Факторлары мен географиясы 1 страница

Кесте

Апталар

Баылау трлері

ЛТ Ш

ЛТ Р

ЛТ Ба

ЛТ Р

ЛТ Ба

АБ

ЛТ Ш

ЛТ Р

ЛТ Ш

ЛТ Р

ЛТ Э

АБ

Баылау-ды апталы саны

Баылау трлері: ЛТ – лексикалы таырып; Ж – здік жмыс; Ба – баяндама; Ш – шыарма; Э – эссе; Р – рефераттар; АБ – аралы баылау

Студенттерді білімін баалау

Баа	ріптік эквивалент	Пайызбен %	Балмен
те жасы	А А-	95-100 90-94	3,67
Жасы	В+ В В-	85-89 80-84 75-79	3,33 3,0 2,67
анааттанарлы	С+ С С- D+ D	70-74 65-69 60-64 55-59 50-54	2,33 2,0 1,67 1,33 1,0
анааттандырарлысыз		0-49

Модульдар мен аралы аттестация бойынша баылау жргізуге

арналан сратар тізімі

I-VIII модульдар бойынша баылау жргізуге арналан сратар:

1. Машина жасау саласыны халы шаруашылыындаы алатын орны

андай?

2.1926 жылдан кейін машина жасау ндірісіні андай жаа салалары дами

бастады?

3. Бгінгі автоматтандыру дегеніміз не?

4. Машина жасауды жалпы даму дегейі бойынша азастан КСРО-да

нешінші орында болды?

5. азастанда машина жасауды барлы салаларын бірдей жоары дегейде

дамыта алмауа не кедергі болуда?

6. азіргі уаытта елімізде андай ксіпорындар бар?

7. Машина жасау саласыны дамуына кімдер ыпал ете алады?

8. Машина жасау технологиясы дегеніміз не?

9. Республикада машина жасау саласында е алда келе жатан салаларды

атаыздар.

10. Бгінгі заман талабы андай?

11. азастанда машина жасау саласы андай баыттарда жмыс істейді?

12. Машина жасау кешені дегеніміз не?

13. Республикадаы халы шаруашылыыны мтажын теу шін не істеу

ажет?

14. Машина жасау кешені баса да андай салалармен тыыз байланыста

болады?

15. азіргі заманы машина жасау анша ндіріс трін біріктіреді?

16. олданылуы жнінен машиналар алай жіктеледі?

17. Автомобиль ндірісіні негізгі орталытарын атаыздар.

18. Машина жасау зауыттары алай орналасады?

19. азастандаы машина жасау німдерін ндіру елімізді ай жерлеріде

орналасан?

20. Ебекті кп ажет ететін андай сала?

IX-XV модульдар бойынша баылау жргізуге арналан сратар:

1. ю дісі деген не?

2. ю дісі адамзат мірінде ай кезден белгілі?

3. аза даласын мекендеген халыты ю дісін ерте кезден-а

мегергендігін немен длелдеуге болады?

4. ТМД-да ю ндірісі андай дегейде?

5. Машина жасау ндірісінде ймалар жасау шін андай орытпалар

олданылады?

6. орытпаларды йылышты асиеттері андай?

7. юды ай трі кп олданыста?

8. йма дайындамаларыны кемшілігі неде?

9. Еркін соу кезінде металл андай згеріске шырайды?

10. Еркін соуды кемшілігі неде?

11. Еркін соуды артышылыы неде?

12. Еркін соу процесіні андай трлері бар?

13. Машина жасау ндірісінде андай материалдар олданылады ?

14. Машина жасауда таза металды жне оларды негізінде алынатын

орытпаларды маызы андай ?

15. Металл материалдарды андай асиеттеріне арап трт топа жіктеуге

болады?

16. Машина жасауда алюминийді алатын орны андай ?

17. Алюминийді зіндік ерекшелігі неде ?

18. Алюминий ймалары ай салаларда олданылады ?

19. Темір андай металл?

20. Темірді андай жадайларда олданады ?

Аралы аттестацияа арналан сратар:

1. Машина жасауа арналан негізгі материалдара нелер жатады?

2. Механикалы асиеттер ай кезде згереді?

3. Пісіріп осу андай осылысты бірі болып табылады?

