Когнитивтік ымдар. 4 страница

Этнос туралы небір нды дерек – малматтармен толытырып, мазмн, таырып ауымын кеейтіп, мн – маынасын тередете тсетін тілді негізгі кздері бар. алымдар оларды «этнолингвистикалы арналар» деп атайды.Олар мыналар: баламалар, траты тееулер, фразеологизмдер, маал – мтелдер, жмбатар, ауыз дебиеті лгілері.

 

Бл баытта Р. Шойбеков, . Ахметов, Ж. Манкеева, Р. Б. Иманалиева, А. Ж. Матаева, С. Стенова, А. Жылыбаева, .Аронов, Б.Уызбаева, . абитханлы, М. Мсабаева, М. Атабаеваларды ебектерінде жан-жаты сз болады. Этнолингвистика туралы алымдарды пікірлерін келтіретін болса, «лт- тіл-мдениет» контексіне байланысты ойларды сабатастыын байаймыз. алым Е. Жанпейісов: «Этнолингвистикаа зіні бітім- болмысы, табиаты жнінен жалпы тарихи категория болып табылады. Себебі ол этносты азіргісін ана емес, кбінесе ткенін зерттейді. Ал этносты ткені оны этномдени лексикасынан айыныра крінеді», - дейді.

2. аза тіл біліміні алыптасу тарихы. аза тіл білімі - тркі тілдері ішіндегі зерттелу дегейі біршама жоары, кемелденген, теориялы-методологиялы негіздері сараланан ылыми сала. Аталмыш саланы сіп-ркендеуі, биіктерге ктерілуі, жеткен табыстары, рине, жеке адамдара, тлалара байланысты. Ана тілі біліміні азіргі дегей талабынан крінуіне Ахмет Байтрсынлы кшін бастаан алымдар шотыы Х.Досмхамедов, Е.Омаров, .Кемегерлы, М.Малдыбаев, Т.Шонанов, .Жбанов, Х.Басымов, С.Аманжолов, Н.Т.Сауранбаев, М.Балааев, І.Кеесбаев, .Мсабаев сынды бл кнде кзі жо алымдарымызды лесі зор.

А.Байтрсынлыны 1912 жылы Орынборда жары крген «Оу ралын» (азаша ріппен)зінен буын, дыбыс, нкте, дауыста дыбыстар, жарты дауысты дыбыс, дйекші, жіішкелік белгісі,хріп ріп) сияты терминдерді шыратуа болады. Ал 1914 - 1915 жылдары жне одан кейінгіжылдары 1928 жыла дейін бірнеше дркін басылып тран «Тіл - рал» оулытарында (азатіліні сарфы) дене алыптасып, бгінгі кнге дейін олданылып жрген жне олданыла беругетиіс зат есім, сын есім, сан есім, есімдік, етістік, стеу, осымша, жалау, жрна сиятыжздеген терминдерді терминге ойылатын талаптара жауап беретіндігін длелдеп жату арты,йткені олар кезінде арнайы шеттетілгендігіне арамастан траты олданылытын дрежеге жетті.

ылым .Айтбайлы А.Байтрсынлыны “Оу ралы” ебегін саралай келіп, мынадай пікірайтады: «аза тілі білімні алыптасуында айрыша роль атаран бл ебектерді саралаанда,жалпы лингвистика ылымыны рістеуіне даыл жол ашан термин жасау мселесін тіпті де аттапте алмаймыз.

ошке Кемегерлы «Жабропалытара арналан оу ралы» - зге лт кілдеріне аза тіліноытуа арналан алашы оулытарды бірі. Отанды дістеме ылымында тыдарман грамматикасынынегізін алаан. дістемелік мрасыны бір ерекшелігі – сздік тзуінде. «Оу ралында» «ліпбилітілмаш», «маалалы тілмаш» деген екі трлі сздік берген.

С. Аманжолов тіл ылымыны зекті мселелеріне ат салысып отырды. Орысалфавитіне кшу ісіне С. Аманжолов белсене атысты. Жаа алфавитті рамында 41 ріп болды. Бл алфавитте орысты ріптері тгел саталып, азатіліне тн 8 ріп осылды.С. Аманжоловты жасаан жобасыбекітілген болатын. 1940 жылы орыс алфавитіне негізделген С.Аманжолов жасаан азаты жаа алфавиті мен орфографиясы басылып шыты.

