Сер ететін кштер жне оларды сипаттамалары.

Механизмге сер ететін кштер сырты жне ішкі деп шартты трде блінеді. Сырты кштер зерттелетін жйеге сырттан сер етеді. Осы кштер з кезегінде:

· жмыс о болып табылатын (мысалы, жалпыланан кштер немесе жетектермен дамитын кштер, бл кштер жйені энергиясын еселейді) озалатын кштерге;

· жмыс теріс болып табылатын кедергі (жйені энергиясын кемітеді) кштерге. Мндай кштерге кедергі кштер, йкеліс кштер жатады.

· потенциалды, электромагниттік, электростатикалы жне баса да рістермен зара серлесулерге жіктеледі.

Механикалы жйені буындары арасында сер ететін кштер ішкі кштер деп аталады. Есептеулер кезінде осы кштер кинематикалы жптардаы реакция кштері ретінде аныталынады.

Кинетостатикалы діс кезінде озалмалы механикалы жйелерді кш есебі шін Д¢Аламбер сынан осымша инерция кштері енгізіледі. Осы кштерді жйеге сер ететін сырты кштерге осан кезде жйені квазистатикалы тепе-тедігі болады жне оны статиканы (кинетостатиканы дісі) тедеулерін олдана отырып есептеуге болады.

Кеістіктік механизмдерді (йкелісті есептемегендегі) кинематикалы жптарындаы кштерге тереірек тоталайы. Кш векторлы шама ретінде ш крсеткіштермен сипатталатыны белгілі: нкте координатасымен, шамасымен жне баытымен. Жазы механизмдерді кинематикалы жптарындаы реакцияларды арастырайы. Ілгерілемелі кинематикалы жпта (16-сурет) буын 2 буын 1-мен салыстыранда салыстырмалы жылдамдыпен озалады. Буын 1 буындарды салыстырмалы озалысына байланыстар салады жне X, Y осьтері бойынша 2 ілгерілемелі озалысты жне СХ, СY, CZ осьтерін айнала 3 салыстырмалы айналуларды тотатады. Байланысты (буын 1) реакциялармен ауыстыру арылы 1-нші буыннан 2-нші буына жасалан згертулер арылы CX, CY осьтері бойынша баытталан реакция кштерін аламыз жне СХ, СY, CZ осьтеріне атысты реакция кштері жптарыны моменттерді (реактивтік моменттер) ,. , аламыз. Егер КЖ жетекті болатын болса, онда CZ осьі бойынша райтын кш - ілгерілемелі озалысты жетегі есебінен болатын жалпыланан сырты кш болып табылады (16,б суретте реакция кштері ана крсетілген).

16-сурет. Ілгерілемелі кинематикалы жптардаы кштер

 

Ілгерілемелі кинематикалы жптардаы кштерді есептеген кезде тмендегі шамалар аныталады:

· , , реактивтік моменттерді;

· реакция кштерін;

· жетек кші немесе жалпыланан кш (жетекті КЖ шін).

Кштерді салу нктесі ретінде КЖ ортасындаы шартты нктелер абылданады. Айналмалы КЖ-даы (17-сурет) дене 2 CZ осьіне атысты айналыс жасайды. Буын 1 буынны 2 салыстырмалы озалысына СХ, СY, CZ осьтері бойымен ш салыстырмалы ілгерілемелі озалысты тотататын жне СХ, СY осьтерін айнала екі айналмалы бес байланыс салады.

 

 

17-сурет. Айналмалы кинематикалы жптардаы кштер

 

Осы байланыстарды кштермен алмастыра отырып, , реакция кштерін жне реакция кштері жптарыны моменттерін , аламыз. Егер КЖ жетекті болса, онда кштер жптары моменті жетек жатан осылан сырты кш болып табылады.

Айналмалы кинематикалы жптардаы кштерді есептеген кезде тмендегі шамалар аныталады:

· реакция кштері;

· , реакция кштері жптарыны моменттері;

· жетекпен дамитын жалпыланан кш-момент (жетекті КЖ шін).