МГІЛІК МАХАББАТ ЖЫРЫ» ЛТТЫ НЕГЕ
Халы жазушысы зілхан Нршайыовты шыармалары — жастарды трбиелеуді нды ралы болып табылады. Жазушыны «Махаббат, ызы мол жылдар», «Аиат пен аыз» атты шыармалары лтты трбиені этнопедагогикалы рдісі ретінде жастарды млдір махаббата, адамгершілікке, ерлікке таы баса лтты асиеттерге баулып, оушылардан жоары баа алан болатын.
Оырманны аыл-ойына, ызыушылыы мен ммкіндіктеріне сйкес ерекше жазылан «Мгілік махаббат жыры» атты жазушыны прозалы поэмасы — этнопедагогикалы ндылыы жоары шыарма. йткені, бл шыарма аза халыны салт-дстрлерін бойына сііріп, жрегіне абылдаан аза ызы, адал жар, аяулы ана, халы таныан адірлі тланы оырмандарыны сезімін серпілтіп, жан дниесіне жеткізіп, кзіне крсетіп баяндайды.
Ен уелі сю, сйісу, махаббатты талам, мірге жауапкершілікпен арап, шаыра ктеруді мні мен маызы шыармада жан-жаты рі шынайы крсетіледі. «Махаббат тілі — тілсіз тіл, кзбен кр де ішпен біл» деп, Абай дана айтандай, зеке діретті махаббатты шыны, оты, жалыны, мгі жануы трысында мір кріністерін байыпты баяндап, «бала махаббат», «шала махаббат», «мгі махаббат» жнінде философиялы ойларды оырман санасына оай жеткізеді.
Жазушыны жансаясы Халима зіні лапылдаан махаббатты сезімін жалындаан жрегінде толыта жріп, болаша бас иесіні мархаббатты болмысын, махаббатты отын анаша астерлеп, ол ндылытарды жары шамын жаа біледі.
«Махаббат — мір уаты» дейді жазушы. Халиманы махаббаты — мгі махаббат. Сол мгі махаббатты діреті 54 жыл бойы халы жазушысын таудай биік масаттара жеткізіп, отыз жыл бойы кн сайын мазалаан ажал апатынан аман алып алады, жазушыны редакторы, корректоры, сыншысы, аморшысы болады. «Махаббатымыз мені лмеуге мжбр етті» дейді автор.
Халима — халы педагогикасын (этнопедагогиканы) бойына сііріп, жрегінен ткізіп скен ыз, жар, ана, ару ана. Оны инабаттылыы, имандылыы, ізеттілігі, адамгершілігі, аналы асиеттері — жоары. «ят» деген сз — Халиманы раны дейді жазушы. Сйтеді де жастарды дептілікке, демілікке йретеді. Жазушы ят — яды емес, оны негізі ар, намыс, абырой деп крсетеді.
Аяулы ана, сйікті жар, елжіреген ене — Халима аналы міндеттері мен борышын аса жауапкершілікпен атаран адам. Ол кейбір йелдер сияты м шаыш, немесе жылауы, немесе клкішіл емес, сабырлы, салауатты, саналы жар. Ол з бойындаы тамаша таланттарын махаббат жолына жмсаан ерекше тла. Халима—адірлі арым-атынастары мен сыйласымдыы арылы ел анасы дрежесіне ктерілуге бейім кейіпкер. «Халиманы ересен моральды, йелдік, аналы, даналы ерлігін мен ешашан мытпаймын» дейді жазушы.
«Халима жегеміз Сізді сйікті жарыыз болу арылы лтымызды лаатты аналарыны дегейіне ктерілген аяулы жан еді» — дейді Мхтар Шаханов. Дрыс айтады!
