Дріс. олмен доалы пісіруді орындау техникасы.

Металды пісіруге дайындау.

Пісіруге дайындау жмыстары кесу, тзету, тазарту, белгілеу жне растыру жмыстарынан трады. Блшектерді пісіруге дайындаанда басым кпшілігінде термиялы кесуді олданады. Механикалы кесу ол тиімді боланда пайдаланылады. Металдарды тзету білдектерде немесе олмен орындалады. Жаймалы жне таспалы металды салын алпында ртрлі жайматзеткіш аунашалар мен баспаларда тзетеді. атты деформацияланан металды ысты алпында тзетеді. олмен тзету детте арнайы тзету таталарында лкен бала (кувалда) соысымен немесе бранды ол баспасымен орындалады. Белгілеу дегеніміз блшек лшемдеріні наты шамасын сызбадан метала ауыстырып белгілеу. Белгілегенде ртрлі саймандарды олданады: сызыш, брышты, сызба т.б. Белгілеу жа жайма болаттан жасалан ималгі кмегімен едуір жылдам жне арапайым орындалады. Белгілегенде блшектерді пісіру процесінде ысаруын ескеру ажет. Ол шін рбір клдене тйіс шін 1 мм жне бойлы жікті рбір погонды метріне 0,1-0,2 мм діп арастыру ажет. Негізгі металл жне осынды материалды пісіру алдында тоттан, отабыршатан, май, ылалдан жне ртрлі металл емес ластытардан ыпты тазартады. Тазарту олмен жне механикаландырылан сайман кмегімен орындалады.

Бйымды пісіруге растыру.

Бйымдарды пісіруге растыру ебексиымдылыы оны дайындауды жалпы ебексиымдылыыны 30%-на жетеді. Сондытан растыру ебексиымдылыын ысарту шін (сондай-а оны длдігін арттыру шін) ртрлі айлабйымдар, арнайы саймандар, ималгілер т.с.с. олданылады. Айлабйымдар тек ана блшектерді растыру шін немесе растырылан бйымды тек ана пісіру шін арналады. Сондай-а, жік металы шккенде рылы элементтеріні біршама жылжуына ммкіншілік жасайтын, мбебап растыру-пісіру айнабйымдары олданылады. растыру сапасын арнайы ималгілер жне щуптермен (саылау шамасын баылау) тексерген ыайлы. 17 суретте осындай саймандарды пайдалану мысалдары келтірілген.

 

а - жиекті ашылу брышы; б - тік брыш; в - жаймаларды жылжуы;

г - айастырып пісіргендегі саылау; д - таврлы жне тйістіріп пісіргендегі саылау

17 - сурет. растыру сапасын тексеруге арналан саймандар

 

растырылан блшектер мен тйіндерді алашында статпалармен жаластырады. Пісіру статпалары деп клдене имасыны штен біріндей жасалан ыса жіктерді айтады. статпа зындыы пісіру жаймаларыны алыдыы жне жікті жалпы зындыына байланысты 20-дан 100 мм-ге дейін райды. статпалар арасыны ашытыы жік зындыына байланысты 500-1000 мм. Пісіру статпаларын бйымды пісіретін электродтармен пісіреді.

Пісіру жіктерін орындау техникасы.

Пісіру доасын жау. аптамалы электрод доасын жауды екі дісі олданылады – тура зу жне исытыпен зу дістері. Бірінші дісті таап жау, ал екіншісін жанап жау деп те атайды. Бірінші дісті кпшілігінде ыайсыз жне енсіз жерлерді пісіргенде олданады.

Доа зындыы.

Доа жананда оны зындыы траты алпында болуы ажет.
Дрыс тадалан доа зындыы пісіру жігіні сапасына жне пісіру німділігіне елеулі сер етеді. Егер доа зындыы 0,5-1,1 электрод зегіні диаметріне те болса, онда ол доа нормалы деп саналады. Доа зындыын кбейту оны жану тратылыы мен металды балу тередігін тмендетеді, электрод кйуі мен шашырауын кбейтеді. Будан да баса бл оршаан атмосфераны балыан метала зиянды серін кшейтеді жне беттерді тегіс емес жіктерді алыптастыруа алып келеді.

