VІI Таырып: Азаматты ы негіздері.

Масат:Азаматты ыты – азастан Республикасы ыты жйесіні жеке саласы ретінде арастырып, оны аншалыты маызды екендігін айындау. Азаматты ы атынастарды субъектілері мен зады тлаларына тсінік беру.

Жоспар:

1. Азаматты ы тсінігі, пні, жйесі,аидалары.
2. Азаматты ыты – атынасты субъектілері.
3. Азаматты ы жне рекет абілеттілігі.
4. Ммілені тсінігі, трлері.
5. Азаматты ыты объектілері.

Бл таырып бойынша негізгі тсініктер:ы абілеті, рекет абілеті, зады тлалар, жеке тлалар, абырой мен адір асиет, мораль.

Негізгі мазмны:

Азаматты ы – ыты тауарлы-ашалай атынастарды жне атысушыларды мліктік атынастарыны тедігіне негізделген, сондай-а млікпен байланысты, жеке мліктік емес баса да атынастарды реттейтін саласы, нормаларды жиынтыы.

Азаматты ы жйесі. Жалпы жне Ерекше блімнен трады. Жалпы блім 1994 жылы 27 желтосанда Ерекше блімі 1999 жылы 1 шілдеде абылданды. (М.К. Сулейменов, Ю.Г. Басин «Гражданское право». Алматы, 2000г. оулыын араыз).

Азаматты ы аидалары депоны негізгі бастауларын, яни замен тжырымдалан немесе оны йарымыны маынасынан туындайтын, азаматты ыты нормаларды мазмны мен мтінін дрыс тсінуге, оларды бара-бар тсіндіруге, арасындаы арама-айшылытарды шешуге септігін тигізетін, задарды олы тстарын толытыруа жрдемдесетін іргелі идеяларды тсінеді.

Азаматты ыты аидалары:

азаматты-ыты атынастар субъектілерді ыты

мртебесіні тедігі;

меншікке ол спаушылы;

азаматты-ыты шартты еркіндігі;

мемлекетті жне барлы шінші тлаларды жеке істерге жне жеке

мірге араласпауы;

азаматты-ыты атынастарды субъектілері-ксіпкерлер мен

ттынушыларды орау;

несие берушілерді ытары мен зады мдделерін орау;

азаматты-ытарды оралуы.

Азаматты ыты негізгі субъектілері жеке жне зады тлалар болып табылады. Мемлекет пен кімшілік-ауматы бліністер де азаматты ыты субъектілері болып табылады, біра здеріні азаматты ытарын олар арнайы жне соан укілетті зады тлалар арылы жзеге асырылады.

Жеке тлалар деп азастан Республикасыны азаматтары, баса мемлекеттерді азаматтары, сондай-а азаматтыы жо тлалар ынады.

Меншік, шаруашылы жргізу немесе жедел басару ыындаы ошау млкі бар жне сол млікпен з міндеттемелері бойынша жауап беретін, з атынан мліктік жне мліктік емес жеке ытар мен міндеттерге ие болып, оларды жзеге асыра алатын, сотта талапкер жне жауапкер бола алатын йым зады тла деп танылады.

Азаматты ы абілеттілігі ол туан кезден басталып айтыс болан со тотатылады.

Азаматты азастан Республикасы шегінде де, одан тыс жерлерде де млікті соны ішінде шетел валютасын меншіктенуге; млікті мраа алып, мраа алдыруа; республика аумаында еркін жріп – труа жне трылыты жер тадауа; республикадан тыс жерлерге еркін шыып кетуге жне оны аумаына айтып оралуа; за жаттарында тыйым салынбаан кез келген ызметпен айналысуа; дербес зі немесе баса азаматтармен жне зады тлалармен бірігіп зады тлалар ру; за жаттарында тыйым салынбаан кез келген мміле жасасып, міндеттемелерге атысу; нертабыстара, ылым, дебиет жне нер шыармаларына, интеллектуалды ызметті зге де туындыларына интеллектуалды меншік ыы болуа; материалды жне моральды зиянны орнын толтыруды талап етуге ыы болады; баса да мліктік жне жеке ытары болады. (азастан Республикасыны Азаматты кодексі 14 бабы).

Зады тланы ы абілеттілігі ол рылан кезде пайда болып, оны тарату аяталан кезде тотатылады. Айналысу шін лицензия алу ажет болатын ызмет саласында зады тланы ы абілеттілігі сондай лицензияны алан кезден бастап пайда болып, ол айтарылып алынан, оны олданылуы мерзімі ткен немесе за жаттарында белгіленген тртіппен жарамсыз деп танылан кезде тотатылады. (азастан Республикасыны Азаматты кодексі 35 бабы).

Азаматты з рекеттерімен азаматты ытара ие болуа жне оны жзеге асыруа, зі шін азаматты міндеттер жасап, оларды орындауа абілеттілігі (азаматты рекет абілеттілігі) кмелетке толанда, яни он сегіз жаса толаннан кейін толы клемінде пайда болады.

За жаттарында он сегіз жаса жеткенге дейін некелесуге рсат етілетін жадайда, он сегіз жаса толмаан азамат некеге тран кезден бастап толы клемінде рекет абілеттілігіне ие болады.

Азаматтар мен зады тлаларды азаматты ытары мен міндеттерін белгілеуге, згертуге немесе тотатуа баытталан рекеттерді ммілелер деп танылады.

Ммілелер бір жаты ммілелер мен шарттар болып екі трге блінеді.

Бір жаты мміле бір тарапты еркін білдіреді жне оан баса азаматтарды немесе зады тлаларды алай арайтына арамастан олданыла береді.Мысалы, азаматты зіне тиесілі лде бір ыынан бас тартуы,берілген сенімхатын,сиетін тотатуы жне т.б. бір жаты мміле болады.

Ммілелерді кпшілігі екі немесе бірнеше тланы йлескен еркін білдіреді, яни шарт болып табылады.

Нысандары бойынша ммілелер ауызша (жай) жне жазбаша (нотариалды) болып келеді. (М. Дулатбековті «Мемлекет жне ы негіздері» оулыын араыз).

Азаматты ытарды объектілері мліктік жне жеке мліктік атынастар болуы ммкін. Мліктік игіліктер мен ытара: заттар, ашалар, баалы ааздар, жмыстар, ызметтер, шыармашылы интеллектуалды ызметті нтижелері, фирмалы атаулар, тауар белгілері жне бйымдарда даралауды баса да заттары, мліктік ытар жне де мліктер жатады.

Жеке мліктік емес игіліктер мен ытара: жеке адамны мірі, денсаулыы, адір асиеті, абырой, игі ата, іскерлік бедел, жеке мірге ол спаушылы, жеке пия мен отбасы пиясы, есім алу ыы, автор болу ыы, шыармаа ол спаушылы ыы жне баса материалды емес игіліктер мен ытар жатады.

орытынды:

Кнделікті мірде адамдар бір-бірімен р трлі атынастара тсіп отырады. атынаса тсіп отыран тараптарды ытары мен міндеттері зада белгіленген. Тараптар келісім жасаан кезде заа баынып рекеттер жасайды. Зада субъектілерді ытары мен міндеттері тепе-те трде болып келеді.