СКЕРИ ЖИНАА АРНАЛАН АНЫТАМА
Халима аликпарызы збаанова 1925 жылы 10 мамырда брыны Семей облысыны Абай ауданында, Жрекадыр деген жердегі ндызды ауылында туан. Есейгеннен кейін комсомола ту шін ш жасын лкейтіп, 1922 жылы тудым деп жаздыран.
Ол Абай ауданында туып, балалы шаыны бас жаын Аягз аласында ткізді. 1932 жылы аштыта ке-шешесі бірдей айтыс болып, бес жасар сілісі Ханымхан екеуі балалар йіне ткізілді. Сол жылы Аягзден Семей аласындаы тртінші нмерлі балалар йіне жіберіледі. Одан бесінші балалар йіне ауыстырылады. айда барса да сілісін асынан алдырмай, олынан жетектеп жреді. Біра сілісі айтыс болады.
Бл балалар йінде Халима трт жыл болады, бастауыш мектепті бітіреді. Балалар йінде одан жоары класс жо. Сондытан ол Семей аласында 1936 жылы жаадан ашылан он бірінші нмірлі аза орта мектебіні интернатына ауыстырылады. Бесінші кластан оныншыа дейін здік оып, 1942 жылы ол мектепті бітіреді.
Балалар йінде скен ыздар те патриот еді. Олар Отан соысы басталан кннен бастап, Отан ораушылар атарында болуды арман етеді. Военкомата сті-стіне тініштер жазады. Аыры оларды тілегі абыл болып, 1942 жылы 10-класты бітіре сала, скерге алынады. Олар: Орынкеш Мысырова, Халима збаанова, Хантай Елубаева, Ишан (Ишаы) Жаыпарова, Шкр Ботаханова, Бикен Садуаасова, Зифа ркешева жне бір ыз (аты-жні есімде жо), барлыы 8 патриот ыз екен. Оларды кезінде военкоматтаылар "Семей сегіз патриоты" деп атаса керек.
Біра, оларды тініштері орындалып, скерге алынандарымен, соыс жріп жатан Батыса арай емес, жым-жырт тран Шыыса арай жнелтіледі. Бл ыздарды кілін кпті етеді.
скерге алынан скер эшелоны Чита облысыны Борзя деген стансасына келгенде О. Мысырова, X. збаанова, Ш. Ботаханова, Б. Садуаасова тртеуін сол жерге скери блімге алдырып кетеді. Мнда олар Забайкалье скери округына арасты 12-уе скерлері армиясыны 581 -байланыс батальонына алдырылады. Сол жерде радистер дайындайтын ыса мерзімді курстан теді. Жасынан зерек Халима жасы радистка болып шыады.
Біра, бала кнінен бауыры ауыратын сырат Халиманы скерді ауыр ызметіне денсаулыы жарамайды. 3-4 айдан кейін лазаретте тсек тартып, жатып алады. зі басшы болып гіттеген ыздарды атарынан алмау шін тырмысып жріп, Семейде скери комиссиядан тіп кеткенімен, оны елеулі ауру екені аныталады. Армиялы скери комиссия олына "скер ызметіне жарамсыз" деген а билет беріп, Халиманы елге айтарады.
Аталас алыс туыстарын саалап, Халима зіні сбилік шаы ткен Аягз аласына келеді. Немере апайын тауып, соны йіне орналасады. скерге барып, ауырып, "а билет" алып келгенін де ешкімге айтпайды. "Мен айтсем де майдана барып, Отана кмектесуім керек" деген ой ккейінен кетпейді.
Орта мектепті здік бітірген аттестатын крсетіп, ауданды НКГБ-а ызметке орналасады. Сол ызметте жріп, зін майдана жіберуді тініп, ауданды военкомата айта-айта тініш береді. зіні скерге алынаны Семей военкоматына млім. Сондытан Семейге кп аялдамай, Аягзге артан. Мнда военкомат оны "а билетпен" скерден айтанын білмейді. Сондытан бл жерден айтадан скерге алынуа да болады. Ешандай ысылмай арыз бере беруге болады. Отан орауа бару ылмыс емес ой. Оны патриотты тініштері скерге шаырылан жігіттер алдында. Ол жас жігіттерге жігер береді.
