Арнайы масаттаы ашаулар.Оларды таайындалуы,классификациясы жне жмыс жасау принципі.

ыны брылау рдісінде кп олданылатыны шарошкалы ашаулар, олар ттас жне саиналы тптерге де арналып шыарылады. Ттас тпті ыны брылауа арналан ашаулар шарошка санына арай бір, екі, ш, трт жне кп шарошкалы болып блінеді. ашау шарошкалары ш трге топталады:

1 фрезерлі тісті (М, МС, С, СТ, ТК тріндегі ашаулар шін);

2 салынбалы атты балымалы тістер (МЗ, СЗ, ТЗ, К, ОК тріндегі ашаулар шін);

3.салынбалы жне фрезерлі тісті МСЗ тріндегі ашуа арналан.

Жуу арналарыны орналасу жне таайындалуына байланысты ашауларды келесі трлері жасалынады:

- орталытан жуу – Ц;

- бйірден (гидромониторлы) – Г;

- орталытан рлеуші – П (продувной);

- бйірден рлеуші – ПГ.

ашауларды рылымды ерекшеліктері тербеліс мойын тіректерінде–В, ал екі жне одан кп сыранау мойын тіректерінде – А, бір сыранау мойын тірегінде (аланы тербелу) – Н тріндегі тіректер жасалынады. Егер шарошка тіректері саылаусыздандырушы осымша саиналармен бекітілсе жне майлауа арналан резервуары болса онда У рпі ойылады.

МЕСТ-20692-75 бойынша бры ашауларыны диаметрлері 46 мм-508 мм 39 трі шыарылады. Е кп олданылатыны 190,5 мм жне 214 (215,9) диаметрлі ашаулар.

Брылау кезінде ашау диаметрлері таайындалуына, рылымына жне тріне арамастан брылау тізбегіні диаметрімен сйкес болуы керек. Брылау ашауларыны крсеткіштері шартты белгілермен крсетіледі. Мысала Ш-469,9, СЗ-ГНУ ашауы – саылаусыздандырушы тыыздаыш саиналы бір сыранау мойын тіректі, бйірден жуатын, орташа аттылытаы тау жыныстарын брылауа арналан, диаметрі 469,9 мм ш шарошкалы екенін білдіреді. Сол сияты АШ лицензиясы бойынша шыарылан Ш-469,9 СЗ-ГНУ-Р16 ашауы - Р – импортты лицензия, 16 – жинау нмірін білдіреді.

ашаулар ттас жне пісірілген корпуспен жасалынады. Ттас корпусты ашаулар йылады жне олара алашалар пісіріледі. Корпуста жуу сйыы берілетін арнайы тесіктер болады. Корпусты рылымдар 394 мм жоары ашауларда олданылады.

Пісірілген корпусты ашаулар секциялы болып жасалынады. Секциялы ашаулар (1 сурет) алдын ала жиналан секциялардан пісіріледі, оларды саны шарошка санымен те болады. Шарошканы айналу сі мен ашау сі арасындаы брыш 52...57⁰.

1 сурет. Секциялы ашау

Шарошкалы ашауды жмыс жасау рдісін арастырайы (2 сурет).

Шарошка тпте айналып жатып алдымен 1-тіске, сона со 2-тіске тіреледі. Шарошка 1-тіске тірелгенде статикалы кш сер етеді жне ы тбі соы тістен ажалады. Келесі моментке айналып, шарошка брыланда тісті тпке сотыысуы болады жне корпус тмендейді, сонан со шарошка g/2 брыша брыланда айтадан тмендейді. Ктерілу биіктігі тістер саны мен тау жыныстарыны механикалы асиеттеріне туелді болады. шарошканы айналдыранда тістерді тпке статикалы жне динамикалы сер етуі болады. Біра шарошка тек з сінен айналып ана оймай, сонымен бірге ашауа салыстырмалы трде иын озалыстар жасайды.

ылар олданылуына арай р трлі топтара блінеді. Брылау жмыстарыны е кбі тау-кен нерксібінде олданылады. Онда брылау пайдалы кен орындарын іздегенде, барлаанда жне сол кен орындарын ндіргенде олданылады. Бры ылары атаратын ызметі бойынша карта жасаушы, структуралы, іздеме, барлау, ндіру, техникалы жне т.б. болып келеді. Карта жасаушы ылар деп, геологиялы карталар жасауа керекті деректер жинауа арналан ыларды айтады. Структуралы ылар тиімді свиталарды структурасын крсететін маркалы горизонттарды деректері арылы, структуралы ылар карталар жасау шін брыланады. Кейбір жадайларда структуралы ылар кен орындарын іздеу шін де брыланады. Ондайда брылау барысында кездескен тиімді горизонттара зерттеулер жргізіледі. Мндай ыларды тередегі 300- 500 метрден 2000 метрге дейін болады. Іздеме ылар геологиялы іздеме жмыстар жргізіліп дайындалан учаскелерде жаа кен орындарын ашу шін брыланады. Барлау ылары кен орны барлыы аныталан учаскелерде, сол кен орныны ндірістік категориядаы орын дайындау шін жне оны ндіруді жобасын жасау шін брыланады. Бл ыларды негізгі масаты кен орныны кемерін анытау жне осы кен орындарыны жаа горизонттарын барлау болып табылады. ндіруші ылар сйы, газ тріздес пайдалы азба жне минералды кен орындарын аршу жне ндіру шін брыланады. Техникалы ылара р трлі масаттармен брыланатын бір топ ылар жатады. Олар: су алатын ы, су ратыш ы, су тмендеткіш ы, баылау ысы, мздатыш ы, сейсмикалы ы ж.т.б.