Археологиялы зерттеу жмыстары(азба,барлау,деу)т.б Ескерткіштерді орау. 5 страница

2. Шу ауданды тарихи-лкелік мражай;

3. Жуалы Бауыржан Момышлыны мемориалды мражайы.

Облысты мражайды негізгі ызмет трлері:шолу экскурсияларын жргізу, зекті мселелерге арналан кездесулер мен «дгелек стелдер» ткізу, студенттер, оушылар, ала жне облыс онатарына арналан таырыпты экскурсиялар, мектеп, ЖОО-да жне ала мен облыс ксіпорындарында лкелік таырыпта дріс оу, кшпелі жне стационарлы крмелер ткізуді йымдастыру. Экскурсиялар аза, орыс жне аылшын тілдерінде жргізіледі.

Мектептегі мражай трлері жне оларды олданбалы маызы. Мражай — туан елімізді асыл азынасы. Ол оушыларды, жалпы жртшылыты лкемізді шежіресімен таныстыра отырып оны астерлеуге трбиелейді. Халыа мражай мрааттар мен ждігерлерді жинаталуымен танылады. Мрааттарды орау мен жинатау аясында жас рпаты отан сйгіштікке баулиды. Таным дниесіне осылайша араса, мражай ткен мен болашаты жаластырушысы.
Мектеп мражайыны зіндік ерекшелігі оушыларды ой-рісін кеейтіп, оларды санасына адамгершілік, рухани байлы, ебек, патриотты,туан елін сйетін, ана тілін ардатайтын, дет рпы мен салт дстрін рмет ттатын эстетикалы дадыларды алыптастыруына ыпал жасайды. Осы орайда ізденімпаз,тере білімді, барлы іс рекеттерінде шыармашылы баытты станып жеке тла трбиелеу ісіне ерекше мн беремін. Трбие нтижесінде «Отаншылды» сезім, намыс оянып адама туа біткен асиетке айналары сзсіз. Осы асиетті бойына дарытан адам баласы ай жерде жрсе де, андай лауазымды ызмет атарса да кіндік аны таман жерді рашан есінде сатайды. Осы орайда мен де зімні туан елге деген ысты жрегіммен з ауылымны мектебінен халы тарихын таныстырып насихаттайтын мектеп мражайы жнінде сз озауды з міндетім деп санадым. Жасы мражай мектептегі дара тла, сол мектепте зіні жаымды микроклиматын алыптастырады. Баса мражайларды алыптасуы сияты, мектеп мражайыны негізгі белгісі заттарды, материалдарды жинау, ажет болан жадайда айырбастау. Мектеп мражайын малматтара толтыру шін , туан лкені жан жаты оып, зерттеуді алдыма масат етіп ойдым.

Ауыл тарихын зерттеу, зерделеу ісі кні бгінге дейін ола алынбаан болса, ендігі жерде туелсіздікке ол жеткізіп ауыл тарихын жарыа шыарып, матанышпен халыа таныту алдаы жоспарымызда трды. Бгінгі мені мааламны мазмны осы жоспарды бастамасын іске асыранын длелдейді Ауыл тарихына тере ілу мені аса атты ызытырды. Ашылмай келген ты деректерді, мліметтерді, ауызекі естеліктерді, мраат материалдарын жарыа шыарым келді. Бл жмыса мектеп мражайыны жанынан рылан «малімдер тобы» мшелері де кмектесті. Мектеп мражайы жмысыны табысты болуы мражайа жауапты адамны мражай ісіне мамандануына, педогогикалы шеберлігіне байланысты. Бл жерде оытушы, ата-баба мрасы тарихи ндылытарды сатауда оам алдында моральды жауапкершілігімен ерекшеленеді жне ызмет жасайды. Мектепте мражай ру шін материалды-техникалы жадайа ерекше кіл блініп, бл іске бкіл педагогикалы жым атсалысаны дрыс. з туысы жнінде ты деректер мен жасы дниелер жинау кімні де болса басты масаты емес пе? Мражайда сонымен атар оушылар арасында экскурсиялар –ткізіледі тек оушылар емес ызыа араан баса мектеп стаздары мен онатарда тамашалап рахметтерін жеткізіп жатады, -здеріні тілек лебіздерін де жеткізіп жатады.Жоспарланан таырыптар бойынша жауапты малімдермен жмыс жргізіледі. Лекциялар,ойын шаралары, кездесулер кпшілік жмыстар жргізіліп отырады. «жатсыз тарих болмайды,тарихсыз ел болмайды» дегендей ел тарихын білу, білдіру, дріптеу аса маызды жауапкершілікті талап етеді. мірбаяны шпейтін із алдыран, адал істері, ерлік имылдары ел арасында аыза айналып, рпа мрасын ойлаан, ауылды алыптасып жандануына лес осан лы адамдарды тарихын білмеу ммкін емес.Осыны брін аса астерлеп, оушы жастарды азіргі жне кейінгі буынына лгі етіп алдырса баасы ымбат бай тарих болатынына кзім жетеді.

