Ызметкерлерге кепілді жне тесаылы тлемдерді тлеу.
1.Жалаы - ызметкерді біліктілігіне, орындалатын жмысты крделілігіне, санына, сапасына жне жадайына байланысты ебек шін тленетін сыйаы, сондай-а таырыпы жне ынталандыру сипатындаы тлемдер.
Ебек ыында ебекке аы тлеуді екі дісі олданылады:
- Орталытандырылан (мемлекеттік нормалау);
- Шартты.
Ебекке аы тлеуді орталытандырылан дісі мемлекеттік органдарда, мекемелерде жмыс істейтін жне мемлекеттік бюджеттен аржыландырылатын ызметкерлерге атысты олдынылады.
Бл діс тікелей («Республикалы бюджет туралы за», мемлекеттік ызметкерлерді аысы) жне жанама (табыс салыы) тртіппен олданылады.
Шартты дісте тараптар ебекаыны млшері мен тртібін зара келісімімен анытайды. Бл діс екі дегейде жзеге асырылады:
· Ебек шарты;
· жымды шарт.
2.Ебекке аы тлеу – Ебек кодексіне жне азастан Республикасыны зге де нормативтік ыты актілеріне, сондай-а келісімдерге, ебек шартына, жымды шарта жне жмыс берушіні актілеріне сйкес ызметкерге ебегі шін берілетін сыйаыны міндетті тлемін жмыс берушіні амтамасыз етуіне байланысты атынастар жйесі.
ызметкерлерді ебегіне уаыт бойынша (мерзімдік), кесімді, тарифті, тарифсіз немесе аралас жне зге де ебекке аы тлеу жйелері бойынша аы тленеді.
3.Ебекті алыпты жадайларынан ауытыанда аы тлеу:
· стеме жмыса аы тлеу
· Мереке жне демалыс кндеріндегі жмыса аы тлеу
· Тнгі уаыттаы ебекке аы тлеу
· р трлі біліктілік жмыстарын орындаан кезде ебекке аы тлеу
· Лауазымдарды оса атару (ызмет ету аймаыны кееюі) жне уаытша болмаан ызметкерді міндеттерін орындау кезінде ебекке аы тлеу
· Жаа ндірістерді (німдерді) игеру кезінде ебекке аы тлеу
· Бос трып алу уаытына аы тлеу
3.Жалаы азастан Республикасыны лтты валютасындаы ашалай нысанда айына кемінде бір рет, келесі айды бірінші онкндігінен кешіктірілмей тленеді. Жалаы тленетін кн ебек шартында, жымды шартта кзделеді.
2. Жалаы тлеу кезінде жмыс беруші рбір ызметкерге тиісті кезедегі тиесілі жалаыны рамдас бліктері, жргізілген стап алуларды млшерлері мен негіздері туралы, оны ішінде стап алынан жне аударылан міндетті зейнетаы жарналары туралы, сондай-а тленуге тиісті жалпы аша сомасы туралы мліметтерді жазбаша трде ай сайын хабарлауа міндетті.
3. Жалаы тлеу кні демалыс немесе мереке кндеріне тура келген кезде тлем оларды арсаында жргізіледі.
4. Жалаыны жне ызметкермен ебек шартын бзуа байланысты зге де тлемдерді тлеу жмыс берушіні кінсінен кешіктірілген кезде, жмыс беруші ызметкерге берешек пен сімаыны тлейді. сімаы млшері жалаы тлеу жніндегі міндеттемелерді орындау кніне азастан Республикасы лтты Банкіні айта аржыландыру ставкасын негізге ала отырып есептеледі жне тлем жргізілуге тиісті кннен кейінгі кннен бастап рбір кешіктірілген кнтізбелік кн шін есептеледі жне тлем жасалан кнмен аяталады.
5. Ебек шарты тотатылан кезде жмыс берушіден ызметкерге тиесілі барлы сомаларды тлеу шарт аяталан кннен кейінгі ш жмыс кнінен кешіктірілмей жргізіледі.
Пайдаланылатын дебиеттер:
1. азастан Республикасыны Конституциясы. Алматы 1995ж.
2. азастан Республикасыны Ебек кодексі. 15 мамыр 2007ж.
3. «Халыты жмыспен амту туралы» Р Заы. 23.01.2001. №149 // Р Парламентіні жаршысы, 2001ж., №3, 18-жат.
4. «азастан Республикасында эейнетаымен амсыздандыру туралы» Р Заы 20.06.1997. № 136. // Р Парламентіні жаршысы, 1997 ж., № 12, 186-жат.