Электродты алпы.

Пісіргенде электрод клбеулігі пісіру жігіні кеістіктегі алпына, пісірілетін металды химиялы рамы мен алыдыына, электрод диаметріне, электрод аптамасыны трі мен алыдыына байланысты тадалады. Пісіру трт баытта жргізіледі (18 - сурет): солдан оа арай, онан сола арай, зінен сырта арай жне зіне арай.

 

18 - сурет. Пісіру баыты (а) жне электрод клбеулігі (б)

 

Пісіру баытына арамай электрод клбеулігі белгілі алыпта болуы керек: негізгі металды балу тередігі кбірек болуы шін электрод жік сіне клбеуленеді. Горизонталь жазытыта тменгі алыпта пісіргенде бл клбеулік жік жасайтын баытты тік алпынан 15 градус райды (18-сурет). Баса кеістік жадайында электрод клбеуіні брышы суреттерде крсетілген (18 - сурет).

Электродпен тербеліс озалыстар.

Жікті ажетті енін жасау шін электродпен клдене тербеліс озалыстар жасалады. Электродты тербеліс озалысыны негізгі трлері 19 – суретте келтірілген:

19 - сурет. Енді жіктерді балытандаы электрод шыны озалыс траекториясы (баыты)

 

- сыны сызытармен тзу озалыс;

- электрод шын балытылан жікке аратып жарты ай тріндегі озалыс;

- электрод шын пісіру баытына аратып жарты ай тріндегі озалыс;

- шбрышпен;

- тйін тріздес, белгілі бір жерлерде кідіріспен.

Жікті имасы мен зындыын толтыру дістері.

Жікті зындыын толтыру шін «тура тпелі» жне кері сатылы тсілдер олданылады. Пісіруді «тура тпелі» тсіліні мні мынада: пісіру жігі басынан аяына дейін бір баытта орындалады.

Кері сатылы тсілде зын жік салыстырмалы трде ыса учаскелерге (250 мм-ге дейін) блініп, рбір учаске блек-блек пісіріледі (кері сатымен). Жіктерді имасын толтыру тсілі бірнеше трге блінеді:

- бірабатты жіктер;

- кпабатты жіктер;

- кпабатты кптпелі жіктер.

Кпабатты кптпелі жіктерді кпабатты жіктерден айырмашылыы, ол кейбір абаттар бірнеше тумен орындалады, ал кпабатты деттегі жіктерді рбір жігі бір тпелі орындаумен пісіріледі (20-сурет).

а -бірабатты жне бір тпелі; б - кпабатты жне кптпелі; в - кпабатты

20 - сурет. Пісіру жіктері

 

ос абатты дісті мні мынада: екінші абатты жасау лі салындап лгермеген бірінші абатты стіне орындалады (ожды кетіргеннен кейін). Пісіру 200-400 мм зындыта, ысты сызаттар болдырмау шін арсы баытта жргізіледі. алы болат жаймаларды пісіргенде (20 мм жне одан жоары) каскад жне тбешік дістермен пісіруді олданады. 21-суретте крсетілгендей секциялы жне каскад дісімен пісіргенде кпабатты жікті толтыру пісірілетін металды барлы алыдыында белгілі саты зындыында жргізіледі. Саты зындыын тадау талабы ол, пісіру жігін орындау процесінде, барлы алыдыта, жік тбірі металыны температурасы 200 ⁰С –дан кем болмауы ажет. Бл жадайда металды пластикалылыы жеткілікті, сызаттар пайда болмайды. Тбешікпен пісіру дісінде металды барлы алыдыын тумен орындалады.

а - бліктеп; б - каскадпен; в - тбешікпен

21 - сурет. Кпабатты жікті аз уаыт аралыында толтыру слбасы

 

Жікті бітіру.

