Леуметтік зерттеу гипотезалы формуласыны трлерін, дістерін мнін ашып крсетііз.

Гипотеза (гр. — негізгі, жорамал) — белгілі бір былысты тсіндіру шін ала тартылатын жне тжірибе трінде тексеруді жне сенімді ылыми теория болып алыптасу шін теориялы негізді талап ететін ылыми болжам, длелденбеген тжырымдама, жорамал.

детте гипотеза зін птайтын байаулара (мысалдара) негізделе жасалады, сондытан рас болып крінеді. Гипотезаны аяында не длелдеп аиата айналдырады, немесе одан (арсы мысал келтіру арылы) бас тартып алдамшы тжырымдамаа жатызады. Ал, бас тартпаан жне длелденбеген гипотезаны ашы мселе (проблема) деп атайды.гипотезаны пайда болуы ежелгі дуірдегі математиканы дамуымен тыыз байланысты. Кне заман математиктері гипотезаны матем. есептер шешімін длелдеу дісі ретінде сынды жне алашы жобаны дрыстыын тексеру масатымен олардан орытынды жасайтын дедуктивтік ойлау дістерін кеінен олданды. Платон гипотезаны ой орытудаы абсолюттік аиат сипатты амтамасыз ететін длелдеуді синтетикалы талдау дісі ретінде арастырды.

Гипотеза – грек тілінен аударанда «алдын-ала білу» дегенді білдіреді. зіні зерттейтін обьектісіні сипатына арай гипотезаны трлері де кп, енді солара тоталайы:

1) леуметтік –экономикалы гипотеза халыты мір сру дегейіні динамикасын, табысын, халыты азы-тлік німдері мен ндірістік емес товарларды ттынуын, леуметтік инфраструктура салаларыны дамуын, демография, халыты ебекпен амту, жалпы леуметтік салаа атыстыны барлыын зерттейді.

2) леуметтік –саяси гипотеза елді саяси даму баытын, оамды демократияландыру процесін, оан ке халы абатыны атысу мселелерін, ірі саяси проблемаларды оамны ке абатыны мдделерін есепке ала отырып шешілу жадайларын зерттейді.

3) леуметтік-мдени гипотеза леуметтік мні бар ндылытарды, мінез-лы нормалары мен ережелерін, идея, сенім мен дет-рыптар жйесін зерттейді.

4) Экономикалы гипотеза халы шаруашылыыны даму перспективасын, оны салаларын, ндірісті орналасуын, ндірісті техникалы-экономикалы крсеткіштерін, оны жаа трлерін игеруді, ндірісті аржыландыру мселелерін зерттейді.

5) ылыми-техникалы гипотеза ылыми-техника прогресс жетістіктерін, зерртеуді, техника мен технологияны жаа трлеріні дамуы мен олданылуын, ТП салдарын арастырады.

6) Сырты экономикалы гипотеза шетелдермен ынтыматасты перспективаларын, ллты экономиканы лемдік шаруашылыа интерациялануын, экспорт пен импортты рационализациялау болашаын зерттейді.

Бдан баса проблемалы-масатты белгілері бойынша болжамды ізденістік жне нормативтік гипотеза деп бледі. Блар болжам не шін жасалады деген сраа жауап береді. Ізденістік болжам (зерттеушілік, генетикалы) – бл былысты болашатаы ммкін жадайын анытайтын болжам. Ол рекет етіп тран тенденциялар саталан жадайда нені ытималдыы басым деген сраа жауап береді. Бндай гипотезаны мысалына ауылшаруашылыы мдениетіні німділігі немесе оамдаы неке мен айырылысу саны болжамдары жатады.

Ізденістік болжамда гипотеза бгінгі кннен басталып, олдаы бар апараттара сйенеді жне біртіндеп болашаа енеді. Ізденістік гипотеза екі трі бар: 1) экстраполяциялы (дстрлі); 2) альтернативті (жаашыл). Экстраполяциялы кзарас экономикалы жне леуметтік даму біралыпты жне здіксіз жреді, сондытан болжам ткенні болашаа жай ана проекциясы деген пікірге сйенеді. Бл діс ке олданыса ие. Ал, альтернативтік кзарас леуметтік жадайды ішкі жне сырты ортасы траты згерістерге шырап отырады деген пікірге сйенеді, яни оамны дамуы секірмелі жіне зілісті де болуы ммкін дейді. Сондай-а, оам шін болаша дамуды белгілі бір саны мір среді дейді.

Нормативтік гипотеза (программалы, масатты) - гипотеза обьектісіні болашатаы масат ретінде абылданып отыран ммкін болатын жадайына ол жеткізуді мерзімі мен жолдарын анытау шін ажет. Бндай болжау алдымыздаы масата андай жолмен жете аламыз деген сраа жауап береді. Мысалыа, халыты ет німдерін пайдалану динамикасыны гипотезасын азіргі пайдаланылып отыран норманы есепке ала отырып жасайды. Негізгі олданылатын діс интерполяция болып табылады.