5. Кисилев И.Я. Сравнительное и международное трудовое право.Учеб. для вузов. – М. Дело, 1999
6. Лившиц Р.З. Трудовое законодательство: настоящее и будущее. М. Наука, 1989
7. Иванов С.А., Лившиц Р.З., Орловский Ю.П. Советское трудовое право: вопросы теории.- М.: Наука, 1978
8. Уваров В.Н. Трудовое законодательство РК, Алматы, 1997
9. Уваров В. Н. Трудовое право. Учебник. Алматы, 2000
10. Уваров В. Н. Трудовое право. Учебник. Алматы, 2008
№ 8 – таырып. Ебекті орау.
Масаты: ебекті орауды міндеті білу.
Жоспар:
- Ебекті орауды тсінігі жне аидалары.
- Ебекті орауа атысты задар.
- Ебекті орауа баылау жасайтын жне адаалау жргізетін органдар.
1.Ке маынада ебекті орау жйесі леуметгік-экономикалык, йымды, техникалы, гигиеналы жне емдеу-профилактикалы шараларды жргізілуіне жне ебек процесінде адамны ауіп-сіздігіне, оны денсаулыыны жне ебек абілетіні саталуына кепілдік беретін ралдарды кздейді.
Ебекті орау саласындаы лтты саясат ксіподатар мен жмыс берушілерді атыстыра отырып барлы дегейдегі кілді жне атарушы органдарды бірлескен рекетін кздейді. Бл саясат мына аидаттара негізделген:
- кызметкерді мірі мен денсаулыыны ксіпорынны ндірістік ызметіні нтижесіне араанда артышылыы;
- меншік иесіні немесе оны кілетті кіліні (жмыс беру- шіні) толы жауапкершілігі;
- бл мселелер бойынша мемлекеттік бадарлама негізінде ебекті орау мідеттерін кешенді шешу жне ебекті орау сала- сывдаы ызметті экономикалы жне леуметтік саясатты баса баыттарымен йлестіру;
- меншік формасына жне шаруашьшы жргізу тріне арама- стан барлы косіпорындар шін ебекті орау саласында бірыай талап белгілеу;
- ксіпорындарда ебекті орауды жне ауіпсіздік техника- сьшы талаптарыны барлы жерде бірдей орындалуына мемлекетгік адаалау мен баылауды жзеге асыру;
- ебекті орау саласындаы ылым, техника жетістіктерін, озы лтты жне шетеддік тжірибелерді ке пайдалану;
- ауіпсіз техниканы, технологияны жне жмыс істейтіндерді орау ралдарын жасап игеруге, ебекті орау жнінде ылыми- зерттеу жмыстарын жргізуге ынталандыру;
- ебекті корауды аржыландыруа мемлекетті атысуы;
- ксіпорындарда олайлы жне ауіпсіз ебек жадайларын тудыруа септігін тигізетін салы саясатын жргізу;
- ксіпорындарды олайлы жне кауіпсіз ебек жадайларын амтамасыз етуге, ал ызметкерлерді — ебекті орауды жне ауіпсіздік техникасыны ережелері мен нормаларын сатауа эконо- микалы мдделілігі;
- ебекті орау трысынан аланда ксіпорьшдарды ызметін лицензиялау;
- ндірістік масаттаы олданылатын німні ауіпсіздік та- лаптарына сай келуіне сертификация жргізу;
- ебек жадайларын мемлекеттік сараптау оргадарыны тікелей жмыс орындарында, сондай-а жаа трызылатын жэне айта жаартылатын ксіпорындарды жобаларында ндірісті ауіптілігі мен зияндылыын баалауы; -ызметкерлерді жмыс берушіні аражаты есебінен арнайы киіммен жне ая киіммен, жеке орану ралдарымен, емдік- профилактикалы тааммен амтамасыз ету.
- цірістегі рбір тосын жадайдын жне рбір ксіби аруды міндетті трде есепке алынуы жне тергелуі, ендірістік жараат алуды жне ксіби ауруа шалдыуды дегейі туралы жне ебекті орауды жасартуа баыттаіан шаралар туралы ызметкерлерді хабардар болуын амтамасыз ету;
- ндірісте тосын жадайлардан зардап шеккен немесе кэсіби ауруа шалдыан ызметкерлерді мдделерін леуметтік орау;
- жоары жне орта арнайы оу орындарында ебекті орау жне ауіпсіздік техникасы бойынша мамандар даярлау;
- ебекшілерді кілетті йымдарыны, жмыс берушілерді, оамды йымдарды. ксіпорындарды жне жекелеген адамдар- ды ебекті орауды камтамасыз етуге баытталан ызметіне жан- жаты олдау крсету;
- ебекті орау проблемаларын шешудегі халыаралы ынты- матастык.
