Тістем жне оны трлері

Нарбеков Муса

Ст12.003.01

Орталы окклюзияжадайында тіс атарларыны тйісуі-тістем деп аталады. Тістем екі топа блінеді:

- физиологиялы тістем;

- патологиялы тістем.

Физиологиялы тістемге шайнау, сйлеу ызметіні толы амтамасыз ететін жне эстетикалы жаынан аланда адамны бет лпетіні бзбайтын, згертпейтін тістемге жатады.

Патологиялы тістемде шайнау, сйлеу ызметтерімен атар адамны бет пішіні згереді.

Тістемдерді физиологиялы жне патологиялы деп блінуі шартты. Кейбір жадайларда, мысалы: пародонт ауыруларында немесе кейбір жеке тістерді жоалтанда немесе оларды ыысуында физиологиялы тістем патологиялы тістемге туі ммкін.

Физиологиялы тістем трлері:

· Ортогнатиялы;

· Тік тістем;

· Физиологиялы прогнатия/бипрогнатия/;

· Опистогнатиялы тістем.

Патологиялы тістем трлері:

· Прогнатиялы тістем;

· Прогениялы тістем;

· Тере тістем;

· Ашы тістем;

· исы немесе айшы тістем;

Ортогнатиялы тістем – е кп тараан тістем. Тістем трлерін зерттеуде ш баытта (вертикалды, сагиталды, трансверзалды) арастыру керек.

Ортогнатиялы тістемні белгілері барлы тістерге атысты болса, ал баса тістемні трлері тек алдыы немесе шайнау тістеріне атысты болуымен сипатталады.

Ортогнатиялы тістем белгілері. рбір тіс екі арсы (антагонист) – негізгі жне жанама тістермен тйіседі. Жоара жа сйегіні аыл тістері мен тменгі жа сйкгіні орталы крек тістеріні бір-бірден ана антогонистері бар. рбір жоары тіс зі аттас тменгі жне зінен кейін тран тістермен , ал рбір тменгі тіс зі аттас жоары жне зіні алдында орналасан тістермен тйіседі.

Тменгі жне жоары тістерді осылайша зара байланыстырыланы ерекшелігі – жоары орталы крек тістерді зі аттас тменгі крек тістерден анарлым жалпа болуымен тсіндіріледі. Осыан байланысты жоары тістер тменгі тістерге араанда дисталды баытта ыысан. Жоары аыл тіс тменгі аыл тіске араанда енсіздеу,сондытан жоары тіс атарыны дисталды ыысуы аыл тістерді тсында тееледі жне оларды арты беттері бір жазытыта жатады.

Тік тістем. Тік тістемні ортогнатиялы тістеммен айырмашылыы, тік тістемде жоары крек тістерді кесу ырлары тменгі крек тістерді кесу ырларымен тікелей тиіседі. Бйір тістерді тйісулері ортогнатиялы тістемге сайды, тек оларда тмпешіктері аласа болып келеді.

Физиологиялы прогнатия (бипрогнатия) жне физиологиялы опистогнатия. Бл тістем трлеріне ортогнатиялы тістемні арлы белгілері тн, айырмашылыы сол: физиологиялы прогнатияда екі жа сйегіні альвеориялы сінділері жне алдыы тістері ала екіш орналасан, ал опистогнатияда альвеориялы сінділермен крек тістер керісінше орналасан.

Патологиялы тістемдер. Ортогнатиялы жне тік тістемдеріндегі тіндерді зарабайланысы морфологиялы жаынан ана емес, сондай- а функциялы, яни ызметтік алыптылыымен сипатталады.

Тіс атарларыны зара байланысыны ауытуы аномалияны, яни, ауытушылы жадайын туызады.

Патологиялы тістемдерде тіс атарларыны байланысуы, сондай-а шайнау, сйлеу ызметтеріні бзылуымен атар, науасты сырты бет пішіні де згереді. Патологиялы тістемдерге прогнатия, прогения, ашы жне айшы тістемдері жатады.

Прогнатия. Прогнатия жоары жа сйегіні ала шыып труымен сипатталады. Тменгі жа сйегіні дисталды ыысуы немесе жоары жа сйегіні ала ыысуы немесе жоары жа сйегіні ала ыысуы салдарынан алдыы жне бйір тістерді де алыпты тістеуі бзылады.

Физиология тістемде жоары крек тістер кескіш тмпешікті тйісуді болуына байланысты, тменгі крек тістерді жауып трады.

Прогнатияда жоары крек тістер ала арай шыып, осы тста антогонист тістер арасында саылау пайда болады. Кей жадайда тменгі тістерді кесу ырлары шырышты абата тиіп оны жаралануы бден ммкін.