Жазушы Халиманы лгі-негесін оырмана былайша баяндайды: «Су срасам — ст, арта срасам — азы, жая срасам — жал беретін еді Халима. Жанынан жылу, жрегінен жыр беруші еді маан. Ойымды жалап, рісімді кеейтуші еді мені. Сйлесек зіл, клсек клкіміз таусылмайтын еді... Барлы йел баалы! йелдер — е ажайып дние!.. р еркекке з йелінен асан ару жо, асыл жо... р йел з отбасыны алтын Кні!»
Халиманы мінез-лы да — баса аналара лгі: «Халима ндемей йрететін, нсіз тыратын еді. Балаларын айтпай аялап, мені ішімдегіні білдірмей білетін еді. йге келген, кеткен кісіні не ойлаанын сездірмей сезетін еді. Оларды досын да, асын да рметпен шыарып салатын».
Жазушыны осы бір сздерінен этнопедагогикалы тлім, этнопедагогикалы неге байалады.
лтымызды лаатты дстрлерін дріптеп, жазушы:
— Еркектер! йелдерді адірлеп, рметтедер. Бл ыса мырда саан тиетін мгілік баыт, байлы, лылы з йелі ана.
— йелдер! Кйеулеріді ктідер, аяладар, ардатадар... ерлі-зайыпты екі адамны татулыынан ттті, достыынан кшті, махаббатынан биік ештее жо.
— Жастар! ыздарды адірлеп, рметтедер, аяладар, абыройын ткпедер... Мгілік махаббата жетуге тырысыдар, дейді. Бл сздер аза этнопедагогикасыны зекті тйіндері болып табынады.
Жазушы жастара: «Аппа ардай а махаббат болсын. ыздар пктіктеріді сатандар, пктігі жо адамдарда мгілік махаббат болмайды» — деп сиет айтады. Бл — ра сиет емес, мір тжірибелерін сипаттай отырып айтылан лы сз, рнекті неге.
«Махаббат — жан жарастыы. Аыл, ой, сезім, сенім бірлігі. Осы тртеуіні ттастыы! Сезімді аыла билету керек. сіресе, ыздар сезімін шынжырлап стау керек. ятты білідер... Мен ят деген лы кш деп санаймын... Мен барлы жастарды ятты болуа шаырамын. Адам рухыны лы кші Махаббат жасасын! Махаббатты мгілік иесі жастар жасасын!» — деп жазушы жастара лтты лаатты трбие береді.
«Мгілік махаббат жыры» жазушыны з жары туралы естелігі ана емес, тлімді тсілдер арылы жазылан лтты педагогикалы (этнопедагогикалы) нды дние. Бл шыармасы арылы жазушы оырмандарды (азіргі жне болаша оырмандарды) адамгершілікке, досты, махаббатты сезімге, отан сйгіштікке, ебек сйгіштікке, имандылыа, ізеттікке, сыйласымдыа, татулыа, парасаттылыа, салауаттылыа, саналыа трбиелейді.
Кркем шыармашылы болмысы басаша, поэзиялы саладаы лирикалы сарыны згеше (жотау) шыарманы байыппен баалап, этнопедагогикада пайдалануа бден болады.
дібай ТАБЫЛДЫ,
аын, жазушы,
педагогика ылымдарыны докторы,
профессор.
2007ж.
* * *
Халы жазушысы, Мемлекеттік сыйлыты иегері, аса адірлі зілхан Нршайыова Аиат пен Аыз есімді екі лды анасы, педагогика ылымдарыны кандидаты, аныш Стбаев атындаы аза лтты техникалы университетіні доценті Лима ділбекызы ЖАКЕЕВАДАН
ХАТ
Дниеге келген рбір рпаа аа-анасы, сондай-а бкіл ауыл-айма адамдары жиналып, лкен ой елегінен ткізіп ат ойып жатады. Олар болаша балаларыны халына адал, мейірімді, дулетті, іскер, айбатты, батыр, бауырмал боланын алап, діл, Мейірман, Дулет, Айбар, Айбын, Бауыржан т.б есімдер беріп жатады.
