ХІ. Таырып: аржы ыыны тсінігі

Масаты:аржы ыыны азастан Республикасында ы жйесіндегі алар орны мен мнін анытау жне бл саладаы ыты атынастардаы субъектілерге сипаттама беру. аржы саласындаы ы бзушылыа оны трлеріне тсінік беріп оан таайындалатын зады жазаларды тсінігі мен трлерін анытау.

Жоспар:

1. аржы ы – ы саласы ретінде.
2. аржылы ыты атынастарды субъектілері.
3. аржылы ы бзушылы жне жауапкершілік.

Таырып бойынша негізгі тсініктер:ашалай оры, ыты норма, зады тлалар, аржылы ыты жауапкершілікті ыты реттеу, кінлілігі.

Негізгі мазмны:

аржылы ыты пні мемлекетті аша аражаттары орларын алыптастыру, блу жне пайдаланылуын йымдастыру барысында туындайтын оамды экономикалы атынастарды жиынтыы.

Мемлекетті ашалай орларын алыптастыру, блу жне пайдалануды йымдастыру барысында пайда болатын оамды атынастарды реттейтін ыты нормаларды жиынтыы.

азіргі тада аржы ыы жеке сала ретінде болып келеді. аржы ыы жалпы жне ерекше блімдерден трады.

 

аржылы ыты жалпы бліміні институттары:

мемлекетті аржылы рылысыны ыты негіздері;

аша жйесіні ыты негіздері;

мемлекеттік аржылар саласындаы басару;

аржылы жоспарлауды ыты негіздері;

аржылы баылауды ыты реттеу;

аржылы ыты жауапкершілікті ыты реттеу.

аржылы ыты ерекше бліміні институттары:

бюджет ыы;

аржылы – банктік ы;

аржылы – сатандыру ыы;

аржылы – шаруашылы ыы. (А.И. Худяков «Финансовое право РК»).

аржылы ыты атынастарды субъектілері:

мемлекетті бірттас зі;

кімшілік – ауматы рылымдар;

мемлекетті укілетті органдары;

жергілікті мемлекеттік басару органдары;

зады тлалар.

жеке тлалар.

аржылы ы бзушылы – аржылы атынаса атысушыларды аржылы задарды нормаларымен белгіленген жне оларды орындамааны шін жауапкершілік кзделген з міндеттерін ойдаыдай атармаулары трінде крініс тапан ыа айшы іс-рекет (рекетсіздік). аржылы ы бзушылыты белгілері:

ыа айшылыы;

кінлілігі;

зардапты болуы;

ыа айшы рекет пен соны нтижесінде туындаан залал-

зардаптарды арасындаы себептік байланыс. (аза тілі терминдеріні салалы ылыми тсіндірме сздігі. Затану. Алматы 2002ж.).

аржылы ы бзушылыыны трлері:

мемлекет пен оамны материалды мдделеріне арсы аржылы

ы бзушылытар;

мемлекетті аржы жйесіні айтарлытай ызмет атаруына кедергі

жасайтын аржылы ы бзушылытар;

аржылы ыты атынастара атысушы тараптарды ытары

мен зады мдделеріне арсы баытталан аржылы ы бзушылытар;

мемлекетті мамандандырылан аржылы органдарыны з

ызметтерін жзеге асырылуына азіргі ы бзушылытар.

аржылы ыты жауапкершілік – аржылы ыты нормаларды мірлі талаптарын атаруа байланысты з міндеттерін орындамааны шін аржылы – ыты атынастара атысушы тлалара олданылатын, негізінен аланда, материалды сипатта болатын мемлекеттік мжбрлеу шаралары.

 

аржылы – ыты жауапкершілік:

тек аржылы ы бзушылы жасааны шін олданылады;

тек мемлекет тарапынан, оны рылымында аржылы – ыты

санкциялары бар аржылы – ыты нормаларымен белгіленеді;

аржылы – ыты нормаларды талаптарын бзушыа

материалды (ашалай) сипаттаы келесіз жадайлар туындатады;

тек арнайы процесуальды нысанда жзеге асырылады;

тек мемлекетті укілетті аржылы органдары тарапынан

олданылады.

Мемлекеттік аржылар саласындаы ы бзушылытар шін мына келесідей заи жауапкершілік трлері олданылады:

аржылы-ыты;

кімшілік-ыты;

ылмысты-ыты.

аржылы ыты жауапкершілік шараларына айыппл мен сімаы жатады. кімшілік-ыты жауапкершілік шарасы кімшілік айыппл болып табылады. ылмысты-ыты жауапкершілік шаралары ретінде айыппл, тзеу жмыстары, бас бостандыынан айыру, оан оса мліктерін тркілеу крініс табады.

аржылар саласындаы ы бзушылытарды аталан трлерге блуге мыналар негіз болады:

жасалан ы бзушылыты оама ауіптілігіні дрежесі;

жауапкершілікке тартылатын субъектісі.

орытынды:

аржы ыыны институттары мен субъектілерін, сонымен атар зады жауапкершілігін анытап білдік. Жауапкершілікті трлеріні крінісімен танысты.

дістемелік нсаулар:

аржы ыын тере игеру шін, алдымен аржы задылытарды жаттап алу емес, осы ы саланы задылытарын анытап тану, аппаратты тсінігін мегеріп алу, негізгі теориялы мселелермен танысу, нормативтік актілерге сараптама жасап тсініп білу.

олданылан дебиеттер:

1. А.И. Худяков «Финансовое право Республики Казахстан». Алматы,

2001г.

1. Н.И. Химичева «Финансовое право». Москва, 1999г.
2. аза тілі терминдеріні салалы ылыми тсіндірме сздігі. Затану.

Алматы, 2002ж.