Кміртекті болаттарды топтау жне маркалау
Болатты кптеген асиеттеріне байланысты топтайды.
1. Химиялы рамы бойынша:
- Кміртекті;
- Легірленген.
2. Кміртегіні млшеріне байланысты:
- Аз кміртекті, кміртегіні млшері 0,25 % дейін;
- Орташа кміртекті, кміртегіні млшері 0,3÷0,6 %;
- Жоары кміртекті, кміртегіні млшері 0,6 % жоары.
3. Біралыпты рылымына байланысты:
- эвтектоида дейінгі;
- эвтектоидты
- эвтектоидтан кейінгі.
4. Сапасына байланысты. Сапаны санды крсеткішіне зиянды оспаларды млшері жатады, яни ккірт пен фосфорды млшеріне байланысты:
- 0,04 S0,06%, 0,04Р0,08% – кдімгі сапалы кміртекті болаттар;
- Р, S = 0,03÷0,04% - сапалы болаттар;
- Р, S 0,03% - жоары сапалы болаттар.
5. олданылуына байланысты:
- конструкциялы – машиналар мен механизмдерді блшектерін жасау шін олданылады;
- инструменттік – трлі инструменттерді жасау шін олданылады;
- арнайы – ерекше асиетті болаттар: электртехникалы, ерекше магнитті асиетті жне т.б.
6. ндіру тсіліне байланысты:
| аз кміртекті 0,25%С |
| кміртекті конструкциялы болат |
| кміртекті аспап болаты |
| арапайым сапалы |
| сапалы |
| сапалы |
| жоары сапалы |
| жоары легірленген 10% - дан астам |
| орташа кміртекті 0,3÷0,6%С |
| жоары кміртекті 0,6% С жоары |
| кміртекті болат |
| конвертерлі |
| мартенді |
| ндіру тсілдері бойынша |
| электрмен |
| арнайы тсілдермен |
| легірленген болат |
| аз легірленген 2,5%-а дейін |
| орташа легірленген 2,5÷10% |
| легірленген конструкциялы болат |
| легірленген аспап болаты |
| ерекше жоары сапалы |
| жоары сапалы |
Кміртекті болаттар олданылуы жне асиеттеріне байланысты келесі трлерге блінеді:
- жалпы мтажды,
- конструкциялы,
- аспапты.
Жалпы мтажды болаттар рылыс конструкцияларын, машина блшектері мен аспап, рал-сайман (жмыс жабдытары) жасау шін олданылады. Олар механикалы асиеті мен химиялы рамына байланысты:
- кдімгі сапалы,
- сапалы,
- жоары сапалы болып шке блінеді.
а) Кдімгі сапалы болаттарды зі механикалы асиеті мен химиялы рамына арай ш топа блінеді.
І топ – А тобы, бл топа жататын болаттарды механикалы асиеттері кепілденеді. А тобыны болаттары Ст ріптерімен жне 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6 нмірлерімен маркаланады. Нмір саны артан сайын оны беріктігі жоары болады, ал пластикалыы тмендейді. Болат асиеттері 3.1-кестеде крсетілген. Бл болаттарды мартен пештерінде жне бессемер пештерінде орыту арылы (ПСталь О, ПСталь 2) алады.
3.1 - к е с т е.А тобы болаттарыны асиеттері (МЕСТ 380-94)
| Болат маркасы | в, МПа | с, МПа | ,% |
| Ст0 | - | ||
| Ст1 | 320,4 | - | |
| Ст2 | 340,4 | ||
| Ст3 | 381,247 | 21÷27 | |
| Ст4 | 420,52 | ||
| Ст5 | 500,62 | 15÷21 | |
| Ст6 | 600,72 | 11÷16 |
ІІ топ – Б тобы, бл топа жататын болатты химиялы рамы кепілденеді. Бл топа жататын болаттар рамындаы кміртегіні млшері мен орыту дісіне арай маркаланады. Б тобыныболаттарында М , К ндіру тсілін крсетеді, рі (мартен, конвертер, Бессемер) ріптерімен маркалайды. Мысалы, МСт0, МСт1, КСт1, МСт2, КСт2, МСт3, МСт4, КСт4, МСт5, МСт6, МСт7. МО9кл, И12КПМ18 маркалы болаттар – мартен болаттары, БО9кл., 516кл., Б33 маркалы болаттар – бессемер болаттары. ріптен соы сандар кміртегіні жзден бір процентпен алынан млшерін, ал КП «айнау» болаты екендігін крсетеді.
ІІІ топ – В тобы, бл топа жататын болаттарды механикалы асиетімен бірге химиялы рамы кепілденеді. В тобыны болаттары (мартен немесе конвертер тсілімен алынады), В рпімен жне санмен маркаланады. Мысалы, ВСт1, ВСт2, ВСт3, М18А, И26А, М56А. А рпі болат сапасыны жоарылатыландыын крсетеді.Бл болаттарды тазартылуына байланысты айнау (КП), тыныш (СП) жне жартылай тыныш (ПС) деп шке бледі (3.4 суретті ара).
а б
а) айнау болаты; ) тыныш болат; б) жартылай тыныш болат.
3.4 сурет - Болат рылысыны нобайы
б) Сапалы болаттар мартен, электр пештерінде орытылып, машина блшектері мен жмыс жабдытарын (инструмент) жасау шін олданылады.
рамындаы марганец элементіні млшеріне арай сапалы болаттар 2 топа блінеді: І топа рамындаы марганец элементіні млшері деттегідей болаттар, ал ІІ топа марганец элементіні млшері деттегіден жоары болаттар жатады.
І топа жататын сапалы болаттарда рамындаы кміртегі млшері пайызбен алынан жздік лесі бойынша белгіленеді. Мысалы, Сталь 15 (Болат 15), Сталь 20 (Болат 20), ... , Сталь 70 (Болат 70). Сталь 15 маркалы болатты рамында 0,15% кміртегі болады.
ІІ топа жататын сапалы болаттарда І топ болаттары сияты белгіленеді. Кміртегіні млшерін анытайтын саннан со «Г» рпі (марганец) ойылады. Мысалы, 45Г, 56Г. Жмыс саймандарын жасауа арналан болаттар «У» рпімен жне рамындаы кміртегіні процентпен алынан онды лесін осып жазу арылы белгіленеді. Мысалы, У7, У8, У10, У12, ... , У7 маркалы болатта 0,7% кміртегі, ал У12 болатта 1,2% кміртегі бар.
в) Жоары сапалы болаттарды рамында зиянды оспалар млшері мен аауы аз болады. Болатты бл тріні мынадай маркалары бар: 15А, 20А, УОА, УВА, УІОА ... А рпі болатты жоары сапалы екендігін крсетеді.
Арнаулы болаттар жону, созу, штамптау дісімен суы кйде деледі. Болатты бл тріні «автомат болаты» деп аталатын трі машина жасау ндірісінде гайка, бранда жасау шін пайдаланылады.
рамында кміртегі аз болаттарды делу асиетін арттыру шін олара ккірт пен фосфор осады. А12 маркалы автомат болатыны рамында 0,15% фосфор, 0,08÷0,2% ккірт болады.
Кейбір маркалы болатты жону арылы дегенде оны беріктік асиеттерін арттыру шін 0,1%-а дейін орасын осады. Мндай болатты рамындаы орасын жааны оай блінуіне жне кескішті тез малмауына септігін тигізеді. йткені болатты рамындаы орасын майлаушы майды ызметін атарады.