Военкомата тініп коймай жріп, ол 1943 жылы СССР Мемлекеттік ауіпсіздік Комиссариатыны Мскеу аласы мен Мскеу облысты басармасыны арамаына скери ызметке жіберіледі. Онда Мскеу аласындаы Бас поштаны скери цензурасына Совет Армиясындаы тркі тілдес халытар жауынгерлеріні хаттарын тексеруші (цензор) ызметіне таайындалады. Мнда р лттан шаырылан ыздар ана ызмет істейді. Олар ресми трде "Цензор ыздар ротасы" деп аталады.
Мнда Халима, алашында, арнаулы ыса курстан ткеннен кейін, кіші сержант, одан кейін сержант атаын алады. скери ата берілгенімен, цензор ыздара скери форма берілмейді. Оларды брі жай киімімен жреді. Сондытан оны скери бейнеде /формада/ тскен суреті жо.
лы Отан соысы аяталана дейін сержант збаанова осы ызметте болады. "Германияны жегені шін" медалімен наградталады.
Соыс біткен кезде Халиманы бала кнгі ауруы асынып, госпитальа тседі. Онда жыл жарымдай емделеді. Госпиталь дрігерлері оны екінші топтаы мгедектер атарына кшіреді. Айына 240 сом зейнетаы таайындайды. Сйтіп, 1946 жылды кзіне арай Халима скерден босап, азастана айтады.
Елге келгеннен кейін, зейнеткерлік билетін тыып тастап (мгедекпін деуге ялады) Семей облысыны Шар ауданына арасты Суыбла деген жердегі Новотаубинко аулындаы орталау мектепке орыс тіліні малімі болып таайындалды. Ски Бекбаев (азір Алматыда трады), Дания Бркенова (Семейде), Зейнеп Требаева (Семейде) сияты малімдермен бірге ызмет істеді.
Халима екеуміз 1939 жылы Семей аласында танысты. Мен Абай атындаы педучилищеде болдым, ол 11-інші аза орта мектебінде оитын. Бір-бірімізді жасы крдік. немі хат жазып трды. Ол жыл жарым Мскеуде госпитальда жатанда да байланыс зілген жо. 1947 жылы 5 маусымда екеуміз ерлі-зайыпты болып осылды.
Екеуміз осыланнан кейін, 1952 жылы Халима ыздар педагогикалы институтын бітірді.
Тртінші бала туаннан кейін Халима маан сыныс жасады:
— Мен енді з балаларымызды трбиелеумен шылданайын, сені журналистік-жазушылы ызметіе кмектесейін, малімдік ызметті ояйын, — деді.
Екеуміз осыан келістік.
1992 жылы мені трт томдыымны алашы екі томы жарыа шыан еді. (Нары тауыметіні салдарынан соы екі томы млде шыпай алды). Халима екеуміз сол екі томдыты райсысынан 100 кітаптан сатып алды.
аза салты бойынша адам мірден ткенде айтыс болан кісіден ескерткіш ретінде орамал таратылады кішкентай алта орамалы. Біз екеуміз лгенде орамал орнына кітап таратылсын деп келістік.
Келісті де, бірінші тома ("Махаббат, ызы мол жылдара") Халима з олымен олтаба жазды: зі туралы азын-аула млімет беріп, тірілерді за мір сруіне тілектестік білдіріп, олын ойды. Екінші тома ("Аиат пен аыз") мен де сондай олтаба тсірдім. Сексеннен аспаспыз деп, екеуміз де олтабамызды з олымызбен 80 кітапа жазды. Халима айтыс боланда зі ол ойан 80 кітапты жрта тегіс з олыммен таратып бердім. Ал ырын ткізгенде "мір рнектері" кітабымны ыры данасын Халиманы мытпай еске алуа келгендерге алыс ретінде лестірдім. Жылын бергенде "Жлдыз" журналында шыан "Халима" хикаясыны 100 данасын кітапша етіп таы да тараттым.