«аза диалектологиясыны негізгі проблемалары»деген докторлы диссертациясын аятап, 1948 жылды басында орады. Осы жылы С. Аманжоловапрофессор деген ата берілді.алым 1959 жылы «аза тіліні тарихы мен диалектологиясыны мселелері» атты монографиясынжарыа шыарды.Профессор С.Аманжолов йірлі мшелерді баса зерттеуші алымдар трізді (С.Жиенбаев,Н.Т.Сауранбаев, Т.Р.ордабаев) рмалас сйлем трысынан емес, жай сйлем синтаксисі трысынанзерттейді, екіншіден, йірлі мше рылыс жаынан сйлемге саанымен, сйлемге тн баса белгілері –предикативтік асиеті, интонациясы болмаандытан, сйлем бола алмайды, тек сйлем мшесіні анаызметін атарады деп крсеткен. Профессор С.Аманжолов рмалас сйлемні «аралас рмалас» деген трін аза тілі синтаксисінеалаш рет енгізіп, оны грамматикалы айырыша белгілерін, ішінара блінетін трлерін жне орынтртібін теориялы трыдан жан-жаты зерттеді.

.Жбановты «аза тіліні емлесін згерту жайлы» (1935), «К постановке исслеования историифонетики» (1935), «Из истории порядка слов в казахском предложении» (1936) , «Заметки овспомогательных и сложных глаголах», «аза тіліні грамматикасы (жалпы морфология)» (1936), «Жааграмматиканы жаалытары жайында» (1937), «Шылаулар, ос сздер, біріккен сздер» (1937) тріздіжары крген ебектері мен жазылып, біра кзі тірісінде жарияланбай алан «О частях речи», «Двойныеслова синонимического типа», «Возникновение фонематического различия глуких и звонких»,«Подражательные слова, как особые формы словоупотребления», «Скотоводческие междометия казахов»,

«Элементы кинетической сигнализации в женской речи казахов», «Структура местоимении в казахскомязыке», «Материалы к научной грамматике казахского языка (1-том, Фонетика)», «Причины выпадениябеглых гласных в казахском языке», «Еще раз о глагол де-» атты зерттеулері аза тіл біліміні ылымитеориялы - методологиялы негізін алыптастыран аса нды зерттеулер боланы сзсіз.

С.С.Жиенбаева тіл секторына басшылы еткен кезеде азаша-орысша сздікті екі томыжарияланды. С.Жиенбаев аза тіл біліміні аталып жрген кезеінде кенже алан салаларыны бірі –лексикологияны ылыми курсын жасауды кш басында трды. Оны жазан докторлыдиссертациясыны таырыбы: «аза лексикасыны мселелері» деп аталан.

Академик .айдар “Тркі этимологиясы: зекті мселелер мен міндеттер” атты ебегіндеэтимологиялы реконструкцияны зерттеуді барлы жадайына арналан универсалды ылыми-теориялыталдау дістері мен критерийлерді болмайтындыын ескерте келіп, этимологияны фонетикалы,морфологиялы критерийлерімен атар, семантикалы критерийлерді де белгілейді. алым 1962 жылы жарыа шыан “азіргі аза тілі” оулыыавторларыны бірі, 1966 жылы басылан “аза тіліні ысаша этимологиялы сздігі” ебегіні негізгіавторларыны бірі болды. Блардан со “Структура односложных корней и основ в казахском языке” (1986),“Сыра толы тр мен тс” (1986) ебектері жарияланды. М.Оразовпен бірігіп “Тркітануа кіріспе” (1992)оулыын жазды.Т.Жанзапенбірлесе отырып “Атамекен атауларындаы атадатар” атты маала жазан болатын. бекені ономастикасаласы бойынша этнолингвистикалы мазмнда жазылан ебектеріні бірі “алы; тарихи шежіре” депаталады. Зерттеуде алым аза халыны рамындаы е кне тайпаларды біріні тарихи жолы, рамы,

ататы адамдары туралы сз етеді.

