Дріс. Газбен пісіру мен кесуге арналан аппаратуралар мен материалдар.

Газбен пісіру мен кесуге арналан газдар.

Металдарды газбен пісіру мен кесуге ртрлі газдар олданылады: оттегі, ацетилен, сутегі, пропан т.с.с., сондай-а бензин жне керосин булары.

Оттегі.

Газбен пісіру жне кесуде газ жалыныны жоары температурасына жанар газ немесе сйыты буларыны оттегінде жануы жолымен жетеді.

Оттегі деттегі жадайда (температура мен ысымда) иіссіз, дмсіз жне туссіз, ауадан аздап ауырлау млдір, ашы тсті газ болып табылады. 20 ⁰С температура жне нормалы атмосфера ысымда бір кубометр оттегіні массасы 1,33 кг-а те. Оттегі 182,9 ⁰С температурасында (нормалы ысымда) жанады. Сйы оттегі млдір, кгілдір трі бар. Бір литр сйы оттегіні массасы 1,14 кг-а те. Бір литр сйы оттегі булананда 860л газ пайда болады. Оттегін алу шін суды электр тоымен ыздырып ажыратады немесе атмосфералы ауаны тере салындатады. Пісіру мен кесуге арнап ш срыпты техникалы оттегі шыарылады. Бірінші срып 99,7% - дан кем емес таза оттегін райды, екіншіде – 99,5%-дан кем емес, шіншісінде – 99,2% (клеммен). алдытары азот пен аргонды райды. Оттегіні тазалыы пісіру мен кесу шін (сіресе кесу шін) маызы те зор. Оттегі нерлым таза болан сайын, соншалыты деу сапасы жоары жне оттегі шыыны аздау болады. ысылан оттегі ртрлі органикалы заттара - майлара, жаныш пластмассалара, кмір тозадарына тигенде, оларды лкен жылдамдыпен тотытандырады, нтижесінде олар здігінен жанады немесе жарылады. Оттегі жаныш газдармен немесе булармен жарылыш оспалар алыптастырады. Сондытан, оттегі оны пайдалану ережелерін ата сатауды, пайдалананда абай болуды ажет етеді.

Ацетилен.

Ацетилен барлы жанар газдардан кеірек олданылатыны болып табылады. Ацетилен оттегіне жананда е жоары температура – 3050-3150 ⁰С алуа болады. Ацетиленні химиялы формуласы С₂Н₂, яни кміртегі мен сутегіні осындысы болып табылады. Техникалы ацетилен деттегі жадайда ерекше иісті тссіз газ. за уаыт ацетиленмен демаланда адамны басы айналып, сысы келеді немесе улануа дейін барады. Ацетилен ауадан жеіл - деттегі жадайда бір текше метрінде 1,09 кг массасы бар. 82,4⁰С-дан 84⁰С- а дейінгі температура аралыында ацетилен сйы алыпа ауысады, ал 85⁰С температурасында (деттегі ысымда) атаяды. Ацетиленні жарылыш аупі бар, сондытан оны пайдалананда бл жадайы ескеру ажет. Ацетиленні зінше жану температурасы 240 тан 630⁰С аралыында жне ол ондаы атысты заттарды рамына жне ысыма байланысты. ысымны жоарылауы оны зінше жану температурасын тмендетеді.

Ацетиленні оттегі немесе ауамен оспасы жарылыса те ауыпты.

Ацетиленні белгілі рамында мндай оспалар атмосфералы ысымда жарылуы ммкін (сіресе ауыпты рамында 7-13 % ацетилені бар оспалар).

Ацетиленді (техникалыын) екі діспен алады:

кальций карбидінен жне табии газдан, мнай немесе кмірден.

Ацетиленді табии газдан алу кальций карбидінен аланнан 30-40%-а арзан.

Пропан-бутанды оспа – бл пропанны 5-30 % бутанмен оспасы болып табылады. Кейде мндай оспаны техникалы пропан деп атайды. Пропан-бутанды оспаны табии газдарды ндіргенде немесе мнайды дегенде алады. Пропан-бутанды жалынны температурасы жоары болмаандытан (2400 ⁰С шамасында), оспаны алыдыы 3 мм –ден аспайтын болаттарды аспайтын болаттарды пісіру шін пайдаланады. Жаймаларды лкендеу алыдыында сенімді жалас алу шін металды ажетінше ыздыру ммкін емес. Сондытан тментемпературалы жалынды кескенде, блшекті тзету шін ыздыранда, сондай-а металл бетін отпен тазартанда пайдаланан тиімді. алыдыы 3 мм-ге дейінгі болат жаймаларды пісіргенде пропан-оттекті пісіру сапасы бойынша ацетилен-оттекті пісіруден кем тспейді.

