Мектеп жасына дейінгі балаларды сенсорлы трбиесіні мні

Баланы сенсорлы дамуы – бл заттарды сырты асиеттері туралы ойларыны алыптасуы жне оны абылдай білуі: оларды пішіні, тсі, клемі, кеістіктегі орналасуы, сонымен атар иісі, дмі т.б. мектепке дейінгі жаста сенсорлы дамуды мнін баалау иын.
Дл осы жаста сезім мшелеріні рекетін жетілдіру, оршаан орта туралы білімін жинатауа олайлы кез. Мектепке дейінгі педагогика саласындаы ататы шетелдік алымдар (Ф.Фребель, М.Монтессори, О.Декроли), сонымен атар педагогика мен психологияны ататы Ресейлік кілдері (Е.И.Тихеева, А.В.Запорожец, А.П.Усова, Н.П.Сакулина т.б.) толыанды сенсорлы дамуды амтамасыз етуге баытталан сенсорлы трбие мектепке дейінгі трбиелеуді негізгі жаы болып саналатынын айтан.

Сенсорлы даму, бір жаынан баланы жалпы аыл-ойыны дамуыны іргетасын райды, бір жаынан зіндік мні бар, йткені толыанды абылдау баланы балабашада, мектепте оыту шін ажет. оршаан орта былыстары мен заттарын абылдаудан тану басталады. Тануды баса трлері – есте сатау, ойлау, елестету – абылдау негізінде ралады. Сондытан алыпты аыл-ойды дамуы толыанды абылдауа сйенусіз ммкін емес.

Балабашада бала сурет салуа, жабыстыруа, растыруа йренеді, табиат былыстарымен танысады, математика мен жазу негіздерін мегере бастайды. Суретте бейнеленген затпен састыты алу шін бала оны пішіні, тсіні ерекшеліктерін наты мегеруі тиіс. растыру затты пішінін, оны рылымын зерттеуді ажет етеді. Бала блшектерді ара-атынасын кеістікте анытайды жне лгіні асиеттерін олдаы матеиалды асиеттерімен сйкестендіреді. Заттарды сырты асиеттеріне дайы бадарсыз табиатты тірі жне лі былыстары туралы наты апарат алу ммкін емес. арапайым математикалы элементтерді алыптасуы геометриялы пішіндермен танысудан, клемі бойынша заттарды салыстырудан басталады.

Баланы мектепте оуа дайындыы оны сенсорлы дамуына байланысты болады. Кеестік психологтармен жргізілген зерттеулер крсеткендей, бастапы оу (сіресе 1 сыныпта) барысында балаларда туындайтын иындытар абылдау длдігіні жеткіліксіздігіне байланысты. Нтижесінде ріптерді жазуда, суретті салуда исыты, ебек сабаында жасаан заттарында длдік жо болады. Кейде бала ден шынытыру сабаындаы имылдарды айталай алмайтын жадай болады. Біра мселе тек мнда емес. Музыкант, суретші, сулетші, жазушы, растырушыны табысын амтамасыз ететін ерекшеліктеріні атарында сенсорлы абілеттер маызды орын алады. Сенсорлы абілетті бастауында ерте жаста жежетін сенсорлы дамуды жалпы дегейі жатыр. Сенсорлы трбиелеуді басты баыты -баланы сенсорлы мдениетпен азытандырудан трады.

«Сенсорлы мдениет» ымы мектепке дейінгі педагогикаа М.Монтессориді жмыстарыны арасында енді. Біра, ол мндай мдениетке ол жеткізу шін баланы сезім мшелерін заттарды тсін, клемін, пішінін ажыра білуге жаттытырып отыру жеткілікті деп санаан. Мндай кзарас ате еді, ол баланы дамуы тбегейлі жануарлар

баласыны дамуынан айырмашылыы барын ескермеді. Баланы сенсорлы мдениеті – адамзат жасаан (заттарды тсі, пішіні туралы жалпыа орта абылдаулар) сенсорлы мдениетті мегеру нтижесі.