3. Аударма жне аударматану теориясы, зекті мселелері, проблемалары. Аудар­ма теориясыны міндеті – шыарманы тпнса мен аудармасыны арасындаы ара атынастарды задылытарындаы ізін табу, аударманы жеке элементтерін барлап байаудан туан т­жырым, аидаларды ылыми негізге сйеніп орытындылау жне аударма практикасына кмек крсететін, практик аудармашыа себін тигізетін межені белгілеп беру. Сонымен, аударма теориясыны негізгі зерттейтін объектісі – тп­нса мен аударманы арасындаы ара атынас жне оны пайымдау мен орытындылауды керек ететін наты жайлара кшкен формаларыны айырмашылыы.
Аударма теориясыны крнекті маманы Л.С. Бархударов рылымды сипатына арай аударманы трт трге бліп крсетеді:
1) жазбаша-жазбаша аударма немесе жазбаша мтінні жазбаша аудармасы;
2) ауызша-ауызша аударма немесе ауызша мтінні ауызша аудармасы ;
3) жазбаша-ауызша аударма немесе жазбаша мтінні ауызша аудармасы;
4) ауызша-жазбаша аударма немесе ауызша мтінні жазбаша аудармасы. М.О. уезов 1955 жылы жазылан «Кркем аударманы кейбір теориялы мселелері» атты мааласында аударманы ш трін атап теді. Бірінші – сзбе-сздік – ріпойлыа негізделген аударма. Екінші – еркін аударма. Соысы аударманы те-мте онымды ылыми длелденген трі – шыарманы мазмнын да, формасын да толыыра беретін ылыми дл, балама аударма.
аза аударматану ылымында жиі олда­ны­лып жрген балама, баламалы аударма, балама­лылы (эквивалент, эквивалентный перевод, эквивалентность) деген терминдерді азірге дейін ымды анытамасы натылана ойан жо. Кей тстарда сз болалы отыран аталымдар тебе-тедік (тождественность), длме-дл аударма (адекватный перевод) деген терминдермен тебе-те дрежеде ынылады. Баламалы жнінде орыс алымдарыны ішінен алаш пікір айтан Я.Рецкер болды. Оны айтуы бойынша, «балама» дегеніміз контексте траты, туелсіз, тебе-те сйкестік ал, зерттеуші-алым А.Алдашеваны тсіндіруі бойынша, екітілді сздікте берілетін нсалар . Балама (эквивалент) – екі немесе бірнеше тілдерді тілдік бірлестіктерді лексикографиялы ебектерде сынылатын, контекске туелсіз нсасы.

Кейбір лингвист алымдар з ылыми зерттеулерінде «реалия» терминін емес, «эквивалентсіз лексика» терминін олдайды. Реалия сздерге эквивалентсіз лексиканы да жатызуа болады. Эквивалентсіз лексика:
1) Баса тілді лексикалы бірліктері арасында толы немесе жартылай эквиваленттері жо лексикалы бірліктер (сздер жне траты тіркестер).

2) Айматы былыстарды жне ымдарды білдіретін берілген мтінні реалия сздері, аударма тілінде сйкестілігі жо сздер.
«Реалия» ретінде, ателікпен олданылатын таы бір ым - «лакуна». Номинативті бірліктерді номинативті-мдени ерекшелігі тек ана эквивалентсіз лексика ретінде байалмайды. Сонымен атар, осы тілде баса тілдегі сздерді, ымдарды болмауы. Яни, лакуналар – тілді семантикалы картасындаы а датар.

ЕМТИХАН БИЛЕТІ

1. Тіл біліміндегі леуметтік баыт. Бл баытты негізін салушы – француз лингвистикасыны негізін салушы Антуан Мейе. кілдері: Жозеф Вандриес, Шарль Балли, Эмиль Бенвенист, Россияда Л. В. Шерва, Польшада В. Курилович.

Тіл біліміндегі леуметтік мселе тарихы сонау кне Греция ілімінен, оны лингвистикадаы теориялы проблемалары ретінде ойылды – ХІХ . ІІ ж. ХХ . басы.

леуметтік тіл білмі:

1. Тіл – адамны сйлеу рекеті, леуметтік былыс, йткені тіл мен сйлеу адам оамында ана мір среді. Тілді баса леуметтік былыстарыны е артышылыы – ар-ат. жасау ралы болуы;

2. Тілді жеке адамны жасауы да, згертуі де ммкіндік емес. Тілді дамуы мен згеруіні басты себебі – оамды шарттар;

3. Тілді бір-біріне сер етуі мен араласуы – оамды тарихи факторларды нтижесі;

4. Тіл біліміндегі бір халыты мдени дегейін тілід грамматикалы ерекшеліктері бойынша баалайтыннсілшілдікке арсы шыты.