4. Пісіру андай рылыста олданылады?

5. Пісіруді андай материалдарды осу шін олданады?

6. Керілісті осылыс деп нені айтамыз?

7. Блшектерді бір-біріне сыымдап осанда не пайда болады?

8. Престеп осу анша діспен орындалады?

9. Брандалы осылыстар деп нені айтамыз?

10.Болат дегеніміз не?

11.Сыналы осылыстар андай осылыстара жатады?

12. Бір блшектен екінші блшекке сына арылы не беріледі?

13.Тжірибеде андай сыналар кп пайдаланылады?

14. Серіппелі осылыс цилиндр бетті денеге йкеліс кшін пайдаланып не

істейді?

15. Машина озалтыштарыны айналу жылдамдыы андай болады?

16. Берілістер арылы жылдамды айтеді?

17. Машина жасау ндірісінде жаластырыштар олдануды анша трі бар?

18. Машина жасау курсында андай жаластырыштар арастырылады?

19. Олар тораптар арасындаы нені амтамасыз етеді?

20. Жмыс істеп транда блшектерге шамадан арты тсетін неден сатауа

олданады?

1.9 Курсты саясаты жне тртібі

Курсты саясаты мен тртібі оытушыларды студенттерден міндетті трде сабаа атысуын, барлы баылау трі бойынша уаытында есеп беру, сабаа атыспаан кндерін айта тапсыру барысында оытылатын пнні бірізділігін сатау ажет. рбір оушы баылау трлерін бірізділікпен тапсыруын негіздеуі ажет. Студенттер з уаытысында зіндік жмысын орындап, оытушыа тапсырып отыруы керек.

2. Негізгі таратылатын материалдар мазмны

2.1 Курсты таыпты жоспары

Таырып атаулары	Академиялы саат саны
Тжірибелік сабатар	СОЖ	СЖ
1. Машина жасау технологиясыны даму тарихы
2. Машина жасау – салматы сала
3. азастанны машина жасау нерксібі
4. азастандаы машина жасау ндіріс орындары
5. Металдарды діп сылу дісімен деу
6. Кесіп деу рдісіні балама дістері
7. Машина жасау саласында дайындама алу дістері
8.Машина жасау ндірісіне ажетті металдар мен ймалар
9. Машина жасауда олданылатын материалдарды жалпы сипаттамасы
10. Машина блшектері туралы жалпы малмат
11. Машина жасау ндірісінде блшектерді олдану дістері
12. Стандарттау, метрология жне сертификаттау салалары
13. азастандаы стандарттау
14. Автомобиль ндірісі
15. Автомобильді басару
Барлыы: 135 саат

1-апта. 1-тжірибелік саба

1-тапсырма. Машина жасау технологиясыны даму тарихымен танысып, тсінгендеріізді айтып берііздер.

Машина жасау технологиясыны

Даму тарихы

* * * * *

Машина жасау технологиясы негіздеріні

Даму жолы

Кеес кіметі рылуыны алашы кндерінен бастап машина жасау мселесі халы шаруашылыын дамытудаы е бір крделі сала деп есептелді. йткені, еліміз экономикасыны негізгі зегі – машина жасау.

1926 жылы бірінші дниежзілік жне азамат соыстарында ирап алан металл деу нерксібі алпына келтірілді. Осыны арасында елімізде ауыр индустрия, оны басты негізі – машина жасау саласы дами бастады. Мндай даму дстрі кейінгі жылдара да тн болды. Мселен, 1940 жылы ндірісті жалпы німі 1913 жылмен салыстыранда 7,7 есе, оны ішінде ндіріс ралдарын ндіру 13 есе сті.

ндірісті жаа салалары, сіресе, автомобиль жасау, трактор жне ауыл шаруашылыы машиналары, энергетикалы машиналар, кемелер, паравоз жне вагон жасау салалары дами бастады.

лы Отан соысы жылдарында машина жасау кшті арынмен дамыды. Соыса керекті техникалар кптеп шыарылды.

1941 жылды бірінші жартысымен салыстыранда соыса ажетті німні клемі жне машина жасау 1945 жылды бірінші жартысында 5,6 есеге сті.

лы Отан соысы аяталаннан кейін, елімізді нерксібі екі жылды ішінде алпына келтірілді. Енді машина жасау саласыны алдында тран міндет – оны сапасын арттыру болды.