Жікті бітірісімен доаны бірден зуге болмайды, йткені металл бетінде пісіру кратері алып ояды. Ол кратер сызат пайда болуына алып келді. Тменкміртекті болаттарды пісіргенде кратерді электрод металымен толтырады, немесе оны негізгі металды сыртына шыарады. Шыныу рылымы алыптасуа бейім болаттарды пісіргенде, кратерді сырта шыаруа болмайды, йткені сызат алыптасуы ммкін. Жікті аятауды е жасы дісі электродты тмен беруді тиып, жайлап доаны зілгенше зарту ажет.

Пісіру ережесі.

Пісіру ережесі деп пісіру процесіні туін анытайтын крсеткіштер топтамасын айтады. Пісіру ережесіні негізгі крсеткіштеріне жататындар: пісіру тоыны кші, пісіру жылдамдыы, доа кернеуі, электрод диаметрі. осымша крсеткіштер болып саналатындар: тоты трі мен полярлыы, электрод аптамасыны трлері, оны клбеу брышы, негізгі металды алдын-ала ыздыру температурасы. Электрод диаметрін пісіру металыны алы-дыына, пісіру жаласыны тріне, жік трі жне баса факторлара байланысты анытайды. алыдыы 4 мм-ге дейінгі жайма металды тменгі алыпта пісіргенде электрод диаметрін пісірілетін болатты алыдыына те етіп тадайды. алыдыы лкендеу жайма болаттарды пісіргенде диаметрі 4-6 мм электродтарды пайдаланады. Кпабатты тйіс жне брышты жіктерді пісіргенде жікті бірінші абатын диаметрі 2-4 мм электродпен, ал кейінгі абаттарды - металды алыдыы мен жиектерді иаштау тріне байланысты, диаметрі лкен электродтармен орындайды. Тік алыпта пісіру, детте, диаметрі 4 мм – ден аспайтын электродтармен орындалады. Диаметрі 5 мм электродтар сирек олданылады, ал диаметрі 6 мм электродтар тек ана жоары дрежелі пісірушілер ана пайдаланады. Тбелік жіктер детте диаметрі 4 мм-ден аспайтын электродтармен орындалады. То кші электрод диаметріне байланысты тадалады. Мнда жуыталан формуланы олдануа болады.

 

I = K·d,

мнда I - пісіру тоыны кші;

d - электрод диаметрі, мм.;

К - 35-60 А/мм-ге те коэффициент.

Пісіру тоыны аздыы доа жануыны трасыздыына, німділікті аздыына, шалапісілімдерге алып келетінін ескеру ажет. Тым арты те кші электродты атты ыздырады, оны балу жылдамдыын кбейтеді, электрод материалыны шашырауын жоарылатып, жік алыптасуын нашарлатады.

Тік жіктерді пісіргенде пісіру тоын 5-10%-а, ал тбелік жікті пісіргенде 10-15%-а азайтады. Бл сйы металды пісіру ваннасына аып кетпеуі шін жасалады. Доа ысымыны баытын электрод клбеулігін згертіп згертуге болады. Осылайша пісіру тоыны бір шамасында ртрлі балу тередігіне жетуге болады. Тоты трі мен полярлыы да жікті млшері мен тріне сер етеді. Кері полярлы траты топен пісіргенде балу тередігі тура полярлы траты топен пісіргеннен 40-50%-а кбірек. Бл былыс катод пен анодтан шыатын жылу клеміні ртрлілігімен тсіндіріледі. Айнымалы топен пісіргенде балу тередігі кері полярлы траты топен пісіргеннен 15-20%-а аз. Доа зындыын лайту есебінен доа кернеуін жоарылату пісіру тоыны азаюына алып келеді, яни балу тередігін азайтады. Бл жадайда жік ені тоты полярлыына арамай лаяды. олмен пісіргенде пісіру жылдамдыын кбейткен сайын, балу тередігі жне жік ені азаяды.

Тменгі алыпта пісіруді орындау.

Тйіс жаластарды пісіру пісірілетін металды алыдыына байланысты бір неме екі жаынан орындалады. Электрод озалысы жне оны алпы 22-суретте, жуы шамалы пісіру ережесі 1 кестеде келтірілген.