2. Когнитология жне когнитивті лингвистика. Когнитивтік лингвистика – тілді танымды теориясы мен танымды ызметін зерттеп, адамзат біліміні тзілуі мен оны ызмет болмысын арастырады. Тіл біліміндегі жаа ылыми баыттарды айнар кзі, шыу арнасы Еуропада В.Гумьболдты линго-философиялы тжырымдамаларынан, ал Америкада Ф.Боас, Э.Сепир, Б.Л.Уорфтарды кзарастарынан бастау алады. Кейінгі онжылдытар белесіндегі зерттеулер этносты, лт мдениетін тіл арылы анытауды негізгі аида етеді (.айдар, Е.Жанпейісов, Р.Сызды, Н.Ули, Ж.Манкеева, Г.Смалова, .Жаманбаева т.б.). Наты айтанда, тілді ттынушы лтты алашы орына оятын лингвистикадаы антропоцентристік парадигма з аясында жаа баыттара жол ашуда. Осы саладаы іргелі ебектерді бірі 1998 жылы жары крген .Жаманбаеваны «Тіл олданысыны когнитивті негіздері: эмоция, символ, тілдік сана» атты монографиясында «тілдік сана рылымын», «гештальт теориясын» тсіндіреді. Келесі ебекті бірі - .мірбекованы «Концептілік рылымдарды поэтикалы мтіндегі вербалдану ерекшелігі (М.Маатаев поэзиясы бойынша)» атты диссертациясы. алым з жмысына концептілік рылымдара жне аын М.Маатаевты танымды болмысын «мір» концептісіні негізінде талдау жасап, «Кркемдік сана», «Когнитивтік модель», «ассоцация», «бейне» т.б. ымдара поэтикалы мтіннен мысалдар келтіре отырып саралады.

2007 жылы Э.Н.Оразалиеваны «Когнитивтік лингвистика: алыптасуы мен дамуы» атты монографиясы жары кріп, зерттеуші з ебегінде аза тіл біліміндегі когнитивтік баытты алыптасу, даму алышарттарын ылыми теориялы тжырымдара сйене отырып арастырады. Бгінгі тада тіл біліміндегі когнитивтік баыт тілдік мселелерге млде зге ырынан келуді ала тартып отыр. Когнитивизм саласы ылымны философия, логика, лингвистика, психология, мдениеттану, интеллект сияты бірнеше салаларды басын тоыстыру арылы тілдік мселелерді шешуді сынады. Осыны салдарында тілді «з ішінде жне зі шін» арастыратын зерттеулер жеткіліксіз болып, оны ой-санамен тыыз байланыста арастыру ажеттігі туындап отыр. Демек, бл адамды тіл арылы жне керісінше, тілді адам арылы анытау.

Когнитивизм ылымыны рамына енетін когнитивтік лингвистика адамны дниетанымы туралы ылым. Когнитивизм негізінен адамзатты когнитацияны зерттейді. Адамны когнитивті дниесі оны ойлау рекетінен крінеді десек, сол рекетті танытатын негізгі белгі оны тілі болып табылады. Тіл – адамны абылдаан апаратын деп санада реттелген нтижесін крсететін рал.

Когнитивизмні зерттеу нысаны- когнитивтік тіл білімі когнитивизм ылымымен тікелей байланысты .Оны зерттейтін нысаны – адамзатты когниция екендігі, ол – аиат дние туралы санада алыптасан білімді ішкі рухани танымы мен моделі арылы, задылыын, теориясын зерттейтін ылым. Когнитивтік лингвистикада когниция ымына ерекше назар аударылады. Когниция – адам санасындаы білім арылы крініс табатын апараттар жйесі. Адам баласына дниедегі мліметтерді лингвистикалы арналар арылы жетуі адамды концепт леміне жетелейді.