Пісіру жмыстары шін пропан-бутанды оспа сйыталан кйінде шыарылады. оспаны газды алпына туі - з еркімен баллонны жоары блігінде алыптасады. Техникалы пропан – тссіз газ, ауадан ауыр жне зінше жаымсыз иісті газ.

Табии газ негізінде метаннан (77-98%) жне баса газдарды – бутан, пропан, пропилен жне т.б. рамдарынан турады. Газды іс жзінде иісі жо, сондытан оны аысын байау шін оан иісі атты шыатын заттар осылады. Метан –оттекті жалынны температурасы пропан-оттекті жалыннан да тмен – шамасы 2100-2200 ⁰С, сондытан табии газ шектелген жадайларда олданылады.

Ацетилен генераторлары.

Ацетилен генераторы деп кальций карбидінен су кмегімен ацетиленді алуа арналан ондырыны айтады.

МЕСТ 5190-78 стандарты бойынша ацетилен генераторлары келесі белгілерімен жіктеледі:

- алынатын ацетиленні ысымымен;

- німділігімен;

- пайдалану дісімен;

- кальций карбидіні сумен серлесу дісімен.

Алынатын ацетиленні ысымына байланысты генераторлар тменгі (0,02 МПа-а дейін) жне орташа (0,02-ден 0,15 МПа-а дейін) ысымды генераторлар деп блінеді. німділігімен ацетилен генераторлары он трге блінеді: 1,25; 3; 5; 10; 20; 40; 80; 160; 320; 640 м³/са. Пайдалану дісіне байланысты генераторларды траты жне жылжымалы деп блінеді. Біріншісіні німділігі 3-тен 6540 м³/са. дейін, жылжымалары - 3 м³/са. болады. Кальций карбидіні сумен серлесу дісі бойынша генераторларды слбасымен бледі:

- «карбид суа» (белгіленуі КБ);

- «су карбидке» (ВК);

- «суды ыыстыру» (ВВ);

- рама (ВК+ВВ).

Барлы ацетилен генераторлары оларды жйесіне арамай негізгі блшектерден трады: газ алыптастырушы, газ жинаушы, ораушы затвор, ацетиленді пайдалану шамасына байланысты ндіретін ацетиленді автоматты реттеу жйесі.

Ацетилен генераторларыны рылысы мен жмысы.

АНВ-1,25 (23-сурет) ацетилен генераторыны німділігі 1,25 м³/с жне жмыс ысымы 0,025-0,003 МПа. Генератор жылжымалы болып табылады, жмыс істеу жйесі ВВ ВК жйесімен біріктірілген.

23 - сурет. АНВ-1,25-68 тменгі ысымды ацетилен генераторы

 

Генератора реторта 2 пісірілген, онда тиейтін корзина 3 орналасан тырдан трады. Генератор тыры екі блікке блінеді – тменгі (газ жинаушы) жне жоарысы (су жинаушы), олар горизонталь абырамен 25 блінген. Жоары блігі тбесінен ашы. Тменгі жне жоары бліктері газ жинауышты тбіне дейін жететін циркуляциялы ттікпен 8 зара жаласады. Газ жинауышпен су затворыны арасында олармен резеке ттікпен 23 жне 21 жаласан карбид кептіргіші 22 орналасан. Генератор сумен тырды ашы жоары блігінен толтырылады. Су ретортаа газ шыатын ттік 28, брылыс 26 (вентиль 27 ашы боланда) арылы келеді. Реторта апа 5, иін 6 жне арнайы брандамен 7 жабылады. Кальций карбидіні сумен серлесу нтижесінде блінетін ацетилен ттікпен 28 газ жинауыша жиналады да ондаы суды су жретін ттік 8 арылы генераторды жоары блігіне ыыстырады. Ретортаа су газ жинауыштаы вентиль 27 дегейінен тмен ыыстырылана дейін беріледі.