XX 20 -30 ж Тарихи лкетану.ырыз лкесін зерттеу оамы.лкетану жмысыны трлерімен зерттеу дістері.ХХ . 20-шы жылдары кімшілік-саяси немесе шаруашылы белгісімен ерекшелетін шаын территорияны синтетикалы зерттеу дісі ретінде арады.1930-жылдары лкетануды жергілікті халыты біріктірген, лкені жан-жаты зерттеуге ызыан оамды озалыс ретінде анытады. Оны тіпті ерекше ылым деп атаушылар да болды.азіргі уаытта лкетану тсінігі ол жергілікті трындарды з туан лкесі деп есептейтін ел блігін, ала немесе баса да елді мекенді жан-жаты зерттеу. Біз тілге тиек етер зерттеу 1920-30 ж.ж. азастандаы тарихи лкетану ркендеуі алашы лкетану йірмелеріні завоттар мен фабрикаларда колхоздар мен совхоздарда, кеес мекемелері мен оу орындарында, аудандар, алалар мен облыстарда блімдері мен бюролары, орталыта лкетану оамдарыны рылуыны бастапы ызылыты алыптастыруды маызды кезеі туралы сз болма.азастанды Зерттеу оамы- аза (ырыз) лкесін зерттеу оамы (1920–1925) – оамды-ылыми мекеме. 1920 жылы 5 азанда йымдастырылан. Бастапы кезде тарих-археология, этнография жне жаратылыстану-география, кейін экономика, агрономия блімдері жмыс істеді. Осы жылы Орыс географиялы оамы (ОГ) Батыс Сібір бліміні Семей блімшесі (1924 жылдан блім) мен ОГ-ны Алматыдаы Жетісу блімдері алпына келтірілді. Бдан кейін азастан зерттеу оамы блімдері Оралда, Петропавлда, Ккшетауда йымдастырылды. 1921 жылы 7 апандаы аза КСР-і ОАК-ні декреті бойынша азастандаы барлы ылыми оамдар Халы аарту комиссариатыны ылыми бліміне енгізілді. 1922 жылы жазда оам мшелері комиссариатты академиялы орталы аласы мен Орталы лкелік мражай кеесіне осылды. азастан зерттеу оамы облысты жне гуерниялы партия комитеттері жанындаы партия тарихы мекемелерімен бірігіп, аза халыны тарихын жне этнографиясын зерттеді. 1921 жылы Архив бас басармасы рылып, тарихи жаттарды жинастыру, деу жне ылыма пайдалану ісін бастады. 20-асырды 20-жылдары оам мшелері КСРО А мен Географиялы оамыны археологиялы-этнографиялы экспедицияларына атысты. 1921 жылы «ырыз (аза) лкесін зерттеу оамыны ебектері» атты жинаты бірінші, 1922 жылы екінші басылымы жары крді. .Жангелдин басаран аза КСР-і ОАК-ні «ызыл керуеніне» (1922) оам мшесі, этнограф А.А.Четыркин атысып, кптеген аза ндерін, ертегі, жмбатарды, лтты ою-рнек лгілеріні суреттерін жинап, лтты киім мен трмысты заттарды мражайа тапсырды. оам мшелері 1923 жылы Бкілодаты ауыл шаруашылыы крмесіне, 1924 жылы аза халы олнеріні бйымдарын Парижде ткен Бкіллемдік этногр. крмеге апарды. азастан зерттеу оамы мектеп істерін йымдастыруа атысты: аза тілінде оулытар жазды, дістемелік ралдар зірледі, археол. карта жасады. оамны «Ебектерінде» Орынбор лкесіндегі, Оралдаы, Еділ бойындаы, азастандаы озалыстар туралы маалалар мен монографиялар, зерттеулер жарияланды. А.А.Диваев пен А.Л.Мелков, А.В.Затаевичжинастыран аза ауыз дебиеті мен халыты музыка лгілері жарыа шыты. ОГ-ны Семей блімшесінде М.О.уезов, Ж.Т.Шанин жне лке зерттеушілер, В.Н. жне А.Н.Белослюдовтар азастанды зерттеу ісіне з лестерін осты. оамны р блімі з «Жазбаларын» шыарып, РКФСР-ді Жер халы комиссариаты мен аза КСР-і Жер халы комиссариатыны экспедицияларына атысып отырды, мектептер мен техникумдарда лкетану йірмелерін рды. 1926 жылы КСРО А Одаты жне автономиялы республикаларды табии орын зерттеу жніндегі айрыша комитеті жне КСРО ылым академиясыны азастанды экспедиция рылып, статистика-экономика, антропологиялы-этнография, медицина-санитарлы, мал шаруашылыы, топыратану-ботаника, геологиялы, гидрогеологиялы зерттеулермен айналысты. Бл экспедицияа КСРО ылым академиясыны академик А.Е.Ферсман жетекшілік етті. 1932 жылы 8 наурызда республикадаы ылыми-зерттеу жмыстарын йымдастыруды жасартып, йлестіру шін КСРО ылым академиясыны азастанды базасы рылды.

