Ауіпсіздік пен электро ттыну стандарттары

азіргі тадаы мониторлар медициналы , экологиялы параметрлерінеи, яни ауіпсіздік стандартарына сай болуы тиіс. Олар : MPRІІ , TCO92, TCO95 , TCO99. Монитормен за жмыс барысында ораныс экрандарын пайдаланан жн. Егер монитор жоарыдаы стандарттарды біріндеде сйкес келмесе .

MPRІІ – суле шыаруды базалы стандартты болып есептеледі. азіргі тадаы барлы мониторлар осы стандарта сай болуы тиіс. Бндай монитор болан жадайда , ораныс экраныны керегі жо

TCO92 – бнымен сйкестік мониторды толы трде ауіпсіз екендігін білдіретін ауіпсіздік стандарты.

TCO95 стандартында алаш монитора эргономикалы жне экологиялы талаптар ойыла бастады.

TCO99 стандартында бл талаптар кшейе тсті. Сонымен атар TCO99 стандартында крініс сапасына жне энергия ттынуа те атты талаптар ойылды.

Сулелену дегейін азайту масатында азіргі компьютерлерді экранына орайтын экрандар немесе сатаушы фильтрлер ояды, е жасысы жерге осылан шыны пластиналарын пайдаланан жн.

Экран алдында кп отыруа болмайды, себебі:

1. Кз тез шаршайды.

2. Дисплей жмыс атарып транда электромагниттік жне ультраклгін сулелері блініп отырады.

Монитор (monіtor) — компьютер жадындаы мтіндерді, бейнелерді экранда крсететін рылы; оны дисплей, экран, ал кейде бейне-блок деп те атайды. Монитор электронды-сулелік ттікшеден, бейнекшейткіштен, жайма генераторы, оректендіру блшегі жне оларды басару слбаларынан трады. Монитордаы кескінді растыру блшегі дербес компьютерді негізгі орабында – жйелік блогінде орналасады.Мониторды электронды-сулелік ттікшесіз сйы кристалды жне сенсорлы экранды трлері бар

Соы кездері сйы кристалды(СК) мониторлар танымал болып келеді. Брын мндай жіішке мониторлар тек портативті жне алтаа салып жретін компьютерлерде орнатылатын болса, азір стел стіне ойылататын компьютерлер де осындай мониторлармен жабдытала бастады.

LCD – (Liquid Crystal Display, сйы кристалды монитор) – сйы кйдегі заттарды негізінде жасалатын монитор. Бл сйытыты атты заттара тн кейбір асиеттері болады. Осы сйытыты молекулалары электр кернеуіні серінен з орындарында немі озала отырып, здері арылы тетін жары сулелеріні бойындаы асиеттерін згертеді. Нтижесінде экраннан зімізге ажетті трлі тсті бейнелерді креміз.

Сйы кристалды мониторларды ЭЛТ мониторлардан басты артышылыы - клеміні шаын болуы жне денсаулыа зиянсыздыы. Бндай мониторлар ЭЛТ мониторлар секілді зиянды электромагниттік сулелер таратпайды жне бл мониторлармен жмыс істеген адамны кзі деттегідей тез шаршамайды.

СК мониторларды кемшілігі де жо емес. Мселен, бл мониторларды тсті жеткізу абілеті нашар. ЭCТ мониторларды кез келген масатта: мтінді, фотосуреттерді деу шін, ойын ойнау шін т.б. олдана беруге болады, ал СК мониторларды кейбір модельдері р трлі компьютерлік ойындарды ойнауа жараанымен, фотосуреттерді сапалы трде деуге ммкіндік бермейді немесе керісінше тстерді жасы крсеткенімен, р трлі динамикалы ойындарды з дегейінде ойнауа, т.б. кедергі жасайды. Сондытан болса керек, кптеген маман иелері, мселен дизайнерлер ЭCТ мониторларды тадайды.

Монитор экраныны лшемдері р трлі болады. Экранны диагоналі дюйммен(1 дюйм =2,54 см) лшенеді жне олар 15,17,19 дюйм немесе одан жоары болады.

Компрессионды менеджерлер

Мультимедиялы апараттарды ( кескін, анимация, дыбыс) сатау шін лкен талап етіледі. Кптеген жадайларда апараттар компрессирленген трде саталады. Егер рылы аппаратты трде компрессия мен декомпрессияны стамаса , бл мселені арнайы компрессиондыменеджерлер орындайды.

Кодек

Windows 9x аудио жне видео апараттарды декомпрессия жне компрессиялау шін колектормен атар ойылады. Сонымен атар осымша кодектерді орнату ммкін.

DCI – Display Control Interface

DCI ( Display Control Interface – дисплеймен басару интерфейсі) – бл дисплей драйверімен жмыс атаратын интерфейс. Бл Microsoft жне Intel фирмаларымен бірлесіп растырылан . DCI – сйкес келетін драверлік компьютерлік ойындармен жне толы экранды видео апаратарды жоалтуа ммкіндік береді. Бл интерфейс сонымен атар азіргі видеокарталарда таралан аппараттар атарын амтиды, оан оса :

· Апаратты масштабтау.

· Видеоапаратты жасы абылдауды амтамасыз ету шін YUV-RGB тстерін айта ру.

· Екі есе буферлеу. Ол беттерді шіру кезінде экранды буферлерді аппаратты ауыстыру шін олданылады

· Асинхронд бейне. Екі есе буферлеумен бірге экранды буферге апараттар шешіміні аса жылдамдыын амтамасыз етеді.

