Жалпыа Орта Ебек оамын алыптастырудылеуметтік-мдени негіздері.

 

1. азастанды оамды леуметтік жаыртуды жаа кезеіні идеологиясы. Алаш рет идеологияны тезистері 2012 ж. 3 шілдеде Индустрияландыру кні ауымында баяндалан болатын.

Президент 2030 жыла дейін леуметтік дамуды жалпылтты концепциясын ру міндетін ойды.

Одан кейін Президентті «леуметтік жаырту: Жалпыа орта Ебек оамына арай 20 адам» атты іргелі мааласы шыты. Осы мааланы шыу контекстін белгілеп кету те маызды. Еуропада жмыссызды кенеттен ктеріліп кеткен кезде азастан зіні халын жмыспен амтамасыз ету ниетін барынша айын жариялаан болатын.

Президент Жалпыа орта ебек оамыны 5 аидасын сынды:

1.Эволюцияшылды. Жаырту дерістеріні алгоритмі кейін алан салаларды, ірлерді, леуметтік топтарды олда бар стандарттар мен леуметтік даму крсеткіштеріне «тартуа» негізделуі тиіс.

2.Орта жауапкершілік. леуметтік жаыртуды барысы мен нтижесі шін жауапкершілікті тек мемлекет пен оны барлы басару дегейлері ана емес, сондай-а жеке меншік рылымдар, барлы оам блісуі тиіс.

3.ріптестік атысу. леуметтік ріптестікті белсенді дамыту, елді мемлекеттік емес секторын, бірінші кезекте, леуметтік саланы жаыртуа атысуын кеейту шін жадай жасау маызды.

4.Ынталандыру. Адал ебекке ынталандыруды жолын табу, ебек табыстарын оамды ынталандыруды жйесін ру.

5.Ксібилік. Барлы абылданатын шешімдер егжей-тегжейлі есептеліп, лемдік тжірибені оып-йрену негізінде ылыми длелденген тымдылы аперге алына отырып абылдануы тиіс.

Мааланы негізгі мні – ебекке абілетті халыты німді ебекке, біліктілікті жоарылатуа ынталандыру. Жалпы, маала адамдарды масылды райынан айтаруа жне шамадан тыс патернализммен кресуге бадарланан.

Бл жадайда келесі тапсырмаларды бліп крсетуге болады:

- зін зі ебекпен амтыан халыты айындау жніндегі жаа дістемені ескере отырып, жмыссызды дегейін айындауды дістемесін жетілдіру;

- 2020 ж. дейінгі Біліктілікті лтты жйесін кезе-кезеімен зірлеу жоспары;

- ебек тртібіні кшеюі жне ебек жымдарында жанжалдарды пайда болуына трткі факторлармен крес жргізу;

- мір сапасыны е тменгі леуметтік стандарттарын енгізу;

- трын й рылысын ынталандыру;

- жастармен трбие жмыс жргізу шін лтты тарихты оытуды сапасын жоарылатуды шаралары;

- леуметтік сатандыру жйесін дамыту, оны ішінде денсаулы сатау бойынша да;

- «Апаратты азастан-2030» мемлекеттік бадарламасын зірлеу.

Маалада берілген тапсырмалар кіметті 2012 жылды 23 шілдесінде абылдаан №961 «Елбасыны «азастанны леуметтік жаыруы: Жалпыа орта Ебек оамына арай 20 адам» мааласында берілген тапсырмаларын орындауды шаралары жайлы» жоспарында крініс тапты.

леуметтанулы зерттеулерді крсетуінше, доминантты нарыты атынастарды есепке ала отырып, Жалпыа орта ебек оамы идеологиясын ала тарту халы шін ктпеген жадай болды. Кейбіреулер бірден бл мааланы мнін тсіне алмады. Дегенмен, халыты негізгі блігі бл идеологияны Президент Н.. Назарбаевты ойыны німі ретінде абылдап, олдады. Кейін халыты зейіні Жалпыа орта оамны идеологиясын бойына сіірген «азастан-2050» стратегиясы сияты ке жата ауысан болатын.

Халыаралы ебек йымыны (ХЕ) жмыспен амту мселелері бойынша баяндамасында леуметтік трасызды дегейін тмендету ажеттілігі мен бл масата жету жолын лайыты ебекті кеінен тарату арылы алыптастыруа лкен кіл блінген.