2.Халыаралы шарттар мен келісімдер негізінде азастан Республикасыны азаматтары мен ксіпорындары шет елдерде жмыс атаран жадайда олар шін ебекті орау жнінде халыаралык нормаларда белгіленгеннен темен емес талаптар кзделеді. азастан Республикасыны аумаында орналасан ксіпорындарда жмыс істеуші шетел азаматтары мен азаматтыы жо адамдар азакстан Республикасыны азаматтары сияты ебекті орауа ыы болады. Шет елдерде орналасан азастан Республикасыны ксіпорындарда жмыс істейтін шетел азаматтары шін ебекгі орау саласындаы атынастарды ретгеуді ерекшелігі мдделі елдер ара-сындаы келісімдермен белгіленеді.
3. йымдарда азастан Республикасы ебек занамасыны саталуын мемлекеттік баылауды мемлекеттік ебек инспекторлары жзеге асырады.
2. Мемлекеттік ебек инспекторларына:
1) азастан Республикасыны Бас мемлекеттік ебек инспекторы - азастан Республикасыны ебек жніндегі укілетті мемлекеттік органыны мемлекеттік ебек инспекциясыны басшысы;
2) мемлекеттік ебек инспекциясыны бас мемлекеттік ебек инспекторлары - ебек жніндегі укілетті мемлекеттік органны мемлекеттік ебек инспекциясыны лауазымды адамдары;
3) облысты, республикалы маызы бар аланы бас мемлекеттік ебек инспекторы - ебек жніндегі укілетті мемлекеттік органны мемлекеттік ебек инспекциясыны облысты, республикалы маызы бар аладаы ауматы блімшесіні басшысы;
4) мемлекеттік ебек инспекторлары - мемлекеттік ебек инспекциясы органыны облысты, республикалы маызы бар аладаы ауматы блімшесіні лауазымды адамдары жатады.
3. Мемлекеттік ебек инспекторлары ызметтік міндеттерін атару кезінде замен оралады жне азастан Республикасыны Конституциясын, азастан Республикасыны задары мен зге де нормативтік ыты актілерін басшылыа алады.
4. Мемлекеттік ебек инспекторына ызметтік міндеттерін орындауа кедергі келтірген тлалар азастан Республикасыны задарына сйкес жауапты болады.
5. ірлік аржы орталыы атысушыларыны азастан Республикасыны ебек туралы занамасын сатауына мемлекеттік баылауды Алматы аласы ірлік аржы орталыыны ызметін реттеу жніндегі укілетті мемлекеттік орган жзеге асырады.
Алматы аласы ірлік аржы орталыыны ызметін реттеу жніндегі укілетті мемлекеттік орган:
1) ебек жніндегі укілетті мемлекеттік органды азастан Республикасы ебек занамасыны бзылу фактілері туралы з зыреті шегінде хабардар етуге;
2) азастан Республикасы ебек занамасы талаптарыны орындалу жай-кйі туралы апаратты ебек жніндегі укілетті мемлекеттік орган белгілеген нысана сйкес ебек жніндегі укілетті мемлекеттік органа тосан сайын беріп отыруа міндетті.
Пайдаланылатын дебиеттер:
1. азастан Республикасыны Конституциясы. Алматы 1995ж.
2. азастан Республикасыны Ебек кодексі. 15 мамыр 2007ж.
3. «Халыты жмыспен амту туралы» Р Заы. 23.01.2001. №149 // Р Парламентіні жаршысы, 2001ж., №3, 18-жат.
4. «азастан Республикасында эейнетаымен амсыздандыру туралы» Р Заы 20.06.1997. № 136. // Р Парламентіні жаршысы, 1997 ж., № 12, 186-жат.
5. Кисилев И.Я. Сравнительное и международное трудовое право.Учеб. для вузов. – М. Дело, 1999
6. Лившиц Р.З. Трудовое законодательство: настоящее и будущее. М. Наука, 1989
7. Иванов С.А., Лившиц Р.З., Орловский Ю.П. Советское трудовое право: вопросы теории.- М.: Наука, 1978
8. Уваров В.Н. Трудовое законодательство РК, Алматы, 1997
9. Уваров В. Н. Трудовое право. Учебник. Алматы, 2000
10. Уваров В. Н. Трудовое право. Учебник. Алматы, 2008
№ 9 – таырып. Ебек даулары
Масаты: атыысты ебек дауынан айырмашылыын білу
Жоспар:
1. Ебек даулары ымы жне оларды жіктелуі.