3. Тілдік жне мдени коммуникация. Коммуникация сзіні негізгі мазмны жалпы карым-атынас, араласу, хабарласу, байланыста болу секілді маыналарды білдіреді. Айтулы ым адамдарды тіл арылы сйлесу процесінде болатын тілдесу ерекшеліктерін айатай отырып, тілді леуметтік мні мен оамдык ызметін жан-жаты аартады. Осыдан келіп «коммуникабелді» — тез тіл табысатын, тсінісуге, сйлесуге, бейім, «коммуникабельдік» — тсінушілік т.б. деген сияты сздер пайда болан.Кез келген елді тілі мен мдениеті з дегейінде крделі де, сан ырлы сипатта болып келеді жне ол лемні тілдік бейнесін жасауа негіз болады. Тілдік коммуиикация сйлесу арылы ынысу, тсінісу, карым-атынас жасау дегенді білдіреді де адамны екінші біреуге жеткізейін деген ойын жарыа шыаруды кздейді. оамны дамуы шін е ажетті оамды-леуметтік акпараттарды рекетке осу аркылы ол адамдарды бір-бірімен пікір алмасуына, бірін-бірі байытуына ммкіндік тудырып, карым-атынасты сйлеу, ойлау, тсінісу кеістігін алыптастырады. Ал лемдегі халытар мен мдениеттерді зара арым-атынас орнатып тсінісуі мдениетаралы коммуникация теориясыны пайда болуына негіз болды. Тілдік атынас (коммуникация) р трлі оамды атынастарды нтижесінде адамдара тн ойлау арылы жарыа шыан сйлесімні тіл арылы жзеге асуы, яни адамдарды аса маызды атынас ралы болу – тілді негізгі жне елеулі функциясы. Ал мдениетаралы коммуникация жай атынас ралы емес, трлі мдениет иелеріні арасындыы атынас ралы ретінде арастырылады, бл - коммуникация рдісіне культурологиялы кзарас трысынан арауды ажет етеді. Ол трлі тілдік ауымдастытар кілдеріні арасында зара тсіністікті амтамасыз ететін боландытан оларды тілдік жне мдени дегейлеріні зара те дрежеде болмаса да шамалас боланы абзал. Трлі мдениет кілдері арасындаы мдениетаралы коммуникацияны тиісті дегейде туі кбіне жадаятты контекске байланысты болады. лтты мдениет, лтты мінез-лытыкріністері коммуникацияны арасында рнектеледі. Коммуникацияны ауызша жне ауызша емес символдары белгілі бір халыты, оны сипаттарын, мдениетін, салт-дстрін айын сипаттап береді. Мдениетаралы коммуникацияда мдени шегараны болуы негізді. Мдениетаралы арым-атынаса тскен рбір коммуникант зін жне гімелесушісін «зінікі» жне «бгде» деп арастырады. Мдениетаралы оммуникацияда коммуникант зін еркін сезіну шін зімен тілдік арым-атынаса тскен зге лт кіліні тек тілін ана емес, сол лтты (елді) мдениетін, салт-дстрін, лтты мінез-лын білуге тиіс. лингвомдениеттану мен мдениетаралы коммуникация тіл йренушілерге тілді ана емес, сол елді тарихын, мдениетін салт-дстрін, рухани болмысын білдірту арылы тілді мегертуді маыздылыын ала тартатын лингвистикалы сала. Тіл йренушіге лтты мдениетті бояуын тсіндіру,лтты мінезді ырларын ашу, лтты тарихы мен мдениетін паш етуді бір жолы – лексикалы бірліктерді прагматикалы мнін ашу, сол арылы тіл йренушіні елге, халыа, тілге, мдениетке, салт-дстрге деген ызыушылыын ояту.

ЕМТИХАН БИЛЕТІ

1. «Тіл туралы жаа ілім» баыты. Компаративтік тіл білімін ыыстырып, оны орнына келген жаа баыт кеес тіл білімі тарихында «Тіл туралы жаа ілім» немесе «Яфет тіл ылымы» деп аталады. Бл баыт кілдері маркстік-лениндік идеяны басшылыа алды. Мны алыптастырушы иберий-кавказ тілдеріні маманы –Н.Я.Марр. Ол бастапыда бл тілдерді туысты тркінін, оларды семит тілдерімен байланысын зерттеп, з теориясын «яфет теориясы» деп атады. Кейін ол «Тіл туралы жаа ілім» деген атпен ауыстырылды. Н.Я.Марр алыптастыран тіл туралы ілімні зіндік жйесі, концепциялары болды. Бл концепцияларды ай-айсысы да оам жніндегі ілімні мніне жете тсінбей, оны тіл мселелеріне теріс олданудан туан жаса орытындылар еді. Біра осы ате тжырымдар 1950 жыла дейін отан тіл білімінде стем болып келді. Кеес тіл алымдары з зерттеулерінде оларды басшылыа алуа міндетті саналды.