Жаандану, азіргі экономиканы тиімділігін арттыру алыптасан леуметтік-ебек атынастарын трасыздандырып, леуметтік жне саяси туекелдерді лайтып, азіргі лемні леуметтік-экономикалы болмысын оматы згерістерге шыратты. Жмыспен амтылуды трасыздыыны суі экономикалы жне леуметтік салдарлара келіп отыр. Орныты экономикалы сім саяси трасызды орын алан тста ммкін емес, бл болса, сз жо, жетілдіруді сапалы тстарына сйеніп, леуметтік-ебек атынастары саласындаы практика мен саясатты згертуді талап етеді.

2015 жылы 30 азандаы № 8 кімімен «Нрлы жол» инфрарылымды дамыту жне Индустрияландыруды екінші бесжылдыы бадарламаларыны іске асырылуын ескере отырып, бес институционалды реформаны іске асыру бойынша 100 наты адам - лт жоспарыны «Жалпыа орта Ебек оамы идеясын ілгерілету» 88-адамды орындау масатында іс-шара жоспары бекітілді.

2.азастанны леуметтік жаыртуы: «Жалпыа Орта Ебек оамына арай жиырма адамыны» масаты мен міндеттері жаа индустриялы-инновациялы экономика жадайында мір сру шін оамды дайындауды, азастанны демелі экономикалы дамуы мен оамды игіліктерді ке амтамасыз ету арасындаы отайлы тепе-тедікті табуды, ы пен ділеттілік аидаттарына негізделген леуметтік арым-атынастарды бекітуді райды. Ел басы Жалпыа Орта Ебек оамы идеясына негізделген азастан дамуыны жаа тжырымдамасын сынды, онда жмыс леуметтік жаыртуды жне жаанды бсекеге абілеттілікті шешуші лтты фактор.

Ебек оамы ол,халы даналыындаы «егер сен ебек етсе, сапалы мір сресі» деп айтанды тжырымды болжайды. Егер сен отбасыа, оамыа жне зіні халыа ажетті істі жзеге асырса, онда сен табыса жетесі. Бл халыты игілігі шін бірінші дрежедегі жзеге асырылуы ммкін міндеттер болып табылады.

Осыан орай, азаматты орау органдары ызметкерлеріні ызметі з парызын адал орындауа жне ызметтік міндеттерін сапалы атаруа баытталан. Жеке раммен трбиелік жмыстар кшейтілген. Барлы дегейдегі басшыларды зіне баынатын ызметкерлеріне жауапкершілігі атадалан.

жымдаы сау моральді-психологиялы жадайымен жеке рамны о тртіпті болуы ебекте жоары нтижеге жетуді амтамасыз етеді.

Мысалы: Жамбыл облысы Ттенше жадайлар департементінде ызметкерлер арасындаы тртіп пен задылы сатау мселесіне бірінші дрежелік кіл блінуде. Кптеген профилактикалы іс-шаралар жргізілуде, семинарлар, «дгелек стелдер», кеестер, р трлі таырыптаы бейне роликтер жне басалар дайындалан.

ызметке жаа тсіп, ондаы зіне жктелген жауапкершілікті тсінбеген жас ызметкерлерге аса кіл аударылуда. Осы масатта ызметке жаадан абылданан ызметкерлерге бір жыл бойы бірге жмыс атарып, ойылан масаттара жету шін тжірибелі ызметкерлер арасынан тлімгер бекітіледі. Ебекте жоары нтижеге жету арылы біз жымда, жалпы оамда да з ксібилігімімізбен матана аламыз.

Азаматты орау органдарыны ызметі кеінен насихатталуда. Соы уаыттарда отбасылы улеттер суі арындауда. Жас балалар мен немерелер жас шаынан тарушыларды ебегімен таныс, болашата аталары мен келеріні жолын адалдыпен жне намыспен жоластыруда. з арамызда осындай улеттерді ш-трт рпаы ызметті жаластырып келе жатыр, жне осы улеттер бізді барлыымыза матаныш болып табылады.