Соыстан кейін машина жасау саласы жоары арынмен дамып, кптеген жаа ндіріс салалары пайда болды. Республикалы машина жасау ксіпорындары крделі рі металды кп ажет ететін машиналар, тау-кен, кмір, мнай, металлургия, тама ксіпорындары мен жеіл нерксіпке ажетті жабдытар, сондай-а ауыл шаруашылыына, клікке, рылыса арналан рал-саймандар жне электртехникалы аппараттар мен станоктар – барлыы мынан астам нім трлерін жасап шыарды.

Сол жылдары Жапония дние жзіндегі екінші нерксіптік держава болса, Отстік Корея оны кшелеп келе жатты. Бразилия да зіні нерксіптік дрежесін алы шептерге жеткізіп лгерген.

Технологиялы революцияны талап-тілектері – еркін ебек, зіндік бастама, ізденіс жне ебекте бсекелестікті рістету.

азіргі ылыми-техникалы революцияны едуір жетістіктеріні бірі – ндірісте икемді автоматтандырылан ндіріс жйелеріні пайда болуы екені кпшілікке аян. Блар ндірісті сапасын арттырып, оны кешенді трде автоматтандыруа ластырып жне сол арылы ебек ресурстарын немдеуге ммкіндік беріп отыр.

Бгінгі автоматтандырудегеніміз – ылыми техникалы прогресті маызды тйіні. Оны даму баыттары ндірісті тегімен айындалады. Машина жасау технологиясы курсында ндірісті адамдарсыз ызмет істеуін – «адамдарсыз жретін технология» деп атап жр.

Технологияны даму жолдары шартты трт кезеге блінеді:

Бірінші кезе – 1930 жыла дейін. Бл кезеде шетелдегі жне еліміздегі машина жасау саласында едуір тжірибелер жинаталып, е алашы нсаушы жне нормативтік материалдар реттеле бастады.

Екінші кезе – 1941 жыла дейін. Бл арада технологиялы процестерді рудаы жалпы ылыми принциптер зерттелді. Осы уаытты ішінде машина жасау технологиясы бойынша крнекті кеес алымдарыны (А.П. Соколовский, А.И. Каширин, В.М. Кован) ебектері жары крді.

Технология ылымыны орына технологиялы процестерді типтеу, базалар теориясы, технологиялы жйелерді серіппелі аттылыын баалау сияты мселелер осыла берді.

шінші кезе – 1941-1970 жылдар. Бл кезеде машина жасау технологиясыны негізгі ылыми ымдары алыптасты. Операцияларды жіктеу жне тасынды ндірісті трлері, деуді жаа тсілдері пайда болды. Осы кезеде технологиялы трыда длдік теориясы алыптасты.

Тртінші кезе – 1970 жылдан осы уаыта дейін. Технологиялы процестерді жобалауда іргелі ылымдарды жетістіктерін кеінен пайдалану мселелері ола алына бастады.

Сздік:

металл деу – обработка метала жабдытар – оборудование

длдік теориясы – теория точности серіппелі – пружинная

ауыл шаруашылыы – сельское хозяиство ауысым – смена

бейімделу – адаптация жобалау – проектировать

діп – припуск (под обработку) жйе – система

2-тапсырма. Мтінді маыналы бліктерге бліп, оны райсысына таырып ойып, мазмндаыздар.

3-тапсырма. Мтіндегі машина жасау саласына байланысты термин сздерді маынасын тсініп, есте сатаыздар.

4-тапсырма. Мтін бойынша схбат (сра-жауап) растырыыздар.

л г і :

– Машина жасау саласы ай жылдары кшті арынмен дами бастады?

– Машина жасау саласы лы Отан соысы жылдарында кшті арынмен дамыды. Себебі, ол кезеде соыса керекті техникалар мен німдер ажеттілігі басым болды.

5-тапсырма. Тмендегі берілген терминдерді маынасын тсініп, есте сатаыздар.

Машина жасау– ебек ралдарын, клік ралдарын, сонымен атар ттыну заттарын жне орау німдерін жасайтын ндіріс салаларыны кешені.

Машиностроение – комплекс отраслей промышленности, изготовляющих орудия труда, транспортные средства, а также предметы потребления и оборонную продукцию.