Балаларымыза Аиат пен Аыз есімі неге ойылды?
Мен жас кезімнен кітап оуа мар болып стім. Ауылдаы екі кітапханадан збей кітап алып оитынмын. Кітапханаа марлыымды байаан кітапханашы апай ара-тра кітап конференциясына ат салысуа, пікір таластара атыстыратын. Сйіп оитын кітаптарымны ішінде Сізді «Махаббат, ызы мол жылдар», «Аиат пен аыз», «Автопортреттер» кітаптарыыз да бар еді. Бл кітаптарды ерекшелігі трбиелік мніні жоарылыында еді.
азМУ-ды студенті болып жргенде Батыр аамыз Бауыржан Момышлымен кездесу йымдастырылды. мытпасам, 9-шы мамыр арсаы болатын. Сол кездесуге азіргі мірлік серігім Ербол екеуміз барды. Кездесуге аты аыза айналан Бауыржан Момышлы аамызбен бірге, Совет Одаыны Батыры Талат Бигелдинов пен Рейхстагке ту тіккен Раымжан ошарбаев батыр ааларымыз келді. Батыр аамыз бойын тік стайтын, р тлалы, айбынды адам екен. Бірден кездесу кешіні тізгінін зі алып, кешті зі жргізіп отырды. Тік мінезі мен зіне тн аталдыы ара-тра байалып отырды. Бл кездесу туралы ойларымызды біраз уаыта дейін ызу талдап айтып жрдік.
р ырлы, кез-келген адаммен сйлесе бермейтін ерекше тла жайында «Аиат пен аыз» роман-диалогын жазу лкен ерлік екенін бкіл оырман ауымы мойындайтыны сзсіз.
Тышымыз дние келгенде, перзентханада жатанда, Алланы мірімен Аиат есімі бірден кіліме оралды. Бл ойымды жолдасым Ербола білдіргенімде, ол дрыс абылдап, арсылы білдірген жо.
Аиат есімі ойыма ораландыы біріншіден, рине сізді роман-диалогыызды оыаннан кейін,екіншіден—шындыты сйетіндігімнен болар. Мені кемні аты ділбек, з есіміне сай тірік айтуды білмейтін, мінезі ауыр ауыл адамдарынан сыйлы жан еді. Оны стіне білім берген стаздарымыз да адалдыа, шынайылыа трбиеледі. Осыларды барлыы да мірімізді нысаны адалды пен шындыты баалау болып, аиатты ту етіп стау масатымыза айналып, ол тыш лымызды есімін Аиат деп оюа келді.
Аиаттан кейін біраз жыл жолдасым Ербол екеуміз де ылыммен айналысты, мірде кездесетін кедергілер мен иындытарды жеуге тура келді. Осы кезедерде екінші бала туралы ойламаппыз. Сонда рбы-рдас, дос-жарандар: Аыз дниеге ашан келеді? — деп зілдейтін.
Араа он трт жыл салып, ертегідей Аыз келді мірге. Енді аналы тілегім — Аиат пен Аыз халыны адал перзенті болып, мірден здеріне лайыты орнын тауып, баытты болса екен деймін!
Аса адірлі зілхан аа!
Сізді халы жрегіне жол тапан тамаша шыармаларыыз арылы рметтейтін болсам, енді лым Аызды «Тілашар» тойынан кейін Сізге деген рмет мы мрте арта тсті. Сіз шын мнінде, елмен бірден оян-олты араластыыз да кеттііз. Сізді арапайымдылыыыз сол жерде болан барлы халыты тнті етті. Сізді рбір сзііз, берген бааыз «Тілашар» тойын рухани биік дегейге ктерді.
Сізге зор денсаулы, шыармашылы табыс тілеймін!
Сізге деген зор рметпен жне ізгі ниетпен
Жакеева Лима ДІЛБЕКЫЗЫ.
15.05.2007жыл.
* * *