Елімізді Президенті Нрслтан бішлы Назарбаевты бадарламалы сз сйлеуінде: азастанны леуметтік жаыртуы: «Жалпыа Орта Ебек оамына арай жиырма адамыны» - бл р жолы мір мен уаытты еншілігімен срыпталан аса маызды саясатты жат. азастанда Туелсіздік жылдарда мыты леуметтік мемлекетті негізі аланды. азастан ортаевропа елдеріні леуметтік дамуыны сапалы дегейіне жаындады, осыан орай азастандытарды мір сру стандартары жоарылауда.

рбіріміз ксіби дегейді ктеру жне з-зін жетілдіру арылы азастанны леуметтік жаыруын жзеге асыруа лес осуымыз ажет

2014 жылы 4 арашада Павлодар облысы ТЖД «рт сндіру жне авариялы-тару жмыстар ызметі» ММ Ксіби дайынды мектебіні базасында алалы жне ауданды рт сндіру блімдеріні бастытарымен семинарлы саба тті. Семинара атысушыларды алдында Ксіби дайынды мектебі директорыны орынбасары ртке арсы ызметі подполковнигі .Е. Успанова сз сйледі. лия Еркенызы Елбасы Н. Назарбаевты «азастанны леуметтік жаыртылуы: Жалпыа Орта Ебек оамына арай жиырма адам» бадарламасы мааланы негізгі ережелерін баяндады. Е бастысы- ебекке кз арасты згерту, з міндеттерін адал атару, з жмыс орнында жоары жетістікке жету. Тек ана осы жадайда алдымыза койылан ке клемді масаттара, халыты л-ауатын жоарылатуа ол жеткізуге болады.

3.Жалпыа Орта Ебек оамын алыптастырудылеуметтік-мдени негіздері. Мдениет оршаан ортаа бейімделу амалын білдіреді. Ол адамдарды зі жасаан мір сру жне зін-зі жзеге асыру ортасы, леуметтік зара рекет мінез-лын реттеуді кзі екенін крсетеді. Мдениетті игеру барысында адам зін танып жетілдіреді, йткені ол адамдарды шыармашылы ызметінде жасалынатын материалды жне рухани ндылытарды жиынтыын мегереді. Мдениет адамдарды з ортасында мір сруге кмектесетін, баса ауымдастытармен рекеттестікте з оамыны ттастыы мен бірлігін сатайтын адам рекеттестігіні маызды тетігі болып танылады. Сондытан мдениетті леуметтік мдениет деп атайды. оамда алыптасан мдени ндылытар жйесілеуметтік мірді мазмнын, адамдарды мінез-лын анытайды.Коамны мдениеті оны даму негіздеріне сер етеді, экономиканы, саясатты, ыты леуметтік-мдени негізі болып табылады.

Бгінгі алыптасып жатан азаматты оам дамыан экономикалы, саяси, ыты жне мдени атынастара негізделеді. Азаматты оамны дамуы, е бірінші, адамны еркіндігі мен бостандыын амтамасыз ететін на-ры экономиканы жне жеке меншікті болуын ажет етеді. Азаматты оамдытолыанды дамытушы тла тек ана еркін, ізгілендірілген леуметтік-ебектік атынастар жадайында алыптасады. азастанда нары экономикасыны алыптасу иындытары ебекті рухани-лыты ндылытарыны жойылуыны негізін алады. Гуманистік мдени дстрге сай ебек экономикалы масаттармен атар адамны жан-жаты дамуын, рухани-ізгілікті жетілуін анытайды.Азаматты оамны масаты азаматты ізгіліктерді алыптастыру арылы мемлекет пен жекеліктерді арасындаы айырмашылытарды азайту жне шиеленісті тмендету болып табылады.