Ацетилен блініп газжинауышта жне ретортада оны ысымы кбейген сайын су ретортадан 2 блмешікке 3 (ттік 12 арылы) ыыстырылады. Бл жадайда одан рі газ пайда болуы бседейді. Газ жинауыштан газ алынанда ретортадаы ацетилен ысымы тмендейді, су ретортаа айтады жне газ пайда болуы детіледі. Сонымен газды олданушы (жанары) алу жылдамдыына байланысты, ацетилен пайда болу жылдамдыы автоматты трде реттеледі. Газжинауыштан газ карбид толтырылан карбид кептіргішіне 22 барады, содан кейін су бекітпесіне 14 одан нипель 15 арылы жанары немесе кескішке теді. Су бекітпесі (затвор) 14 жалынны кері соысынан болатын жарылыс толыныны генератора туінен сатау шін ойылан. Ацетилен су бекітпесіне резинке ттікше 20 арылы келеді. Тменгі тбі мен беткітпе трысы жаланан жерде тыызды резина тсеме 10 арылы жасалады. Ттікті тменгі шетінде ацетиленні бекітпе тырына туіне арналан алты тесігі бар. Тесіктерді стінде, ажыратыш ретінде ойылан, шайба 9 орналасан. Ацетилен баылау краны 11 дегейіне дейін йылан су арылы тіп, сатандырыш жне газкелтіруші ттіктерді арасындаы саылауа суды біршама блігін ыыстырады. Бекітпеден газ ниппель 15 арылы шыады. Кері соы болан кезде жарылыш оспа суды сатандырыш жне газкельтіруші ттіктерге, оспа судан сатандырыш ттікті тменгі тесігіне ткенше ыыстырады. Сатандырыш ттік арылы жарылыш оспа суды зімен ала кетіп, атмосфераа шыады. Ттік тегісі арылы шыанда суды бір блігі обечайкада 17 алып, бекітпеге айта аады. Газткізуші ттік тыынмен 16 жабылады.

ысылан газдара арналан баллондар. Баллон вентильдері.

ысылан газдара арналан баллондарды рылылы ерекшеліктері жне сиымдылыымен бледі. Сиымдылыы 40 дм³ баллондар кбірек таралан. Баллондар ртрлі бояулармен боялады., олар баллондаы газдарды трлерін білдіреді. Баллонны жоары блігінде боялмаан жерге баллонны жатты берілгендерін жазады: дайындаушы –заводты тауарлы белгісі, баллон нмірі, бос баллонны массасы, дайындалан кні, келесі сына жылы, сиымдылыы, жмысты жне сына ысымы, ОТК белгісі. Баллондарды сынау пайдаланан рбір бес жылда бір ткізіледі. Оттегін баллондара 15 МПа ысымына дейін толтырады. Оттегі баллон ішіндегі клемін (нормалы ысыма аударанда) анытау шін газ ысымын (манометр крсетуінен) баллонны сиымдылыына кбейту ажет. Мысалы: баллонны сиымдылыы 40 дм³, ысымы 15 МПа боланда ондаы оттегі клемі 150х40=6000 дм³ болады. Ацетилен баллондары уыс массамен (пемза, ааш кмірі т.с.с) толтырылады да ацетилен жасы еритін ацетонмен анытырылады. Массаларды уыстытарындаы ацетона еріген ацетилен жарылыса ауіпсіз, оны ысыммен баллонда сатауа болады. деттегі жадайда (ысым мен температура) ацетонны бір клемі ацетилені 23 клемін ерітеді. Толтырылан баллондаы еріген ацетиленні ысымы 20⁰С-да 0,19 МПа –дан аспауы ажет.

Баллоннан ацетиленді аланда біршама ацетонда шыады. Сондытан ацетон шыынын азайту шін ацетиленді баллоннан жылдамдыы 1700 дм³/са. асырып алуа болмайды. Баллондаы алды ысым 20⁰Стемпературада 0,05-0,1 МПа, 25-35 ⁰С-да – 0,3 МПа болуы ажет. Ацетилен баллондары жмыс істегенде рашанда тік алпында болуы керек. Сйыталан газдара (пропан-бутан) арналан баллондар алыдыы 3 мм кміртекті Ст.3 болатынан пісіріледі. Баллондар сиымдылыы 27,40, 50, 80 дм³ болып шыарылады. Баллондар ызыл тске боялып^, а тспен жазу жазылады (мысалы: «Пропан»).

24-суретте пропан-бутана арналан баллонны рылымы крсетілген.

24 –сурет. Пропан-бутана арналан баллон

 

Баллон вентильдері. Барлы баллон вентильдері арналуы жне серлесу принципімен бірдей, ал рылымдары біршама згешелеу.

