XX АСЫР ЫЗДАРЫ ТУРАЛЫ СЗ

азастанны халы жазушысы зілхан Нршайыов Алматы аласындаы жоары, орта оу орындарыны жымдарымен жиі кездеседі.

Биылы 19 апанда Абылай хан атындаы халыаралы атынас жне лем тілдері университетінде (ректоры лима нанбаева ханым) аза тілі мен дебиеті пніні стазы Айбала озиметованы йымдастыруымен те ызыты кездесу ткен еді. Ал сондай бір таылымды кездесу 6 наурыз кні аладаы № 53 орта мектепте ткен болатын.

Жазушыны таы бір ибратты кездесуі 30 наурыз кні № 1 Алматы аза мемлекеттік гуманитарлы педагогтік колледжінде (директор ызметін атарушы Серікгл Ардабекова ханым) болды. Бл кездесуді аза тілі мен дебиеті пндеріні оытушысы Еркін Есепова ханым йымдастырды.

Бл кездесу жазушыны «Махаббат, ызы мол жылдар» романына арналан еді. Колледж шкірттері роман бойынша р алуан сахналы кріністер зірлеген екен.

Е алдымен Сымбат, Мапал, Айнр, Перизат, Жадыра, ырмызы, ндыз деген 7 ыз XX асыр ыздарыны бейнесінде сахнаа шыып, романдаы «Апамны айтандары» деген тараудаы тамаша наыл сздерді ншіне келтіріп, саылдай айтанда залдаы жрт зор ризалыпен жиі-жиі ол шапалатап отырды. Олардан кейін шкірттер Динара (Метай), Айнр (Зайкл), Нрслтан (Ербол) сахнада роман кейіпкерлеріні бейнесін сомдап, кітапты мазмнын жрта жеткізді. Жргізушілер Жлдыз Желдірбаева мен Ерлік Боранбаев кркем сзді шебер айтатын здік нерлерін крсетті.

Бдан кейін сахнаа жазушы шаырылды. Ол мндай тамаша кешті йымдастырандары шін колледж стаздары мен шкірттеріне алыс айтты.

Содан кейін былай деді:

Мен 14 жасымнан бастап ле жаздым. лемен 13 жыл айналыстым. Жазандарым газет, журналдарда басылып жрді. Біра, жасы аын бола алмадым. Жаман аын болым келмеді. Сондытан леді ойып кеттім. Одан кейін очеркпен шылдандым. 21 жыл очеркист атанып жрдім. Роман жазуа батылым бармады. дебиетпен айналысан 34 жылдан кейін алашы романым «Махаббат, ызы мол жылдар» жарыа шыты. Кні бгінге дейін 50 шаты кітабым аза, орыс, украин, чех тілдерінде басылды.

Толстой, Достоевский, Мхтар уезов, Сбит Манов, абит Мсірепов сияты классик жазушылар анша кітап шыарса да, жазандары тегіс халы мрасы болып ала береді. Мселен, Лев Толстойды 90 томы бар. Ол томдар лтты, адамзатты мра.

Ал біз сияты классик емес, атардаы арапайым жазушылар жазан кітаптарымызды біреуі немесе екеуі айта-айта басылып, халы мрасына айналса зімізді баыттымыз деп білер едік...

Мен жоарыда аталан 50 шаты кітаптан «Махаббат, ызы мол жылдар», «Аиат пен аыз», «мір рнектері» жне «Мгілік махаббат жыры» аталатын трт кітабымны бірі аза дебиетіне атымды сатап алса-ау деп армандаймын. міттенемін. Біра, міт орындала бермейді ой. 50 — 60 жылдан кейін аты дебиеттен шіп, млде мытылып кетуі де ммкін.

Сол міттенетін кітабымны екеуі туралы айтайын. Біріншісі — «Махаббат, ызы мол жылдар» романым, екіншісі — «Мгілік махаббат жыры» прозалы поэмам.

«Махаббат, ызы мол жылдар» романыны алаш басылып шыанына 40 жыла таап алды. Биыл «Санат» баспасы оны оныншы рет айта басып шыарды.