Бала мірде де заттарды алуан трлі пішіндері, тстері жне баса асиеттерімен, сіресе ойыншытар жне трмысты заттармен кездеседі. Ол нер туындыларымен де танысады: музыка, жазба нері, скульптура. р бала масатты баытталан трбиелеусіз осыны брін абылдайды. Біра егер мегеру ересектерді педагогикалы басшылыынсыз зінен зі болса, ол стіртін, толыанды емес болады. Мнда адамзатты сенсорлы

мдениетімен жоспарлы таныстыратын сенсорлы трбиелеу кмекке келеді.

Сенсорлы трбиелеу кезінде балаларда сенсорлы этоландары туралы –заттарды сырты асиетіні жалпыа орта лгілеріні алыптасуы лкен мнге ие. Сенсорлы лгілер ретінде анытыы бойынша орналасан жеті тс пайдаланылады.

Сенсорлы лгілерді мегеру – за жне иын процесс. Бл андай да бір затты дрыс атауа йрену деген сз емес. р асиет туралы дл наты білу керек, жне е бастысы оны ртрлі заттарды асиетін ртрлі жадайда пайдалана білу ажет. Баса сзбен айтанда, сенсорлы лгілерді мегеру – бл оларды заттарды асиеттерін баалау кезінде «лшем бірлік» ретінде олдану.

Осы оулыта пішін, клем жне тсті абылдау аясында балаларды сенсорлы трбиелеу туралы сз болма. Осы асиеттермен таныстыру балабашадаы сенсорлы трбиелеуді негізгі мазмнын райды. Бл тсінікті, йткені дл пішін, клем жне тс заттар мен былыстар туралы круді алыптастыру шін маызы зор. Пішін, клем жне тсті дрыс абылдай білу мектептегі кптеген пндерді мегеруге ажет.

р жаста сенсорлы трбиелеу алдында зіндік масаттар трады, сенсорлы мдениетті белгілі бір блігі алыптасады.

Бір жас кезінде негізгі міндет балаа заттардсыры асиеттеріне назар аударуын дамыту, жеткілікті байлыты жне сырты ортаны алуан трлілігін сыну болып табылады. Балада стау имылдары алыптаса бастаанда , бл масата таы бірі осылады- балаа затты пішіні, клемі жне кеістікте орналасуына мтылу имылдарын дадыландыру ажет. Аырындап мндай дадылар бала шін наты мн бере бастайды («кішкентай»-бл бір олмен стауа болатын нрсе, «лкен»- екі олмен, «домала»- толытай алаанмен сталады, «тртбрыш» — затты саусапен екі жаынан стайтын нрсе т.б.).

Осы кездегі сенсорлы трбиелеу – жалпы трбиелеуді негізгі трі. Барлы жаа серлер тсімін амтамасыз ете отырып, ол тек сезім мшелеріні дамуына ана емес, баланы алыпты тлалы жне психикалы дамуы шін те ажет. серлер тсімі шектеулі болса, балалар жалпы дамуын кідіртетін «сенсорлы ашыуа» тап болатыны белгілі.

Екі-ш жаса келгенде сенсорлы трбиелеуді міндеттері крделене бастайды. Жас баланы сенсорлы эталондарды мегеруге дайын емес болса да, онда заттарды тсі, клемі, пішіні туралы апараттар орлана бастайды. Бл ымдарды р алуан боланы маызды. Бл дегеніміз-баланы асиеттерді барлы негізгі трлерімен – алты тспен (кгілдір тсті алып тастаан жн, йткені балалар оны кк тспен шатастырады) , а жне ара тспен, шебер, тртбрыш, сопа, тіктртбрыш сияты пішіндермен таныстыру деген сз.