Вентиль ысымды немесе сйыталан газдарды баллондарда сатауа ммкіншілік беретін бекітетін ондыры. Вентильді шына конус брама болады, ол ртрлі типті баллондара жасалан (вентильді тек ана арналан баллона ою шін). Оттегі баллоныны вентилін, оттегі ортасында тоттануа беріктігі бар, жезден жасайды. Оттегі вентилі ластанбауы ажет, сіресе майлармен. Оттегі вентильдерін аргон, азот, ысылан ауа жне кмірышыл газы бар баллондара орнатуа болады. Ацетилен баллондарыны вентильдерін болаттан жасайды, йткені мыс орытпалары ацетиленмен жарылыш оспа –ацетиленді мыс алыптастырады.

ысымды газдара арналан бседеткіштер.

Газ бседеткішіні негізгі арналуы жйедегі немесе баллондаы газ ысымын жмыс ысымына дейін тмендету жне оны баллондаы немесе жйедегі газ ысымы згеруіне арамай, керек дегейде автоматты трде стап тру. Барлы бседеткіштерді жмыс принципі бірдей (25-сурет). Бседеткішті екі блмешігі бар: жоары ысымды 2 жне тменгі ысымды 6. Блмешіктегі 2 ысым баллонны ысымымен те, йткені блмешік бірден баллонмен жаланады.

а - жмыс істемейтін алпы, б - жмыс алпы

25 - сурет. Бседеткішті рылым слбасы жне жмысы

 

Блмешектер арасында екі серіппе 3 жне 8 сер ететін клапан 1бар. Бл серіппелерді ысу кшіні атынасына байланысты клапан ашы, немесе жабы болады. Серіппені ысымы брандамен 9 реттеледі. Клапанды 1 жабу шін серіппені 8 толыынан босату ажет (яни бранды 9 босату ажет).

Тменгі ысым блмешігі 6 газды вентиль арылы жанарымен жаласады, ал жанарыдаы газ ысымы блмешіктегі газ ысымына те.

Егер бранданы 9 бір алпында бседеткішке келген жне шыан газ бірдей болса (блмешіктегі ысыммен шатастырмау ажет), онда жмыс ысымы траты болып, мембрана 7 бір алыпта болады. Егер алынатын газды клемі келетін газды клемінен кп болса, онда блшектегі 6 ысым азаяды. Осыны серінен ысатын серіппе 8 зарады да диафрагма алпы згереді, клапан 1 кбірек ашылып, газды блмешікке 6 келуі кбейеді. Газды шыынын азайтан жадайда блмешіктегі 6 ысым кбейеді де ол диафрагманы 7 кері жаына иілуге мтаж етеді. Мнда клапан 1 жабыла бастайды да, газды келуі азаяды. Осылайша ысымды стау автоматты трде амтамасыз етіледі.

Бседеткіштер біратар белгілерімен блінеді:

- сер ету белгілерімен (тура жне кері сер ету);

- ткізу абілеттілігімен;

- газды жмыс ысымымен;

- газды трімен.

Бірсатылы (бірблмешікті) бседеткіштерден баса, газ ысымыны азаюы екі сатыда тетін екісатылы (екіблмешікті) бседеткіштер шыарылады. Мысалы: Оттегі бседеткішінде бірінші сатысында ысым 15 МПа- дан 5 МПа-а дейін, ал екінші сатысында -5 МПа –дан жмыс ысымына дейін азайтылады. Екі сатылы бседеткіштер бірсатылылармен салыстыранда біратар артышылытары бар:

- берілген ысымды длдеу стап труы;

- жмыс процесінде газ ысымын жиі реттеуді ажет етпейді;

- тменгі температурада атпайды.

Мндай бседеткіштерді кемшілігі рылымыны крделіректігі болып табылады. Ацетилен бсендіргіші жмыс принципі жаынан оттегінікімен сас, біра баллона жалау дісімен згешелеу. Осындай айырмашылыымен баса жанар газдара арналан бседеткіштер де ерекшеленеді. ртрлі газдара арналан бседеткіштерді тырлары газ баллондары боялан трге боялады. нерксіп бседеткіштерді ртрлі табаларын шыарады: баллона оттегінікі бірсатылы ДКМ-1-65, екісатылы ДДК-8-65 жне ДКД-15-65, баллона ацетилендікі ДАП-1-65, екісатылы ДАД-1-65, сутегі бседеткіші ДВП-1-65, пропан-бутандікі ДПП-1-65. Аргон шін бседеткіш-терді АР-10, Ар-40, АР-150 табалары шыарылады.

Газ ттігі (шлангі).

Газ ттіктері газды кескішке немесе жанарыа беруге арналады. Ттіктер резекеден бір немесе екі мата абаттарымен жасалады. Ттіктер ш трмен шыарылады (МЕСТ 9356-75):

- I – трі – ацетилен мен ацетиленді алмастыратын газдар (пропан жне басалары) шін;

- II – трі – сйы жаныштар шін (ттіктер бензинге берік резинадан жасалып шыарылады);

- III – трі – оттегі шін.