50. Апараты жйелердегі апаратты орауды криптографиялы дістері

Криптография – мліметтерді згеру дістеріні жиынтыы, яни осы мліметтерді айынсыз бейнеге келуге баытталан мліметтерді орауды екі басты мселесін шешу:

Апаратты жйелердегі апаратты орауды криптографиялы дістері ЭЕМ-де делген немесе есте сатау рылысыны ртрлі типінде саталан апаратты орау шін алай олданылса, байланыс жолдары бойынша ртрлі элементтер арасында берілген апаратты жабу шін де солай олданылады.

Мліметтерді криптографиялы згеру дістері:

1. Шифрлеу.

2. Кодтау.

3. Баса трлері.

Шифрлеу – оралатын хабарды рбір символы згеруге жатады

Кодтау – оралан элементтерді кейбір элементтері (жеке символдар міндетті емес) алдын ала тадалан кодтармен ауыстырылады. Кодтау тсілдері: маыналы кодтау, символды кодтау. Басалара (жеке трлеріне) – кесу, тарату жне мліметтерді ысу дістері кіреді.

Кесу – млметтерді тарату, оралатын мліметтермассиві р айсысы оралатын апараттар мазмнын ашуа ммкіндік бермейтін элементтерге блінеді жне осындай тсілмен ерекшелінген элементтер есте сатау рылысыны р трлі аумаында орналасады.

Шифрлеу процесін басару кілтті кмегімен жзеге асады.

51. Криптожйелер класы.Криптожйелер екі класа блінеді:

1. Симетриялы (бір кілтті) криптосистемалар.

2. Асиметриялы (ашы кілті бар екі кілтті криптосистемалар).

Симетриялы криптожйеде пия кілтті беруші мен алушыа кілттерді таратуды ораушы каналы бойынша беру керек. Ашы кілтті асиметриялы криптожйені жшамдалан слбасы. Асимметриялы криптожйеде оралмаан канал арылы тек ашы кілтті ана беруге болады, ал пия кілтті оны генерациялы орында сатайды.

Апаратты жабу ралдарын олдану тсілі бойынша аынды жне блокты шифрлеу деп блінеді.

Аында шифрлеуде бастапы мтінні р символы басалардан туелсіз згереді. Сондытан мндай згеру байланыс арнасы бойынша мліметтерді беру мен бір уаытта жзеге асуы ммкін.

Блокты шифрлеуде жабы бастапы мтінні кейбір символдар блогы бір уаытта згереді, сонымен атар блоктар шегіндегі символдарды згеруі зара туелді болады. Кейбір аралас блоктардаы символдарды згеруі арасында да туелділік болуы ммкін.

Криптоталдау – атынаусыз шифрленген хабарды бастапы мтінін ашу жайлы ылым.

Криптоталдауды орныты ережесі (1-ші рет ХІХ асырда голланд А.Керкхофпен рылан) шифрді тратылыы кілтті пиялылыы мен аныталуы керек деп орытындыланады.

52. Криптожйелерге ойылатын талаптар.Криптожйелерге ойылатын талаптар:

Шифрленген хабар тек кілт болан жадайда ана оылуы тиіс.

Шифрленген хабар фрагменті бойынша шифрлеуді олданылан кілтін анытау шін ажетті операциялар саны атал тмен баамен болуы тиісжне азіргі компьютерледі ммкіндіктеріні шегінен шыуы керек.

Шифрлеу алгоритмін білуора сенімділігіне сер етпеуі тиіс.

Кілтті аздап згеруі бір кілтті ана олдананны зінде шифрленген хабар тріні елеулі згеруіне келуі тиіс.

Шифрлеу алгоритміні рылымды элементтері згеріссізболуы керек.

Шифрлеу процесінде хабара енгізілетін осымша биттер шифрленген мтінде толы жне сенімді жасырылуы тиіс.

Шифрленген мтінні зындыы бастапы мтінні зындыына те болуы тиіс.

Шифрлеу процесінде тізбектей олданылатын кілттер арасында жай жне жеіл орнатылатын туелділіктер болмауы керек.

53. Апаратты жйелерді орау дістері. Апаратты жйелерді орау дістері:

· Басару;

· Кедергілер;

· Бркемелеу;

· Регламенттеу;

· Талаптану;

· Мжбрлеу.

Апаратты жйелерді орауды масаты (апаратты деу жйесі) ауіп атерге арсы рекеттер:

1. делген апаратты жасырын бзылу атері;

2. делген апаратты бтіндігіні бзылу атері;

3. Жйені жмыс істелуіні бзылу атері.

Апаратты жйелерді орау ралдары:

1. Формалды:

· Техникалы;

· Программалы;

· Криптографиялы.

2. Формальды емес:

· йымдастырушылы;

· За шыарушылар;

· Моральды этикалы.

Мліметтерді ауіпсіздігі

Жекеше идентификация дербес ен шін олданылады. Жйеге ену идентификаторыны рлін ережеге сйкес, жеке пароль атарады.

Желілік негіздегі идентификация пайдаланушы рсат етілген желіге мше болан жадайда енуді амтамасыз етеді.

Биометриялы идентификация рбір адама жеке дара тн сипаттамаларды пайдаланады: мысалы, кзді нрлы абыын анытауа арналан жйелер, дауыс ыраы мен сауса бедеріні лгісіне есептеуге арналан жйелер.