 

 

22 - сурет. Жиектерді иаштап тйіс жіктерді пісіргендегі электрод алпы (а) мен озалысы (б)

 

8 - кесте. Жиектері иашталмаан тйіс жаластарды пісіру ережелеріні жуытау шамалары

Металл алыдыы, мм.	Жік трлері	Саылау, мм	Электрод диаметрі, мм	Пісіру тоыны шамасы
Жікті тменгі алпы	Жікті тік жне тбелік алпы
	Біржаты	1,0	3-4
	Екі жаты	1,0-1,5	4-5	180-260	160-230
	-//-	1,5-2,0
	-//-	2,0

Металл алыдыына байланысты екі жиегі де иашталан (яни V- тріздес) тйіс жаластар бір абатты, кп абатты жне кп тпелі жіктермен орындалады. Жікті тиімді ашылу брышы екі жадаймен аныталады: - біріншіден, жік тбірін пісіргенде шалапісіру аупін азайтып, ыайлы пісіруді (ыайлы брыш 80-90⁰) амтамасыз ету ажет, екіншіден, лкен деу брышы балытылатын металл клемін жне пісіру деформациясын кбейтетіндігін ескеру ажет. Сондытан олмен доалы пісіру алыпты жруі шін жиектерді деу брышы 60⁰-а те деп алынады. алы жаймалар шін (S 15 мм жоары) оны 55⁰-а дейін азайтады, ал жа жаймалара оны 65⁰-а дейін лайтады. Пісіру элементтеріні арасындаы саылауды жне жиектерді топастыын, бл элементтерді алыдыына жне кейбір факторлара байланысты 1,5-4 мм деп тадалады. Пісіруді орындаанда жік тбіріні сенімді балуын амтамасыз ету е иыны болып табылады.

Осы жерде ртрлі ааулар жиірек кездеседі. Сондытан ммкіншілігінше жік тбірін кері жаынан осымша пісіру ажет.

алыдыы 4-8 мм металды бірабатты жікпен пісіреді. Бірабатты жиектері V - тріздес иашталан жіктерді ш брыш трінде клдене тербеліс озалыстармен, егер жаймаларды алыдыы 4 мм болса жік тбірінде тотамай, ал егер жайма алыдыы лкендеу болса, онда жік тбірінде тотаумен орындалады. алыдыы 12 мм жне одан кбірек жайма металл тйістіріліп, жиектері Х-тріздес иашталып кпабатты немесе кптпелі жіктермен пісіріледі. Жікті трін тадау пісірілетін металды алыдыы мен оны химиялы рамына байланысты. Кптпелі жіктер электродты клдене тербетпей енсіз жа жіктермен орындалады. Пісіруді тіреп пісіру дісіне арналан электродтармен орындау сынылады. Бл жадайда электродтарды кішілеу диаметрлері - 1,6 -дан 3 мм–ге дейін (4 - мм - те сирек) олданылады. Кпабатты жік кптпелі жікпен салыстыранда жоарыра німділікті амтамасыз етеді. Кейде металл алыдыыны барлыы жасы пісірілуі шін пісіруді тсемелерде жргізеді (алатын немесе алынатын). Бл жадайда, балып тесіліп кетеді деп орыпай-а, пісіру тоын 20-30%-а кбейтуге болады. алатын тсемелерді алыдыы 2-4 мм жне ені 30-40 мм болат таспалардан жасайды. Алынатын тсемелерді мыстан, кейде керамика немесе графиттен дайындайды. Кейбір жадайларда пісіру тсемелерімен пісіргенде сумен салындатылады.

дебиеттер: 1нег. [95-121], 2 нег. [162-178], 1-3 ос.

Баылау сратары

1. Блшектерді пісіруге дайындаанда андай негізгі операцияны олданады?

2. Пісіру статпалары дегеніміз не?

3. Пісіру доасын жауды андай дістері сізге белгілі?

4. алы жаймаларды пісіру алай орындалады?

5. Жікті бітетін жері алай орындалады?

6. Пісіруге дайындау операцияларын атаыз?

7. Пісіру доасыны млшерлі зындыы дегеніміз не?

8. Электродпен тербеліс озалысын жасауды андай трлерін білесідер?

9. Пісіру ережесі дегеніміз не?

10. Пісіру тоы алай тадалады?