Ттіктер ртрлі ішкі диаметрлерімен шыарылады: 6, 9, 12, 16 мм жне басалар). уаты тмен жанарылара ішкі диаметрі 6 мм ттіктер олданылады. Газа арналан ттіктер газдара сай боялан болады: ацетиленге – ызыл тсті, оттегіне – кк, ттігі сйы жаныштар шін (II-трі) – сары тске боялады.Тмен температурада (-35 ⁰С-дан тмен) жмыс істегенде аяза берік резинадан жасалан боялмаан ттіктер олданылады. олдананда ттікті зындыы 4,5 м жоары 20 метрден аспайтындай болуы керек (зындау ттіктерді пайдалананда газды ысымы елеулі тмендейді). Жеке жадайларда ттіктерді зындыы 40 м дейін олдану русат етіледі. Ттіктер бседеткіштерде, жанарыларда, сйы жаныштарды сиымдылытарында сенімді бекітілуі ажет. Ттіктер тиісті жмыс ысымына сай шыарылады: I жне II-трі шін – 0,6 МПа-а дейін, III – тип шін – 1,5 МПа-а дейін.

Пісіру жанарылары.

Пісіру жанарысы дегеніміз жанар газды (немесе жаныш сйыты буларын) оттегімен араластыруа жне пісіру жалынын алуа арналан техникалы ондыры. Пісіру жанарынарыны жіктелуі (МЕСТ 1077-69):

- олданылатын жанар газды (немесе сйытыты) тегімен: ацетиленге, алмастыратын газдар шін, сутегі газы шін, сйы жаныштар шін;

- арналуына арай: мбебап (пісіру, кесу, днекерлеу, балыту шін) жне арнайыландырылан (белгілі бір операцияны орындау шін);

- жанар газ бен оттегін араласатын блмешікке беру дісімен (инжекторлы жне инжекторсыз жанарылар);

- жалын санымен (кпжалынды жне бір жалынды);

- жалын уатымен: микроуатты жанарылар ацетилен шыыны 5-60 л/с, уаты аздау (25-700л/с), орташа уатты (50-2500 л/с), уаты лкен (2500-7000 л/с);

- пайдалану дісімен (ол жанарылары жне машиналы жанарылар).

Инжекторлы жанарыны жмыс принципі:

1, 16— оттегі жне ацетилен емігі, 2— тта, 3, 15— оттегі жне ацетилен ттігі (жолы), 4 — тыр, 5, 14 — оттегі жне ацетилен вентилі, 6—бастиек емігі, /— мштік, 8— пропан-бутан-оттегі оспаларыны мштігі, 9 — штуцер, 10— жылытыш, 11 — жаныш оспа ттігі, 12 — смесительная камера, 13 — инжектор; а, б — инжектораралыстырыш блмешікті шыыс арнасыны диаметрі, в — инжек­тор мен араластыру блмешігіні арасындаы саылау млшері, г — оспаны ыздыруа арналан штуцеріндегі бйір тесіктері, d – мштік тесігіні диаметрі

26 - сурет. Инжекторлы жанарыны рылысы

Инжекторлы жанарыларда араластыратын блмешікке жанар газ беру шмекті (сопло) тесігінен лкен жылдамдыпен шыатын оттегі аыныны оны соруы серінен болады. ысымы тмендеу газды жоарыра ысыммен келетін оттегі аынымен сору процесі инжекция деп аталады. Осындай принцип олданылатын жанарылар инжекторлы деп аталады. Инжекторлы жанарыларды дрыс істеуі шін ацетилен ысымы оттегі ысымынан (0,001-0,12 МПа жне 0,15-0,5 МПа тиісінше) елеулі тмен болуы ажет. 26 – суретте инжекторлы жанары ондырысыны слбасы келтірілген.

Жанары екі негізгі бліктен трады – сабы жне бастиегі. Сабында, оттегі емігі 1 мен ацетилен емігі 16 ттікшелерімен 3 жне 15, олсап 2, тырында 4 ацетилен 14 жне оттегіне 5 арналан екі вентильдер орналасан.