Жым -трбие ралы

жым [ лат. collektivus - жина ] – орта оамды масаттар мен міндеттер біріктірген адамдар тобы. Мндай топа жоары дегейде дамыан бірлескен ызмет барысында ол жеткізіледі.
2.(nam.collectivus - жинатаушы деген сзінен) - бір-біріне сер ететін, зара леуметтік негізделген масаттармен, мдделермен, зін стауды нормалары мен талаптарыны ажеттілігімен, бірге атарылатын ызметпен, ызмет ралдарыны ортактыымен, басшылы білдіретін ерікті орта болуымен біріккен адамдар тобы. жым жай топа араанда дамуы жаынан жоары. жым белгілеріне адамдарды саналы трде бірігуі, оны тратылыы, аны белгіленген йымдастыру рылымдары, ызметті реттейтін органдарды болуы жатады.^[1]

Трбие, тлім-трбие – жеке тланы адамды бейнесін, намды мінез-лын алыптастырып, мірге бейімдеу масатында жргізілетін жйелі процесс.

Бесік трбиесі, балдыран трбиесі, рен трбиесі, жасспірім трбиесі, жастар трбиесі бір-бірімен жаласып, з ерекшеліктерімен жзеге асырылады. Трбиені масаты адам бойында ізгілік, инабаттылы асиеттерін жне тіршілікке ажетті дадылар алыптастыру болып табылады.

Ізгілік трбиесі

Ізгілік трбиесі - жеке тланы моральды асиеттеріні, кзарастары мен сенімдеріні алыптасу рдісі. Ізгілікті деп жалпы адамзатты моральды ережелері мен талаптарын, нормаларын з кзарасы мен сенімі ретінде, мінез-лыыны йреншікті формасы ретінде крсететін адамды есептеуге болады.^[1]

• Адама ылымнан брын трбие беру керек. Трбиесіз ылым злымдыа апарады.
• Трбие - адама сапалы мір сргізеді.
• Трбие - адамны жріс-трысын, сйлеу мнері мен мнін, ой рісін амтиды, адама о мен солды, жасы мен жаманды танытады.
• Адам дниеге келгеннен бастап мір сруге, дние тануа ылы. Адамны ерік-тілектері, іс-рекеттері баса адамны ыын бзбауы тиіс.

· 53, Мектеп жасына дейінгі балалар ойыныныжіктелуі жне онытарихи жйеленуі

Ойын – оурдісіндегі оытуды рі формасы, рі дісі ретіндедербес дидактикалы категория. Сонымен біргеойынды маліммен оушыларды бірлескен оурекетіні зарабайланысты технологиясы ретінде олдануа болады, азатілі сабаында ойын формаларын егізу барысында интерактивті татаныда олдануды маызы тезор. Бастауыш сынып оушыларыны мектепке келгенге дейінгі негізгірекеті - ойын болса, оу-трбие рдісінде олар біртіндеп ойын рекетінен оу рекетін орындауа бейімделуі тиіс. Олсаба барысында пайдаланылатын дидактикалы ойындар арылыжзеге асады. Ойын- оамды тжірибені алыптастыру баытындаы іс-рекетті біртрі, янитртіпті, зін-зі басаруды жетілдіреді. Адам тжірибесіндегі ке тараандамыту ойыныны ызметі:ойынатарту, раатберу, демалдыру, ызыушылыын тудыру. Заманталабы екітілде сйлеуді одан ріорнытыру, аза тілінйренгісі келетінбаса лткілдеріне мемлекеттік тілді мегерту, сондытан балабашамызда азатілін оытуды сапасын жасартуды міндеттерін ойды.
Ойынны масаты - Ойын технологиясы арылы 5-6 жастаы балаларды сйлеутілін дамыту, сйлеу дадысын алыптастыру .
Міндеті - баланы ызыушылыын ояту,белсенділігін арттыру.
Дидактикалы ойындар - балаларды білімдерінарттыруды ралы. Сабата ойындарды олдануды трлі жолдары бар.
Дидактикалы ойындар арнайы масатты кздейдіжне наты міндетті шешеді.
Ойын сабаты басында – ткен сабаты ескетсіреді.
Сабаты ортасында – кіл-кйін сергітеді,ерік-жігерін дамытады, сабаа ынтасын арттырады.
Сабаты соында – таырыпты бекіту, сабатаалан білімді жинатау масатын кздейді.
Ойын –оушыларды оуа деген ынтасын арттыратын рал. Сондытан бастауыш, дайынды
сыныптарында оушылар саба стінде ойынды кп ажет етеді. Олара
пайдаланылатын ойындар оушыларды жас ерекшеліктеріне арай крделеніп
отырады. Мысалы, дайынды сыныбында арапайым ана ойын трлерін ойнатса,
сыныбы лкейген сайын баланы жас ерекшелігіне сай болып крделенгені дрыс.
Олай болса, ойынды пайдалануды маызы зор. Мндай ойынны кптеген трлері
бар. Сондытан ойын балаларды жас ерекшеліктеріне жне тілетін сабаты
таырыптарына мазмнына сай етіліп тадалып алынаны дрыс. Бала ойын
іс-рекеті стінде білімді алай игеріп жатанын, ал оу рдісіні алай ойына
ласып кеткенін аармай алуы тиіс. Сонда ана ойын жне іс-рекеттері табии
бірлікте болып, пндік білім, білік жне дадыны игеруге толы ыпал жасайды.