2. ХІХ асыр лингвистикасы. Тіл білімі тарихындаы трлі аымдарды тууына себеп болан басты нрсе – тілге берілген анытамалар, тілді тууы, дамуы тірегінде болды. Осыан байланысты тіл білімі тарихында ХІХ .трліше аымдар мен баыттар, мектептер алыптасты. ХІХ . алашы онжылдыында тіл білімі дамуыны жаа дуірі тілді дамып, згеріп отыратын тарихи былыс деп танудан, тілдер зара туыстас, тркіндес болады деп біліп, сол задылытарды ашуа, зерттеуге салыстырмалы тарихи дісті олданудан басталды. Салыстырмалы-тарихи тіл біліміні негізін салушы Ф.Бопп. ХІХ . тіл білімінде логикалы, психологиялы, натуралистік баыттар мен жас грамматистер мектебі, Мскеу лингвистикалы мектебі, азан лингвистикалы мектептері тіл білімі ылымыны дамуына ызмет етті. Логикалы баытты негізгі масаты-ойлауды танытышты ызметін, логикалы категориялар мен тілдік категориялар арасындаы атынасты зерттеу, тілдік категорияларды логикалы сипатын айындау болды. Психологиялы баытты масаты-тіл ылымындаы логикалы жне формальды баыттар мен мектептерге арсы болу, психологияны дістемелік ретінде тану, тілді наты ызметтері мен жмсалуын зерттеу. ХІХ . ортасында бл баытты алыптастыран Берлин унив. проф. Г.Штейнталь болды. Натуралистік баытты крнекті кілі – А.Шлейхер. Натурализм жеке аым ретінде ылымда ХІХ . 2-жартысында Дарвин іліміні серінен пайда болды. «Дарвин теориясы жне тіл білімі» атты ебегінде А.Шлейхер тілді тірі аза деп танып, ол туады, жетіледі, дамиды, артаяды, леді деп тжырымдайды. Жас грамматистер баыты ХІХ. 70-ж. алыптасты. Олар «тіл-адам баласы мдениетіні жемісі, тілді мір сруіні негізгі формасы – дара тіл» деп, тіл тарихын психология трысынан тсіндіріп, тілге дрыс анытама бере алмады. Мскеу лингвистикалы мектебін ХІХ. 70-80 ж. Мскеу университеті алымдары алыптастырды. Негізгі кілі – Ф.Фортунатов. Индивидуалды психологизмді здеріні діснамалы негізгі станымы деп санады. азан линг.мектебі ХІХ .аяында п.б. кілі – Б.де Куртенэ. Ол жас грамматистерді олдады. Дегенмен, ол екінші жаынан, «тілде даралыпен атар жалпылы та болады, бл екеуі бірлікте» дейді. Оларды таы бір ктерген мселесі тілді статикалы жне динамикалы кйі деген мселе.

3. Функционалды стилистика, зерттеу нысаны, мселелері.Функционалды стилистика андай да бір байланыс саласындаы коммуникативті міндетке туелді тіл ызметіні задылыын зерттейтін ылым. Ол брінен брын функционалды стильдерді айтылу жйелігі мен зіндік ызметі жне зге де функционалдыстильдік ерекшеліктерді, яни «стиль ішіндегі» жанрлы жадаяттарды арастырады. Оны міндетіне тілді жеке стилистикалы ммкіндіктерін арыматынас масаты мен міндетіне, мазмн сипатына, ойлау формасына жне рбір леуметтік саладаы арыматынасты жадаятты ерекшелігіне байланысты зерттеу жатады. Оны нтижесінде сйлеу тілі (сйлеу жйелігі) йымдастырылады. Сйлеу формаларыны згерісі мтіндегі баяндау формаларына динамикалы сипат береді. Жазушы сйлеу формалары арылы шыармада баяндалатын жайлара андай мн беретінін байатып, бірде оианы мірді зіндегідей ке, толытай бейнеленсе, бірде жалпылама сырыта сипаттайды. Жалпы стилистиканы зерттеуді дістсілдері екі топа блініп арастырылады: бірі теориялы таным дістері, екіншісі теориялыпрактикалы дістер. Стилистиканы арастыруды тілдік теориялы дістері: гіме, баяндау, тсіну, кркемдік элементтерді ызметін ашу, т.б. пайдаланылады. Тілдік материалдарды ерекшеліктерін таныту баытында сйлем мен мтіндерге жанжаты талдау жргізу, сйлемдерді ішкі байланыстарын, интонациялары мен мнерлілігін, стильдік жне эмоционалдыэкспресивтік сапаларын анытап, стилистикадаы тіл стильдерін ажырату функционалды стилистиканы зекті мселелері.