Балаларды ыты мдениетін алыптастыру жолдары

ыты трбие беру баланы жеке тласын алыптастырып, оларды бойына жоары идеялык пен оамды меншікке атынасты кзарасты дарытуды асыл міндеттерін атарады. Мемлекетіміз жастара ыты трбие беру ісіне немі маыз беріп келеді. азастан задарына тере рмет сезімін алыптастыру, оларды сзсіз сатау жне орындау -за уаыт трбие жмысын жргізуді жемісі. Кбіне ыты сананы тмендегі, материалды жне рухани игіліктерді не екенін жнді тсінбеушілік оама жат ылытарды туызады. Сондытан да р оушыны санасына ыты нормаларды жеткізу, жеткізіп ана оймай оны кнделікті мінез-лы нормасына айналдыру шін кресу ыты трбиені міндеті болып табылады.
ыты трбие негізі отбасынан басталады. оамдаы тртіпсіздік пен ылмысты кзі - маскнемдік. Азындыты зына итермелейтін жадайларды алышарты осыдан басталады. Мектеп жасындаы жастар арасында бл теріс былысты орын алып отыраны жасырын емес.
Оушыларды тртіп бзуыны бір жаы отбасында жатыр. Бізде отбасы р илы: маскнемдікпен кн ткізетін, рыс -керістен кз ашпайтын, басаларды, мемлекетті есебінен арам жола барып алысы келетін отбасылары бар. Осындай отбасында скен баланы оуа, ебекке алай арайтыны з-зінен тсінікті емес пе? Мндай отбасында тербиеленген бала ылмыс жасауа бір табан жаын трады. Арамтаматы мірді жасы креді, зімшіл болады.
Оушылар арасында ыты тртіпті бзушылыты алдын-алу шін жргізілетін шаралар:
- тртіп бзушыны теріс мінез-лын алыптастыруа ыпал ететін жадайды жою;
- оушыны трбиесін, мір жадайын, ортасын сауытыру;
- оу,ебек іс-рекетін тиімді йымдастыру;
- отан орау, туан елді кш-уатын молайту, сз, баспа-сз бостандыы мселелері жнінде трбиелік іс-шараларды откізу.
ыты трбиені бір шы жынысты трбиеге де байламысты екені даусыз. Кілі сйген адамына йлену, отбасы рау, бала сю жне оны баып-ауа аморлы, айырылысан жадайда балалара жрдем крсету - брі де жастарды жете тсінуін, ынуын ажет ететін задар мен міндеттер. азіргі студент - ертегі маман, ндіріс жетекшісі, басшы. Демек, ксіптік оу орнын тмамдаан оан ксіби мамандыпен атар ыты трбие де ете керек. Педагогика мен трбиені халыты станымын ылыми тжырымдаан орыс педагогы К.Д.Ушинскийді: "мірде де, ылымда да барлы халытара бірдей тура келетін трбие жйесі жо. р халыты лтты трбие жйесі р-трлі. з еліне баса елді трбие жйесін енгізу ммкін емес, себебі халытарды мір сру моделі де, тлім-трбие моделі де р баса" дегенін айда оймапыз.
Ауыл жастарыны арасында ыты трбие жмысын йымдастыруда олылытар бар. Жастар арасындаы насихат пен ыты трбие мселесі жнінде жоары йымдары таранынан белгіленген шаралар жзеге асырылып, ызметкерлерді жауапкершілігін арттыру ажет.
Мектептер жаа компьютерлермен жабдыталан, ыты трбие де з жйесін тапандай. Мдени шаралар жргізуге арналан саз, рал-жабдытары бар.
ыты трбие тура жолмен жруге йрететін ділеттілік дістеріне сйенеді. Адам мндай жадайда зіні ар-ятына жгінеді.Оушы зіні айналасындаы адамдарды, леуметтік игіліктерді ате баалауы ммкін. Мны зі оны кбіне кп ыты трбиені бзуына келіп сотырады.
Нрслтан Назарбаев "азастан - 2030" стратегиялы бадарламасында Отан орау мен оны ауіпсіздігіне ерекше мн бергені млім. арулы кштеріні бір тармаы ретінде ішкі скерді де іргетасы аланды. Ішкі скер барлы азастандытарды, арапайым азаматтарды мддесін ораушы - ыты тртіп скері. Бл мектеп, отбасы жне оам жртшылыыны ыты трбие жмысын жргізудегі басты баытыны бірі - оушылар арасында за тртібін бзушылыты алдын алу шараларын жргізуге ке жол ашып отыр.
ыты мселелерді сз ету, оны тыдаушысына жеткізіп бере білу аса иын нер. Бан тек ана білімді болу жеткіліксіз, сонымен бірге тжірибелі, кпті крген, адамдарды жрегіне барар кілтті таба білер трбиеші болу маызды.
Оушыларды мектептегі мірі тланы азаматты алыптасуыны шешуші кезеі болып табылады. Осыжылдары адамгершілігі, дниетінымы, сенімдері, жымшылдыы, тртіптілігі, зіне жне басаа талап оюы, адалдыы мен шыншылдыы, айырымдылыы мен стамдылыы, жігерлілігі мен батылдыы алыптасады.
Бларды мазмнына мемлекет задары жне оамда мір сру ерекшеліктерін рметтеу, оам задылытарын бзуа тзімсіздік, оамдьщ тртілті сатау да енеді. ыты мдениет екі трыдан аралады:
1. ыты мселелер, ыты атынастар, ыты мекемелер рекетін оушыны білуі.