Вентильдер жаанда газ беру шін, жалынды сндіргенде газды тотатуа, сондай-а газ шыынын реттеуге арналады. Жанарыны бастиегі араластыру блмешігінен 12, инжектордан 13, ттікше 11, бастиек емігінен 6 жне мштіктен 7 трады. Барлы бастиек тйіні жанары сабы тырына арнайы апсырма сомынмен жаласады. Жанары жиынтыына бірнеше ртрлі нмірлі бастиектер енеді. рбір бастиекке арналып инжектор арнасыны млшері жне мштік млшері белгіленген. Пропан-оттекті жанарыларды рылымы басаларынан, пропан-оттекті оспаны ыздыруа арналан мштік алдындаы ондыры 10 болуымен, айырмашылыы бар. осымша ыздыру жалын температурасын жоарлату шін ажет.

Инжекторсыз жанарылар.

Инжекторсыз жанарыларда жанар газ бен оттегі шамасы бірдей ысыммен (0,05-0,01 МПа) беріледі. Жанарыда инжектор болмайды: оны орнында жанары бастиегіні бырына бралатын, арапайым араластыру шмегі бар (27 – сурет). Оттегі майыса ттікпен емік 4, вентил 3жне арнайы млшерлі арна арылы жанарыны араластырышына беріледі. Осылайша ацетиленде жанарыа беріледі.

27 - сурет. Инжекторсыз жанарыны слбасы

 

Жасы пісіру жалынын алыптастыру шін жанар оспа жанарыдан белгілі жылдамдыпен шыуы ажет, атап айтанда жану жылдамдыымен. Егер шыу жылдамдыы жану жылдамдыынан кп болса, онда жалын мштікпен шыып зіліп кетіп, снеді. Егер керісінше болса, яни газды шыу жылдамдыы оны жану жылдамдыынан аз болса, онда жанар оспа бастиекті ішінде жанады. Осыан байланысты пісіру постылары (орындары), ацетилен мен оттегі ысымдарыны тедігін амтамасыз ететін, осымша автоматты реттегіштермен жабдыталады.

Жанарыларды пайдалану ережелері.

Жарамды жанарылар нормалы траты пісіру жалынын береді. Егер жануы біркелкі болмаан жадайда жалын снеді немесе мштіктен зіліп шыады. Егер кері соы болса жанарысыны барлы тйіндерін тексеру жне реттеу ажет. Реттеу алдында жанары пайдалану нсауламасымен ыпты танысу ажет. Жанары инжекторын тексеру алдында оттегі майыса ттігін жалау ажет, ал жанары тырына бастиекті брап орнату ажет. Жарамсыз жанарылармен жмыс істеуге рсат етілмейді, йткені жарылыс, рт болуы ммкін, сондай-а газбен пісіруші кйіп жараат алуы ммкін.

Газбен пісіруді пайдалану аумаы.

Газбен пісіру балытып пісіруге жатады. Газбен пісіру салыстырмалы трде арапайым, крделі жабдытарды жне электр энергиясымен нрлендіру кзін ажет етпейді. Газбен пісіруді доалы пісіруге араанда кемшіліктеріне, бірінші ретте, аздау жылдамдыы мен лкен ыздыру аумаы жатады.

Жа болат жаймаларды (1,5 мм-ге дейін) газбен пісіргенде німділігі аптамалы электродтармен доалы пісіргенге араанда бір жарым есе жоары. Дегенмен жайма алыдыы 2 мм-ден асанда доалы пісіруді німділігі жоарылайды. Сондытан кп жадайларда газбен пісіру ртрлі электрлі пісіру трлерімен ыыстырылады. Газбен пісіру диаметрі кіші жне орташа бырларды жинастыруда, йылан шойын бйымдарды жндегенде, алюминий, мыс жне жез бйымдарын пісіргенде, балытып аптастыранда олданылады.Газ жалынын днекерлегенде пайдалану те ыайлы. Газбен пісіруді беріктігі, пластикалылыы жне жік металыны ттырлыы, пісірілетін металл алыдыына арамай, доалы пісіруден тмен.

Пісіру жалынын тадау жне реттеу.

Пісіру жмыстарын орындаанда пісіру жалыныны жылу уаты жеткілікті болуы ажет. Жылу уаты пісірілетін металл алыдыына жне оны физикалы асиеттеріне байланысты тадалады. Жылу жалыныны уаты жанарыдан тетін ацетилен клемімен аныталады, ол жанарыны бастиегімен реттеледі. ртрлі металдарды пісіру шін пісіру жалыныны белгілі бір трі – ышылды, нормалы немесе кміртектіленген трлері ажет. Газбен пісіруші жалынны ажетті трін кзбен тадауды білуі ажет.

О жне сол пісіру.