Капиталистік нары атынастары алыптасуыны бастапы кезден осы кнге дейін оны артышылытары мен теріс жатары туралы ылыми тжы-рымдамалар жасалынып келеді. Жеке меншікті зияндыы, нары экономи-касыны адам мен табиат шін ауіптілігі Т. Мор, А. Фергюссон, К. Маркс т. б. длелдеп берді. А.Фергюсон жеке меншік зімшілдікпен арам пайда табуа ынталандырады деген. К.Маркс капиталистік оамда жмысшы з ебегіні нтижесін иелене алмауы ебектен жатсынуды тудыратынын крсетеді. Дж. Кейнс нары экономикасы жмыссыздыты шешуге абілетсіз деп тжырымдайды. К.Поланьи нары тетігіні стихиялы рекет етуі адам мен табии мнді жйттерді лдырауы мен ирауыны себебі болатынын длелдейді. леуметтік жаырту демелі индустриялы-инновациялы даму бадарламасы негізінде іске асырылуы бл леуметті сапалы дегейіні заман талабына сай болуын ажет етеді. Жалпыа Орта Ебек оамын ру р адамны з орнында ксіби міндетін ааусыз, жоары азаматты жауапкершілікпен атаруды талап етеді. р азаматты оамды ндылы ретінде ксіби жоары дегейде ебекке саналы араласуы болашата «инновациялы экономиканы басты озаушы кші – креативті тапты туындауы мен дамуын амтамасыз» етуді кздейді.Бл ксіптік-техникалы жне инженерлік білімні зектілігін арттырады. Техникалы жне ксіптік біліммен амтылу жаынан азастан жастары 17%-дан асса, Отстік Корея мен Жаа Зеландияда -45%, Бельгия мен Эстонияда -34%, Ресейде - 33%, Жапонияда - 30%. Сондытан лі кемінде бл салаа аржыны жмсауды еке есеге лайту керек.

орыта келе бгінгі оу дерісі шектеулі тжірибемен штастыын ескеріп, ндіріс орындары осы міндетті орындау жне жас мамандарды ебек тілін талап етпей абылдауын задастыру зекті мселеге айналды. Тжірибелік жмысты оумен штастырмай, оны ыр-сырын теориялы негіздермен байланыстырмай мамандарды даярлауды сапасы тмен болатыны жауыр болан гіме. Сонымен атар, ебек німділігін арттыруды баса орлары ретінде ебекті йымдастыру тиімділігі, ебек тртібін, ауіпсіздігін амтамасыз ету, ебек шыындарын немдеу, электр уатын немдеу жне тиімді пайдалану бгінгі ойылатын маызды талаптар.азастанды жмыскер жылына 17 мы доллара нім шыарса, дамыан елдерде бл крсеткіш 90 мы доллар. Ебек німділігі ндеуші ксіпорындарда 2010 жылы 45 мы доллар рады, сондытан баса салаларда бл крсеткіш 9 мы доллардан аспайды. Біздерде жмыс уатысы 9-10 саат боланымен, дамыан елдерді 5-7 саатта ндіретіннен 5-6 есе тмен. Озы технологияларды отайлы пайдалану бл елдерде аптасына 26-30 саат ебек етуге ммкіндік береді. Бір жыл клемінде орташа 1330 саат. ХЕ-ны длелдеуінше 36-40 сааттан арты аптасына ебек ету денсаулыа, кіл-кйге теріс сер етеді. ыса мерзімде німде ебек етуді дадыландыру ажет. Ал бос уаытты артуы жеке дамуа арналуы тиіс. Ебек німділігі деп ебек орларын тиімді пайдалануды айтады.

Осы аталанны брі жаа мдениетті жне леуметтік басаруды жаа трпатын жасауды ажет етеді. Шынайы ізгілікті леуметтік атынастар негізінде рылан оамда ана адам леуметтік олайлы жадайды сезетін болады. Ол шін саяси-ыты жне леуметтік-экономикалы жадайларды лайыты алыптастырылуы керек. Жаа леуметтік-экономикалы трыдан йымдастырылан оамны масаты адамны мдделерін е басты ндылы ретінде баалап, ебек жадайларын, оны мазмнын барынша ізгілендіруі жне мекемелер мен йымдаы арым-атынастарды теылы негізде алыптастыруды іске асыру болып табылады.

дебиеттер:

1.30 тамыз, 1995 жылы азастан Республикасыны Конституциясы

2.2025 жыла дейінгі тжырымдамасы ХА

3.2007 жылды азастан «Жаа лемдегі жаа азастан» халыа Жолдауы

4.11 араша 2014 - Мемлекет басшысыны «Болашаа жол Нрлы жол» Жолдауы

5.Азаматты жне этникалы, аза жне азастанды сйкестілік // http://e-history.kz атынасы

6.«азастанны леуметтік жаыртылуы: Жалпыа Орта Ебек оамына арай 20 адам» 2012

7.Хабар «азастан жолы-2050: Бір масат, бір мдде, бір болаша» 2014 жыла арай

8.лт жоспары - Н.Назарбаевты бес институционалды реформасын жзеге асыруды 100 адамы, 20 мамыр, 2015