Бл романды мен кешегі лы Отан соысынан келіп, университетке тскенде зіммен бірге оыан ыздар туралы жазан едім. XX асырды ыздары жайында.

Ол романда мен XX асыр ыздарыны бойындаы ажап асиеттерді айттым.

Ол андай асиеттер еді?

XX асырды ыздары ара ішпейтін, темекі тартпайтын. арылдап клмейтін, барылдап сйлемейтін. Жай сйлеп, жылы жымианымен жанды ерітетін.

Олар те инабатты болатын. лкендерге кшеде жол, автобустарда орын беретін. Ана тілін туан аналарындай ардатайтын. Сабатан тыс жерде — йде, кшеде, оната тек ана азаша сйлесетін. аза дебиетін бас алмастан оитын. азаша сем ндер шырап, кмбірлетіп кй тартатын. азаты асыл рыптарын ардатай білетін. Кшеде анарын ашып, кіндігін крсетіп жрмейтін. Аялдамаларда жрт кзінше жігіттерге бтын таап, сыылдатып сйіспейтін.

XX асырды ыздары те удешіл болды. Берген сертін ешашанда бзбайтын. Олар лтты ар, намыс, абыройды сатап, пк алпында сйген, уделескен жігіттеріне трмыса шыатын.

Олар жаны сйіп осылан жігітімен мгі бірге мір сретін. Бгін осылып, ерте немесе екі айдан кейін «мінезіміз йлеспеді» деп ажырасып жатпайтын. райсысы 3 — 4-тен бала тауып, лтты кбейтуге лес осатын. 30 — 40 жыл малім, дрігер, кітапханашы болып ызмет етіп, мемлекетке ебек сііретін. Сйтіп, р алуан ата, ордендар алып, абыройлы мір сретін.

айран мені замандас, курстас ыздарым-ай, шіркін!

Мінеки, XX асырды ыздары осындай еді. «Махаббат, ызы мол жылдар» кітабымда мен XX асыр ыздарыны осы асыл асиеттері кейінгі ыздара лгі болса екен деп армандадым.

Ал «Мгілік махаббат жыры» кітабымды зара 9 жыл ашы болып жріп осылып, 54 жыл бірге баытты мір срген жан жарым Халимаа арнадым. «Махаббат, ызы мол жылдарда» аза ыздарыны бойындаы асыл асиеттерді крсетуге тырыссам, «Мгілік махаббат жырында» сол ыздарды бірі Халиманы йел, ана, же боландаы лтты неге болуа тратын асиеттерін крсетуге талпындым.

азата: «ас жаман атынын матайды» деген сз бар. Соны біле тра, «зім жаман болсам болайын, біра жарымны жасылыын жасырмайын» деп ойладым.

Бл кітабым да, «Махаббат, ызы мол жылдар» сияты, оырмандара нап жатыр. Жарыа шыанына 4 жыл ана боланына арамастан, бл кітап бойынша 2 н (композиторлар Трсыназы Рахимов пен Атоты Райымлова) шыарылды, 1 кино-сценарий жазылды (Айгл Кемелбаева). азір Халима туралы деректі фильм тсіріліп жатыр (Сергей Азимов).

Ал «Аиат пен аыз» аза халыны аарман лы Бауыржан Момышлына арналан болса, 3 томды «мір рнектері» кітабым мені млтек гімелерім мен зім шыаран афоризмдеріме арналан.

Бдан кейін жазушы оырмандарды кптеген сратарына таылымды толы жауаптар берді.

Е соында стаздар Глбибі Сатыбалдиева, Дмелі айырызы жазушыа жасы гімелері шін шын жректен алыс айтты.

— Бізді колледж ыздарыны XX асырды ыздары сияты ара ішпейтін, темекі тартпайтын, лтжанды рпа болып сетініне сізді сендіреміз! Осылай ма, ыздар?

— Осылай!

— Дрыс, — деп залдаы ыздар бірауыздан жауап берді.

Е соында жазушы зіні «азастан картасындаы Жер аман болсын!» деп басталатын баасын берді колледж ауымына.

* * *