2. Жеке ебек даулары.
3. жымды ебек даулары.
1.Ебек дауы - азастан Республикасыны ебек занамасын олдану, келісімдерді, ебек шартыны жне (немесе) жымды шартты, жмыс беруші актілеріні талаптарын орындау немесе згерту мселелері бойынша ызметкер (ызметкерлер) мен жмыс берушіні (жмыс берушілерді) арасындаы келіспеушіліктер;
ебек дауы субъективтілік рамы бойынша екіге блінеді:
· Жеке ебек дауы;
· жымды ебек дауы.
2. Жеке ебек дауларын келісім комиссиялары жне (немесе) соттар арайды.
Жеке ебек дауларын ебек дауы тараптарыны тініші бойынша келісім комиссиясы арайды.
Ебек шартыны тараптары жеке ебек дауын шешу шін з алауы бойынша тікелей сота жгіне алады.
1. Келісу комиссиясы тепе-тедік негізінде жмыс берушіні жне ызметкерлерді кілдеріні бірдей санынан рылады.
2. Келісу комиссиясыны санды рамы, оны жмыс істеу тртібі жне келісім комиссиясы кілеттігіні мерзімі жмыс беруші мен ызметкерлерді арасындаы келісім бойынша ызметкерлерді жалпы
жиналысында (конференциясында) белгіленеді.
3. Келісу комиссиясыны ызметкерлерден рылатын мшелері ызметкерлерді жалпы жиналысында (конференциясында) сайланады. Келісу комиссиясыны жмыс берушіден рылатын мшелері жмыс берушіні актісімен таайындалады. Келісу комиссиясыны мшелері бірінші йымдастыру отырысында кпшілік дауыспен з рамынан траа мен хатшыны сайлайды.
4. Келісу комиссиясы ебек дауын тініш берген кннен бастап жеті кндік мерзімде арайды.
5. арау нтижесі бойынша келісу комиссиясыны шешімі абылданады, ол абылданан кннен бастап ш жмыс кнінен кешіктірілмей тініш иесіне беріледі.
3.жымды ебек дауы жмыс берушіге жалпы жиналысты (конференцияны) шешімімен бекітілген ызметкерлер талаптары туралы жазбаша хабарлама берілген кннен бастап немесе жмыс беруші, жмыс берушілерді бірлестігі з шешімдерін хабарламаан жадайда, осы
Кодексті 290-бабында крсетілген мерзім ткен кннен бастап туындаан болып есептеледі.
2. жымды ебек даулары бітімгерлік рсімдер тртібімен жне (немесе) сот тртібімен шешіледі.
1. ызметкерлерді талаптарын осы Кодексті 290-бабында кзделген тртіппен шешу ммкін болмаан кезде олар бітімгерлік рсімдер тртібімен аралады.
Жмыс беруші, жмыс берушілерді бірлестігі (оларды кілдері) абылдамаан немесе оларды ішінара анааттандыран талаптары алдымен бітімгерлік комиссиясында, ал онда келісімге ол жеткізілмесе - ебек арбитражында аралады.
2. Тараптар жымды ебек дауын арауды кез келген сатысында делдала жгіне алады. Делдалды рсім бітімгерлік комиссиясындаы, ебек арбитражындаы бітімгерлік рсімдерге араанда дербес рсім болып табылады жне солармен атар жргізілуі ммкін.
Пайдаланылатын дебиеттер:
1. азастан Республикасыны Конституциясы. Алматы 1995ж.
2. азастан Республикасыны Ебек кодексі. 15 мамыр 2007ж.
3. «Халыты жмыспен амту туралы» Р Заы. 23.01.2001. №149 // Р Парламентіні жаршысы, 2001ж., №3, 18-жат.
4. «азастан Республикасында эейнетаымен амсыздандыру туралы» Р Заы 20.06.1997. № 136. // Р Парламентіні жаршысы, 1997 ж., № 12, 186-жат.
5. Кисилев И.Я. Сравнительное и международное трудовое право.Учеб. для вузов. – М. Дело, 1999
6. Лившиц Р.З. Трудовое законодательство: настоящее и будущее. М. Наука, 1989
7. Иванов С.А., Лившиц Р.З., Орловский Ю.П. Советское трудовое право: вопросы теории.- М.: Наука, 1978
8. Уваров В.Н. Трудовое законодательство РК, Алматы, 1997
9. Уваров В. Н. Трудовое право. Учебник. Алматы, 2000
10. Уваров В. Н. Трудовое право. Учебник. Алматы, 2008