Газбен пісіргенде о жне сола пісіру деп бледі. Оа пісіргенде (28-сурет) газ жанарысын солдан оа арай жылжытады, ал сола пісіруде – онан сола арай жылжытады. Сола арай пісіру дісінде осынды сым жалыны алдында болады, о пісіруде – оны артында болады. Сола арай пісіру дісінде жалын пісірілмеген жаына баытталан. Жиектерді біралыпты ыздыруды амтамасыз ету шін жне пісіру ваннасы металыны жасы араласуы шін бастиек пен осынды сымны озалыстары зигзаг тріздес жасалынады. Сола пісіру кбірек таралан жне жа жаймалар (5 мм-ге дейн) мен жеіл балитын металдарды пісіруге олданылады. Бл жадайда сола пісіру дісі кбірек німділікті жне ныны тмендігін амтамасыз етеді.

Сола пісіру дісінде негізгі металды жиектері алдын-ала ыздырылады, ол пісіру ваннасыны жасы араласуына ыпал етеді. Пісіруші жігін жасы креді, сондытан жікті сырты трі о пісіру дісіне араанда жасыра. Бдан да баса, сола пісіру дісі оа пісіруден арапайым, пісіруші дрежесіні жоарылыын ажет етпейді. Жаймаларды алыдыы 5 мм-ден жоары боланда оа пісіру дісі тиімдірек. Ол сондай-а, жылуткізгіштігі жоары металдарды пісіру шін олданылады.

а -сола, б - оа

28 сурет – Оа жне сола газбен пісіру

О пісіру дісінде жалын пісірілген жікке баытталан, бл пісіру ваннасын аудаы оттегі мен азоттан орауды жасы амтамасыз етеді, сондай-а кристалдану процесінде жік металыны салындауын баяулатады. Осыны салдарынан жік сапасы о пісіруде сола пісіруден грі жоары. О пісіру жалын жылуыны шашырауы со дістен грі аздау. Сондытан жиектерді деу брышы 90 ⁰ емес, аздау – 60-70 ⁰ райды. Бл балитын металды клемін азайтып, бйымны шалыстануын тмендетеді. Пісіруді о дісіне жанары мштігімен толу озалыстарды жасамайды, ал осынды сыммен спираль трізді озалыстар жасайды., онда да озалыс амплитудасы сол дісіне араанда аздау.Пісіру жалыныны уаты (болат шін) сол діспен пісіргенде ацетиленді 100-130 дм³/с, жне о жа пісіру дісінде 120-150 дм³/с ацетиленді 1 мм пісірілетін металл алыдыына деген есеппен тадалады.

Жанары жне осынды сымны алпы.

Газ жанарысы жалыны пісірілетін металды жиегі ядро шетінен 2-6 мм ашытыта алпына келтіру аумаында болатындай етіп баытталады.

Жалын ядросыны шетін металл мен осынды сыма тигізуге болмайды, йткені ол пісіру ваннасы металын кміртектендіреді, жалынны кері соысын алыптастырады.Металды ыздыру жылдамдыы пісірілетін металл бетіне мштікті клбеу брышын згертумен реттеледі. Бл клбеуді шамасы ( – брышы 29 –суретте) пісірілетін металды алыдыы мен тріне байланысты тадалады. Металл алыдыы коп болан сайын, клбеу брышы да () кп болуы керек, мнда пісіруді басында клбеу брышы біршама кбірек ойылады да, металл ызаннан кейін оны ажетті брыша дейін азайтады. Пісіру соында, керісінше, клбеу брышын бірте-бірте азайтады.

29 – сурет. Жанары мштігіні клбеу брышыны графигі

 

осынды сымны клбеу брышы детте 30-40 ⁰ шамасында, оны пісіруші ртрлі факторлара байланысты – жікті кеістіктегі алпы, кпабатты жікті абат санына т.б.б. байланысты реттейді.

оршаан ауадан жанары газыны алпына келтіру аумаы орайтындай пісіру сымыны шы траты трде пісіру ваннасыны ішінде болуы ажет. Олай болмаса сым металыны ышылдану аупі болады. Пісіру процесінде мштік шы бір мезгілді екі озалыс жасайды – бойлы (негізгі) ось бойымен жне осымша, жік осіне перпендикуляр. Клдене озалысы негізгі металды жиегімен осынды металды жне ажетті енімен жік алу шін біралыпты ыздыруа олданылады. Бл озалыстар ртрлі дістермен орындалады (30-сурет).

Бірінші дісті жарнаы жалыны мезгіл-мезгіл сырта баытталады. Бл газбен пісіргенде олдануа сынылмайды, балыан металды ауамен ышылдануы ммкін.