Пневматикалы-брылау машинасы – тесіктерді брылау шін пневможетегі бар ол машинасы.

Машина пневматическая сверлильная – ручная машина с пневмоприводом для сверления отверстий.

6-тапсырма. Мтіндегі сйлемні бірыай мшелеріні астын сызып, оны ай сйлем мшесі екендігін анытаыздар.

7-тапсырма. Берілген сз жне сз тіркестерімен сйлемдер растырыыздар.

Шойын, тсті металдар балымасы, жеке ндіріс, німні сапасы, дайындалады, жзеге асады, машина жасау саласы, дегейін ктеру, дамыту, жас маман.

8-тапсырма. Машина жасау саласыны дамуы туралы андай млімет білесіздер? зара ой блісііздер.

азастан Республикасыны 2003-2015 жылдара арналан индустриялы-инновациялы даму стратегиясын жзеге асыру бадарламасы негізінде машина жасау саласын дамыту туралы ауымды мселе аралды.

9-тапсырма. Мтіннен алынан сздер мен сз тіркестерін маынасына арай байланыстырыыздар.

машина жасау сапасы

халы теориясы

німні шаруашылыы

адамдарсыз жретін сайман

длдік саласы

автоматты теориясы

рал жйе

ытималды технология

10-тапсырма. Тмендегі берілген сздерді септеіздер.

л г і :Сала. Сала, саланы, салаа, саланы, салада, саладан, саламен

Бйымдар, блшектер, аппараттар, станок, рал-сайман.

дістемелік сыныс: Машина жасау саласыны тарихынан, технологиясыны даму жолдарыны кезедерінен, міндеттері мен бгінгі кнгі автоматтандыру мселесінен млімет алу, мегеру.

дебиет:Нег.: 6[9-12]; ос.: 9[139].

Баылау сратары:

1. Машина жасау саласыны халы шаруашылыындаы алатын орны

андай?

2. 1926 жылдан кейін машина жасау ндірісіні андай жаа салалары

дами бастады?

3. Бгінгі автоматтандыру дегеніміз не?

1-апта. 2-тжірибелік саба

11-тапсырма.Мтінді мнерлеп оып, азастандаы машина жасау саласыны алыптасуы мен дамуын мазмндаыздар.

азастандаы машина жасау саласыны

алыптасуы мен дамуы

Машина жасау – ндіріс саласы ретінде лы Отан соысы жылдарында эвакуациямен кшіріліп келінген ксіпорындарды негізінде рылды. Металлургиялы рал-жабды (Алматы), автоматты сыымдау (Шымкент), аппаратуралар (Атбе), автоклік озаыштарын (Петропавл), ауыл шаруашылы техникасын (Астана) шыаратын ірі зауыттар осылайша пайда болды.

Соыстан кейінгі жылдарда ондаан машина жасау зауыттары салынды. Аспап жасауды, электротехникалы нерксіпті, трактор жасауды жаа салалары пайда болды. Яни, машина жасау салаларыны кешені алыптаса бастады.

1990 жылдарды басында машина жасау кешеніні рамында 2500-дей нім трлерін шыаратын 370 зауыт болды. Дегенмен, машина жасауды жалпы даму дегейі бойынша азастан баса одатас республикалардан бірталай артта алып келді.

КСРО-да азастан Республикасы жалпы нім шыарудан шінші, ал машина жасаудан он екінші орындаы республика болды. Біра кешенні рылымы азастан шін олайлы болмады. Барлы зауыттарды 1/3 блігі тек ескірген техниканы жндеумен айналысса, ал таы да сондай блігі металл конструкцияларын ндірді. алан блігіні жартысын ораныс-ндірістіккешен (К) рады.

1990 жылдары машина жасау кешені оны німдеріне деген сранысты крт тмендеуіне байланысты тере дадарыс жадайында болды. Баса республикалардаы ксіпорындармен кптеген ндірістік байланыстар зілді. К зауыттарыны алдында ндірісті конверсиялау, яни халы пен экономикаа кажетті нім шыару міндеті трды. Конверсия те баяу жрді. нерксіптерді барлыы жаа жадайа бірден йреніп кете алмады.