2. Тланы педагогикалы жне психологиялы мніні ыты санаа сері.
Адамны ыты мдениеті крделі. гіме адам, оны санасы, мінез-лы, жріс-трысы туралы боланда, кптеген сратар туындайды.
ыты оам демократиялы принциптерге сйене отырып, р адамны шыармашылы кштерін, ниетін, ойын, сезімі, мтылысын толы жне еркін жзеге асыру ммкіндігін амтамасыз етеді.
Демократияны жетілдіру мемлекеттік жне оамды мірді ыты негізін бекітуге тікелей туелді. Мемлекет жне опм міріні ыты негізін бекіту процесі тмендегідей маызды шараларды жзеге асыруды ажет етеді.
- задылытарды здіксіз жетілдіру;
- заны орындалуын бекіту;
- оамды тртіп орнатуа рбір азаматты атынасуы. Бдан задылы пен ыты тртіпті бекітілуіне аморлы тікелей мемлекет мойынында болу ажеттігі шыады.
Адамны жалпы мдениеті мен оны ыты мдениетіні арасында тыыз байланыс бар. Сондытан да ыты трбиені адамгершілік трбиесі теориясыны рамды блігі ретінде арастырамыз.
оамды айта ру кезеінде ыты мдениетті алыптастыру барысындаы кемшіліктерді жеу орын алады.
ы оам мен оамны рбір мшесіні бкіл мірін амтып жатады. ыты мдениеті тмен дамыан адам тек заны рескел бзылан жадайында ана оан зейін аударады да, ыты талаптарды мойындамаан кп жадайларды байамайды.
Зады білмеу — ыты мдениетті елеулі кемшілігі. Зады білмеу, оны бзу жауапкершіліктен тармайды. Бл жерде оушы за жне ыты мдениет ымын шатастырмау керек. ыты мдениет оушыдан жан-жаты ыты білімдерді талап етеді.
Адамны ыты мдениеті — крделі психологиялы былыс. Бл былыс оамны, мемлекетті кптеген маызды салаларында крінеді. Е бастысы адамгершілікті адам тласыны сапалы асиеттерін алыптастыруа ыпал жасайтын трбие ралдарыны бірі - орынды тртіп жне мінез-лы трбиесіні жоары дегейінде болуы.
Сонымен адамны ыты мдениеті дегеніміз - орынды тртіп пен мінез-лы, жан-жаты ыты білімдерімен зады рметтеу, ыты орау іс-рекетіні тере бірлігі.
Саналы тртіп пен мінез-лытарды ыты мдениетті іргетасы деп араса, ол кркемнер мдениетімен атынастар, сезімдер дегейінде тікелей байланысады. Сезімдер лемі эстетикалы атынастарда негізгі рл ойнайды. дебиет пен нер бізге кркем бейнелерімен сер етеді, оларды сезім арылы абылдаймыз. нерді кмегімен, сіресе, дебиет арылы лемді, оамды атынастарды танимыз.
ыты мдениетті осы екі дегейіне ктерілген, яни ыты білімді мегерген, зады рметтейтін адам заа айшы келетін рекеттерден аула болады. Тек ана заа сйкес жру дадысы пайда болады. Мны заа мойынснушы-лы дейді. Бл дегейлік сатыда ішкі озаушы кш — адамны яты, ар-ожданы. ят, ар-ождан жне сенімдер адамны мдениеті тек ана заа мойынсну емес, зады орау шін траты белсенді рекетке атысуа дайын тру.
ыты рметтеу, ділдікті, борышты, жауапкершілікті, задылыты, сезіну - адам тласыны жоарыдан крінуі. Осыдан келіп задылыты сезіну ыты мдениетті рамы екендігін тсіну иын емес.
азіргі кезеде оамны бірте-бірте демократиялы дамуы жалпы білім беретін орта мектептерде мектеп басшыларынан, малімдерден ыты трбиені зор шеберлікпен, шыармашылыпен іске асыруды талап етеді.
2. ыты трбиені заман талаптарына сай жргізу шін е алдымен сынып жетекшілеріні жне мектептерді озат тжірибесін тере зерттеп, нтижесін оу жне трбие жмыстарында тымды, жинаты етіп пайдаланып, отайлы формалар, дістер мен тсілдерді іздестіру ажет.
ыты лекториялар. Мектептерде жоары сыныптар оушылары шін йымдастырылады. Лекторийлерді масаты -жеткіншектер мен жасспірімдерді елімізді задарына жне халына рмет сезімін трбиелеу, ыты біліммен аруландыру, оны насихаттау.
Лекторияларды жоспары бір жыла жасалып, онда лекциялар таырыптары крсетіледі.
Кинолекториялар - р трлі жастаы балалар шін йымдастырылады. Оушылара жас ерекшеліктеріне байланысты трлі кркемдік, хроникалы-жатты, ылыми фильмдер, кино-фильмдер крсетуге болады.
Жасспірімдерді за тану мектептері. Мндай мектептерді жастар сарайы, жалпы білім беретін орта мектептерді жанынан йымдастыруа болады. Негізгі масат - жас тлектерді ы жне ебек, азаматты жне задары жайлы біліммен аруландыру. Мектептердегі ыты трбиені баса формалары: мты білім факультативтері, дріс, баяндама, гіме, пікір-талас, олимпиада, кештер, сайыстар, т.б.

 

59, Ережелі ойындар: имыл-озалыс ойыны, ермек, дидактикалы ойын, лтты ойын, компыотерлік ойындар