30 - сурет. Жанарыны жылжыту дісі

 

Екінші діс – спиралмен озалу жне шіншісі – «жарты ай» трімен озалу, бл - алыдыы орташа металдарды пісіргенде олданылады. Тртінші діс жа жаймаларды пісіруге олданылады.

Бйымды пісіруге дайындау жне растыру.

Газбен пісіруді алдында пісірілетін металды жиектерді жне оан жаын учаскелер кйдірме, тот, бояу жне баса ластытардан тазартылады. Металды барлы алыдыында толы балуы шін газбен пісіруді алдында пісірілетін блшектерді жиегін дайындау жасалады. Пісіру алдында блшектерді зара ыса жіктермен (статпалармен) жаластарады, бл блшектер арасыны саылауы пісіру процесінде траты алуы шін жасалады. статпаларды млшері мен оларды ара ашытыы пісірілетін металды алыдыына жне жік зындыына байланысты тадалады. Жа жаймаларды пісіргенде жне ыса жіктер боланда статпа зындыы 5 мм –ден аспауы ажет, ал оларды арасыны ашытыы - 50-100 мм. алы жаймаларды пісіргенде жне зындыы елеулі жіктерде статпа зындыы 20-30 мм шамасында, оларды арасыны ашытыы 300-500 мм. статпаларды пісіру ережелеріне сай орындайды.

ртрлі кеістік алпында газбен пісіру.

Газбен пісіруде тменгі, клбеу жне тбелік жіктер орындалады. Е кбірек иынды тбелік жіктерді пісіргенде кездеседі: пісіру ваннасы металыны тамшылары тмен аады, пісіруші жіктегі сйы металды газ жалынымен рлеп статуы ажет.

а - жиегінен пісіру; б - жік ортасынан пісіру

31 - сурет. Жіктерді жасау реті

 

Тменгі жіктерді пісіру барлыынан жеілдеу: балыан металл ауырлы кші серінен кратерге аады жне пісіру ваннасынан сырта апайды. Мнда пісірушіге процесін баылау ыайлы. зын жіктерді пісіргенде сатылы немесе керісатылы пісіру дістері олданылады. Барлы жіктерді белгілі ретпен пісірілетін учаскелерге бледі (31-сурет). Тік жіктерді ртрлі дістермен пісіреді: а) жа блшектерді – о діспен жоарыдан тменге, немесе сол діспен тменнен жоары (32-сурет).

 

а - жоарыдан; б,в- тменнен ; г - екі жікпен пісіру слбасы

32 - сурет. Тік жіктермен пісіру

 

Тбелік жіктерді пісіргенде алдымен жиектерін балыанша ыздырады; осы кезде пісіру ваннасына, шы тез балитындай, осынды сымды енгізеді. Балыан металл тмен аудан газ жалыныны ысымымен сталады. Пісіруді о діспен рабаты аздау алыдыпен бірнеше абат етіп жргізеді.

Газбен пісіргенде бір абатты жне кп абатты жіктер жасалады. алыдыы 10 мм-ден жоары жаймаларды ш жне одан кп абат жасаумен пісіреді. Газбен пісіргенде кп тпелі жіктер олданылмайды, йткені енсіз жіктерді жасау те иын.

Газбен пісірудегі кернеулер мен деформациялар.

Газбен пісіргенде пісіруді баса трлеріне араанда пісіру аумаы лкен. Сондытан газбен пісіргенде пісіру деформациясыны шамасы лкен болады.

Газбен пісіргенде деформацияны азайту шін тменгі сыныстарды орындау ажет:

- пісіру ережесін дрыс тадау;

- блшекті біралыпты ыздыру;

- балытылан металды клемін біралыпты блу;

- пісіру жіктеріні дрыс жасалу тртібін сатау;

- блшектерді аздау нктелермен статпа жасау.

дебиеттер: 1 нег. [121-154], [160-171], 3 нег., 1-3 ос.

Баылау сратары

1. Газды пісіру мен кесуге андай газдар олданылады?

2. Оттегіні андай асиеттері бар?

3. Ацетилен дегеніміз не?

4. Пропан-бутан оспалары жне табии газдар андай масатта олданылады?

5. Ацетилен генераторыны рылысын жазыыз?

6. Ацетилен генераторы алай жмыс істейді?

7. Кальций карбидінен ацетиленді алай алады?

8. Кері соы дегеніміз не?

9. Газ бседеткіші дегеніміз не, ол не шін олданылады?

10. Пісіру жанарысы дегеніміз не?

11. Пісіру жанарыларыны андай трлері бар?