басшылыы бірнеше мрте азастана за мерзімдік кредит берді. 2009 жылы азастан ытайдан 10 млрд. доллар клеміндегі арыз аланы белгілі.
азастан Кеес Одаы рамынан шыаннан кейін, ытаймен тыыз экономикалы, сауда, инвестициялы арым-атынастар жасай бастады. 2010 жылы ытайа экспортталан азастан тауарларыны ны 17,5 млрд. долларды раан. Ал, ытайдан импорттайтын тауарлар 27,6 млрд. доллар болан. Экспорт-импорт атынастарындаы кері сальдо 10 млрд. доллардан арты. ытай мнай, уран німдеріне ерекше ден оюда. азастан оан стратегиялы шикізат сатуа мжбр. Ал, ытай негізінен ндіріс тауарлары мен ттыныс заттарын ткізуде. азастанны ттыныс рыногын ытай німдері басып алан. Германия мен АШ-тан кейінгі инвестиция клемі жаынан шінші орында ытай тр. азастанны ытаймен жасы экономикалы байланысы оны транзиттік уатын кшейте тсуде. Тркіменстан, збекстан газы ытайа аза бырлары арылы жеткізілуде. ытай тауарлары Ресейге, Украина мен Беларусияа азастанны транзиттік длізі арылы туде. Транзиттік тасымал пайдасы «Батыс Еуропа – Батыс ытай» тас жолыны іске осылуымен тіптен арта тспек.
ытай азастанды стратегиялы ріптес ретінде баалауда. Екі елді ауіпсіздігі мселелері ШЫ, АСЫК (Азиядаы сенім жне зара ынтыматасты кеесі), Б шеберінде немі талыланып келеді. Екі ел арасындаы тауар айналымын 2020 жылы 40 млрд. доллара жеткізу жоспарлануда. Туелсіз мемлекет ретінде 20 жыл мір срген азастан экономика мен саясатта ытай экспанциясын немесе ысымын сезініп отыран жо. ШЫ ызметіні арасында екі елді айматы ауіпсіздігін ныайту мселелеріндегі ынтыматасуы кшейе тсуде. ытайды Сырты істер министрі Си Цзиньпин «екі ел арасындаы атынастар лгі боларлы дегейде, азастан ытайды сырты саясатыны маызды басымдылытарыны бірі», – деп атап крсетті.
Ал, ытайды лемдік экономикалы державаа айналуа мтылуы, валютасы юанны лемдік валютаа айналуы дерісі азастанны ытаймен арым-атынасыны ныая беруіне негіз болма.
Азастан Республикасыны бітімгерлік миссиясы. азастанны Батыс-Шыыс мдениаралы жне ркениетаралы диалогты дамытуа осан лесі
Р сырты саясаты
азастан Республикасыны сырты саясаты белсенділігімен, тепе-тедік сатауа мтылысымен, прагматизмдігімен, сындарлы схбат жргізуге талпынысымен жне кпжаты ынтыматастыа баытталандыымен ерекшеленеді. азастанны зге мемлекеттермен те ылы жне екі жаа да тиімді арым-атынас руа дайындыы оны бгінгі кні дипломатиялы байланыс орнатан шет мемлекеттерді саныны кптігімен длелденіп отыр. 1991 жылы туелсіздік алан сттен бастап, бізді республика лемні 130 мемлекетімен дипломатиялы арым-атынас орнатты. Кптеген себептерге байланысты Орталы Азия мен азастан аймаы лем саясатында азіргі кезде ерекше назара ие. Бл тсінікті де, азастан Орталы Азиядаы географиялы сипаты бойынша е ipi мемлекет болып табылады, оан оса экономикалы даму арыны бойынша бізді мемлекет айматаы кшбасшы. Осы ретте елімізді болашата даму ммкіндіктеріні мол екендігін ескере кету керек. Бгінгі кні азастанды сырты саясат басымдылыы е алдымен Ресей, ытай, АШ, ЕО, Орталы Азия аймаындаы кршілес мемлекеттермен, ислам лемімен те ылы арым-атынас руга баытталып отыр. Бл трыда 2006 — 2007 жылдары аталмыш мемлекеттермен жне айматармен екі жаты байланыс едуір ала басты. Ел мддeciнe атысты бірталай маызды жата ол ойылан мемлекет басшылыыны Вашингтон, Мскеу, Брюссель, Лондон, Бейжі, Каир, Тегеран, Ташкент, Бішкек жне таы да баса мемлекеттерді астаналарына ресми сапарларыны орытындылары да осыны айатай тсуде. (ТМД, Шанхай йымы,Еуразиялы Ынтыматасты туралы айтып кетідер)