Мысалы, дайынды сыныптарда сан санауа заттарды санап жне оларды екі тобын
салыстыруа, лшеміне, пішініне жне тстеріне арай ажыратуа йрету
масатында трлі ойындарды ойнатуа болады. Ойын да халы педагогикасыны
рамдас бір блігі болып келеді. лтты ойындар халыты
леуметтік-экономикалы жадайларына байланысты туып, дамыанына аза халыны
ойындарымен таныса отырып, кзіміз бден жетеді. Халы ойындарын сабатарда
пайдалану оушыны алан білімін кнделікті мірмен берік штастыруа олайлы.
Ойын –бала рекетіні негізгі бір трі. Бала шін ойын – мір сруді белсенді
формасы, сол арылы ересектерге еліктейді, оларды іс-рекеттерін,
арым-атынастарын йренеді, ебекті мнін тсіне біледі, адамгершілік
нормаларын игереді, леуметтік рлдер атарады.
Саба стінде жргізілетін жмыс трлері,таырыпа сай алынан трбиелік мні бар ойын элементтері оушыларды ойлау
белсенділігін керек етеді. Сондытан малім р сабаында ойын трлерін орнымен
олданып, оны ызыты ету арылы оларды білімге ынта-ыыласын, пнге деген
сйіспеншілігін алыптастыруды масат етеді. Демек, малім сабаын баланы
абілет-арымына, психологиялы ерекшелігіне сай байланыста жоспарлау керек.
Сонда ана саба тартымды, жеіл болады, оушыларды жалытырмайды.
Оушыларды ойын кезіндегі белсенділігі кбінесежарыс нтижесін дрыс есепке алуа байланысты. Міне осы
жадайларды ескере отырып, ойын трлерін тмендегідей жйеленеді:
1. Мазмнды бейнелі ойын: отбасы, балабаша,мектеп, аурухана, шыштар, мал фермасы, рылысшылар, мнайшылар, темір жол,
теізшілер;
2. имыл озалыс ойындары: «а серек, кксерек», «шты-шты», «ашылар», «сиырлы тая», «мысы пен торайлар», «баташы
мен озылар», «соыр теке», мысы пен тышан, .
3. Дидактикалы ойындар: заттарды тсін аныта,уыршаты серуенге дайында, орныды тап, ойлан тап, тсті лото, тез ретке
келтір, кршілер, аралар, дкен, сен жаластыр, дл тауып айт, т.б.
4. рылыс ойындары: лото, жне баса констукторлардыпайдалану.
5. Рлді-сюжетті ойындар: ертегі, гімелердіролдерге бле отырып орындау, сахналы крініс крсету.