Прогнатиялы тістемде жоары бірінші молярды алдыы рт тмпешігі тмен зі аттас бірінші молярды тмпешігіне тйіседі, кейдк екінші премоляр мен бірінші молярды алдыы рт тмпешігі арасындаы сайа тседі.

Прогнатияны ауыр трінде жоары тістер жоары ерінді ысырып, ала шыып, тістерді кесу ырлары крініп трады. Тменгі ерін керісінше жоары тістерді астына келеді. Мны барлыы сырты бет лпетіне із алдырып, бет пішінін згертеді, сонымен атар шайнау жне сйлеу ызметтерін де бзады.

Прогения. Бл тістем трінде тменгі жа сйегіні ала жа жоары сйегіне салыстыранда ілгері орналасуы орын алады, соны салдарынан тменгі алдыы тістер жоары зі аттас тістерді жауып трады. Егер тменгі жа сйегі ала аздап жылжыан болса, онда алдыы тістерді арасында байланыс саталынады. Жа сйектеріні мндай байланысында тама алдыы тістермен тістеледі.

Егер тменгі жа сйегіні алда орналасуы анарлым кп болса, жоары жне тменгі алдыы тістерді арасында саылау алып, крек тістермен тама кесу ммкін болмай алады да , тама бйір тістермен кесіледі. Тменгі жа сйегіні мезиалды жылжуына сйкес жоары бірінші молярды тмпешіктері екінші тменгі молярды тмпешіктерімен тйіседі. Прогенияда тменгі жа сйегіні, ті доасыны жоары тіс доасына араанда тменгі жа сйегіні, тіс доасыны жоары ті доасына араанда клемді болуына байланысты тменгі шайнау тістеріні ртты тмпешіктері зі аттас жоары шайнау тістеріні ртты тмпешіктерінен сырт жатады. Прогенияда науасты сырты бет пішіні крт згеріп, сйлеу жне шайнау ызметтерінен де бзылады.

Тере тістем. Тере тістемде тменгі крек тістерді кесу ырлары жоары иістеріні тмпешіктерімен тйіспейтіндіктен тере жабылып трады. Тменгі крек тістерді кесу ырлары жоары тістерді мойны блігімен жанасуы ммкін. Кейде мндай байланыстарды болмауы да ммкін, бл жадайда тістер ызыл иекке тиіп, оны жарааттайды.

Тере тістеммен атар, тере жабылу былысы болады. Тере жабылуда жоары крек тістер тменгі крек тістерді биіктіктерін вертикал бойынша 1/3 блігінен арты жауып трады, біра кесу ырлары тадай тмпешіктерімен тйісуді сатайды. Тере тістемде ьл тйісу болмайды. Тере жабылу ортогнатиялы тістемні анатомиялы варианты болып табылады, ал тере тістем ауытушылыа (аномалияа) жатады.

Ашы тістем. Тістемні бл трінде алдыы тістер, кейде кіші азу тістерде тйіспейді, бл кезде тек ана лкен азу тістер тйіседі. ызметтік бшзылулар байалады. Алдыы тістерді арасындаы тйіспеушілікті болмауы азу тістерімен таматы тістеуге мжбр етеді.

Пайдалы шайнау ауданыны (акклюзиялы айма) ысаруы таматы пайдалануын да иындатады. Тама шайнау дерісіне тілді атысуныны орны ерекше, бл кезде тіл клемі жаынан лкейеді. Науасты тез сйлеуі бзылады, сырты бет-пішіні де (бетті тменгі блігі заырап кетеді) згереді.

айшы немесе исы тістем. айшы тістем кезінде тменгі азу тістер рт тмпешіктерімен здеріні аттас жоары азу тістеріні рт тмпешіктерін сырты жаынан жауып жатады. Алдыы тістер алыпты жадайда тістеседі. Мндай тістем жоары тіл атарыны ысаруы негізінде пайда болады. айшы тістем бір жаты немесе екі жаты болуы ммкін.

Эндрюс бойынша 6 кілт

Эндрюс алыпты тістемні негізгі кріністерін баалау шін ортогнатиялы тістемі бар 120 адамны моделіне анализ жасап тмендегі 6 кріністі алыптастырды.

1кілт-Молярларды атынасы

2кілт-Сауыттарды мезиодистальді баытта исаюы

3кілт- Сауыттарды жне тіс тбірлеріні вестибулоральді баытта исаюы

4кілт- Тіс атарындаытістер з сінен айналмауы ажет

5кілт- Тіс атарындаы р-бір тістерді пішіні мен клемі тістескенде тыыз орналасуы ажет

6кілт- Оклюзиялы исы Шпее