лкетану – белгілі бір жерді, аланы, елді мекенні бір блігін оып білу. Мндай жмыспен жергілікті трындар айналысады, себебі бл айма оушылар мен мамандар шін (тарихшылар, биологтар, геологтар, архитекторлар, этнографтар, экологтар) туан лке болып саналады.

табии-географиялы лкетану (жергілікті жерді климаты, жер бедері, топыраы, зен-клдері, пайдалы азбалары, экологиясы, экологиялы проблемалары)
леуметтік-географиялы лкетану (халыты тыыздыы, елді мекендерді орналасу сипаты, лтты олнер трлері, баса елді мекендерден, айматардан алшатыы, байланыс ралдары);
леуметтік-демографиялы (лтты рамы, жасты-жынысты рамы, кші-он дерісі, халыты дайы суіні сипаты);
леуметтік-экономикалы (халыты мір сру дегейі, ебек ресурсы, ксіби-маманды рамы, экономикалы даму келешегі);
айматы экономикалы салаларыны (ауылшаруашылы, рылыс, тау-кен, химиялы т.б.), шыаратын німдері;
кімшілік-саяси (лкені шекарасы мен аумаы, инфрарылымыны трлері, басару органдарыны ызметі жне жмысты йымдастыруы);
лкетану жмыстарыны ерекшелігі топонимика (гректі «топос» – орын, жер, «онома» – атау деген екі сзінен трады, яни жер-су атаулары деген сз), ономастика (гректі onomastike – ат беру нері, тіл біліміні жалы есімдерді зерттейтін саласы) сияты ылымдарды, білімдерді згешеліктерімен аныталады. Демек, топонимдер тарихи, географиялы жне лингвистикалы мннен хабар беріп трады деген сз. Мны зі белгілі бір ірді топониміне арап сол ірде мекен еткен рпаты тарихы туралы, тіршілік кзі жайында, ой-рісі хаында, тіптен сезім слулыына дейін тамаша хабардар болып, белгілі бір орытынды жасауа ммкіндік береді;
лкетану жмыстары оушыларды алан теориялы білімдерін практикада олдануа наты ммкіндік беріп, туан жеріне, отанына деген сйіспеншілігін арттыруа, лтты ндылытара баулуа баытталан зіндік ерекшелігі бар оу-трбие процесіне айналады.

лкетану жмысыны трлері:

саяхат;
экскурсия;
баылау жргізу;
тжірибелер жасау;
маманды иелерімен кездесулер -таы баса практикалы іс-рекеттерді оушыларды жас ерекшеліктерін ескере отырып, ндылы кзарастарын алыптастыруа, білуге деген ызыушылытарын арттыруа баыттау.

лкетану жмыстарыны формалары жне дістері: лкетану оулыры, йірмелер, конференциялар, жас туристер станциясы, жас табиатшылар, жас техникте, таырыпты экскурсиялар, жылжымалы крмелер, лкетанушылар оамы т.б.Тарихи лкетану курсыны арналуы жне оны мазмны: студенттер жер-жерлерден тарих жне мдениет ескерткіштерін табуды йреніп, оларды орауды йымдастырып, стилін, жасалан уаыты мен кркемдік ерекшеліктерін білу, трын жай немесе баса да рылыстарды шыармашылы бастаманы тану, кнделікті ескі-сы заттар арасынан нер шыармалары заттарын таба білу.