100 дана кітапша деп отыраным Халиманы йелдік, аналы, азаматты асиеттерін айтып, ырын ткізген сз сйлегенмін. Кейін ол сзім "Жлдыз" журналында жарияланан. Жрта кітапша етіп лестіргенім де, Президентті оып, жоарыда айтылан жасы баа бергені де сол хикая. Ол естелік-хикаяны мені аа досым, рі кейіпкерім ардаты Бауыржан Момышлыны баласы, белгілі жазушы Баытжан Момышлы бауырым орыс тіліне аударып берді. Ол "Простор" журналыны жаындаы нмірлеріні бірінде басылма1. Ол естелік-хикая азір аылшын тіліне жне аударылып жатыр.
Ол те кішіпейіл болды. Матану, масаттану деген табиатына млде жат еді.
— Сен де лы Отан соысыны ардагерісі. Мскеу соыс біткенге дейін майданны алы шебі болды. Сен екі жыл алы' шепте отырып, скери ызмет атарды ой! — десем:
— Мені ойшы — ана лия мен Мншк сияты наыз алы шепте бола алмадым. Болсам екен деп аншама тырысып едім! Амал не? Екі жыл Мскеуде скери цензор болып, хат тексеріп, бір жарым жыл ауырып, ауруханада жатаннан баса ештее бітіргенім жо. Бала кнімнен бастап сыраттан шыпадым. Егер "а билет" беріп, Борзядан айтарып жібермесе, жапондармен соыса мен де атысатын едім. Оан да олым жетпеді. Бір жерде ліп алмай, осы кнге аман жеткеніме тамын. Мені бл кнге жеткізген екеумізді бір-бірімізге деген махаббатымыз болар деп ойлаймын. Мыты майдангер болмасам да осыан разымын! - деп жауап беретін еді ол.
Оны сол сзі шынды болатын. Расында, махаббат бізді немі ілгері мтылдырды. Е лгілі ерлі-зайыптылар арасында болатын шексіз сыйластыа олымызды жеткізді.
Ойлап араса:
Жеті жума та, алтын та, та — ЙЕЛ екен!
Еркекті байлыы да, баыты да — ЙЕЛ екен!
Жаны сйген жасы жара жететін ЕШТЕЕ жо екен!
ДЕБИЕТТЕР:
. Нршайыов. уезовпен бірге болан бес кн. ("Екі естелік" кітабында), 1985, 83-85 беттер;
А.Нуршаихов. Портреты. А.-А., 1986, стр. 427;
К. Омаров, Л. Кузминский. Махаббат, ызы мол жылдар. Деректі фильм, 1994;
И. Жаыпарова. Жеіс жауазындары. "азастан йелдері" журналы, 1995, №5;
азастан аарман ыздары. Кп сериялы "азастан лы Отан соысында" бейнефильміні 12-сериясы. аза теледидары,1985;
Жауынгер — жазушы зілхан Нршайыов. Бейнефильм. 1995;
.Нршайыов. ткелдер. мірбаянды роман. "Жлдыз" журналы, 1997, №2, 3, 4 жне №4, 5. 1998;
Б. Ерманова. "Асыл — Ажар" — Махаббат, ызы мол жылдар. Бейнефильм. Казак теледидары, 1997;
Біз екеуміз. Бейне-фильм. аза теледидары, 1999;
. Нршайыов. аламгер. Эпистолярлы роман, 2000;
Б. Баймухамедова. Дневник типичного представителя. А., 2000, стр. 87-89;
. Нршайыов. Халима. Мгілік махаббат жыры. Жлдыз, 2002, №3.
26.04.2003 жыл. Алматы
.Нршайыов