Нарыты атынаста табысты етуді мысалын Петропавлдаы зауыттарды бірінен круге болады.

азір зауыт азастанны мнай жне газ нерксібіне жмыс істейді. Олар техниканы жаа трлерін – шаын брылау ондырыларын, ымаларды жндеуге арналан автокліктерді ктергіш ондырыларын шыарады.

азіргі уаытта машина жасау кешеніні рамында 1500-ден астам ксіпорын бар. Онда ндірісті барлы салаларыны арасында е кп (13%) жмыскерлер ызмет етеді. Біра кешенні нім ндіру лесі небрі 3%-ды ана райды.

азастанны трын халыны шаындыына байланысты, машина жасауды барлы салаларын бірдей жоары дегейде дамыту ммкін емес. Сондытан оларды алдында е маыздылары мен болашаы барларын тадап алу міндеті тр. Олара, е алдымен мнай, металлургия, ауыл шаруашылы жне кліктік машина жасау салаларын жатызуа болады. Алашы ш сала азастанны экспортты леуетінісуіне ыпал етуі тиіс.

Кліктік машина жасауды міндеті – ел ішіндегі кптеген ндірістерді дамуына жадай туызу. зірге бізді елімізде тек растыру ксіпорындары ана рылан.

Оларды ішіндегі е ірісіне скемен (жеіл автоклік), Ккшетау (жк таситын автоклік), Семей (автобус) алалары жатады. скемендегі «Азия-Авто» автомобиль растыру зауыты азірді зінде аккумуляторды Талдыораннан алады.

Сздік:

сыымдау, сыу – выдавливание

кешен – комплекс

рылым – структура

жк таситын автоклік – грузовая машина

ораныс-ндірістіккешен (К) – защитно-производственный комплекс

брылау ондырысы – сверлильная установка

аспап – прибор

жеіл автоклік – легковая машина

ыма – зенкер

12-тапсырма. Мтінні мазмны бойынша берілген сратара жауап берііздер.

1. азастандаы машина жасау саласы алай рылды? 2. лы Отан соысы жылдарында елімізде андай зауыттар пайда болды? 3. КСРО-да азастан Республикасы жалпы нім шыарудан нешінші орында трды? 4. Зауыттарды 1/3 блігі немен айналысты? 5.1990 жылдары машина жасау кешені андай жадайда болды? 6. Петропавл зауыты туралы не айта аласыз? 7. азастанны экспортты жадайыны суіне машина жасауды ай салалары ыпал ете алады?

13-тапсырма.Терминдерге берілген тсініктемелерді маынасын мегеріп, есте сатаыздар.

Блшектер– машиналарды жекелеген рамдас бліктері, жабдытар негізі.

Сыымдалан блшек – соып деп жасалан блшек.

Тере брылау – арнайы брымен зынды млшеріні диаметрі 10 миллиметрден астам саылауды брылау.

Машина жасау технологиясы – зерттеу объектісімен машина жасау рдісі болып табылатын, ал зерттеу масаты – осы рдісте рекет ететін байланыстар мен задылытарды зерттейтін ылым саласы.

14-тапсырма. Тмендегі берілген сздер жне сз тіркестерімен сйлемдер растырыыздар.

Сызу, жмысшы, стандартты, уаытша, болашаты, машина жасау, ндіріс, німні клемі.

15-тапсырма. Мтінні мазмнына сйеніп, сйлемдерді толытырыыздар.

1. Соыстан кейінгі жылдарда ----------------------------------------------------

2. 1990 жылдарды басында -------------------------------------------------------

3. ораныс-ндірістік кешені зауыттарыны алдында --------------------

4. азастанны трын халыны ----------------------------------------------

5. Кліктік машина жасауды міндеті -------------------------------------------

6. азастанны леуетіні суіне -----------------------------------------------

16-тапсырма. н сзіне осымшалар жалау арылы жаа маыналы сздер, сз тіркестерін жасап, оларды крсетілген жолдара жазыыздар.

л г і : н. н + ім – выработка; добыча. н + ім + ді – продуктивный. німді асты – высокий урожай. німді жинап алу – собрать урожай. німді мал шаруашылыы – продуктивное животноводство. н + ім + ді + лік – продуктивность. н + ім + сіз – бесплодный. німсіз ебек. німсіз шыындар.