Аша айналысыны сипаттамасы жне оны заы

Аша айналысы — шаруашылытаы тауарларды ткізуге, сондай-а тауарлы емес тлемдерді жне есеп айырысуларды жзеге асыруа ызмет ететін олма-ол жне олма-олсыз аша формаларындаы ашаларды озалысы.

Аша айналысыны объективтік негізіне де тауар ндірісі жатады. Тауар ндірісі тсында тауарлар лемі: тауар жне ашаа бліне отырып, оларды арасында зара арама-айшылытар туады. оамны ебек блінісіні тередеуіне жне жалпы лтты жне дниежзілік нарытарды алыптасуымен байланысты капитализм тсында аша айналысы да рі арай дами тседі. Сонымен аша, капитал айналымына ызмет ете отырып, барлы жиынты оамны нім айналысы мен айырбасына днекер болады. Ашаны олма-ол жне олма-олсыз формаларыны кмегімен тауарлар айналысы, сондай-а несиелік жне жалан капиталды озалысы жзеге асырылады.

Аша айналысыны рылымына олма-ол ашалар айналысы мен олма-олсыз ашалар айналысы кіреді.

олма-ол ашалар айналысы наты ашалар озалысын білдіреді. Оан банкноталар, монеталар жне ааз ашалар (азыналы билеттер) ызмет етеді. Дамыан елдерде наты ашалар айналысыны едуір блігін орталы банктерден шыарылан банктік билеттер райды. Аша шыаруды кішкене блігі (10 %-а жуыы) азыналы билеттерді шыарушы азынашылыты лесіне тиеді.

олма-олсыз ашалар айналысы — олма-олсыз ашалар айналымынын ашаларыны озалысы.

Мндаы, олма-олсыз ашалар — чектер, пластикалы карточкалар электронды аударымдар кмегімен пайдаланылатын клиенттерді шоттардаы сатаан ашалары (депозиттер).

олма-ол аша мен олма-олсыз ашалар арасында тыыз байланыс пен зара туелділік бар. Ол ашаны немі бір айналыс сферасынан екінші біріне тіп отыруынан байалады. Айталы олма-ол ашаларды банктегі депозитке салынуы, оларды олма-олсыз ашаа айналуын білдірсе, ал банктен жалаы, жрдемаы, стипендия, зейнетаы жне т.с.с. тлеу шін аша алан жадайларда олма-олсыз ашаларды олма-ол ашалара ауысуы байалады.

н заы жне оны айналыс аясында пайда болу формасы, яни аша айналысыны заы тауар-аша атынастары алыптасан барлы оамды формацияа тн болып келеді. н формаларыны дамуына талдау жасай отырып, К. Маркс аша айналысыны заын ашан болатын.

Оны пікірінше, аша айналысыны заыны мні ашаны айналыс ызметін атаруа ажетті аша саны, сатылатын тауарлар баасы аша айналысыны жылдамдыына атынасын білдіреді. Аша айналысыны заы айналыстаы жрген тауарлар массасы мен оларды баасыны дегейі мен аша айналысыны жылдамдыы арасындаы экономикалы туелділікті бейнелейді.

Аша айналысыны заы — тауарлар айналысы шін ажетті ашаларды санын (Ата) анытайды.

Ата =

Бл жерде бір айта кететіні, ашаны тлем ралы ызметін атаруымен байланысты бл формула да натылануды талап етуде.

Айналыса ажетті аша санын мынадай формуламен бейнелеуге болады:

мндаы А — айналыса ажетті аша саны;

Стб — сатылатын тауарлар баасыны сомасы;

Нтб. — несиеге сатылан тауарлар бааларыны сомасы;

Мтс — міндеттемелер бойынша тлемдер сомасы; г

тс — зара телетін тлемдер сомасы;

Аос — айналыс жне тлем ралы ретіндегі аша айналымыны орташа саны.

Осындай жадайларда айналыса ажетті аша санына ндірісті дамуыны шарттарына туелді болып келетін р алуан факторлар ыпал етеді. Оны біріне айналыстаы тауарлар саныны згерісі жатады. Сондай-а шаруашылытаы ашаа деген ажеттілік тауарлар жне крсетілетін ызметтер бааларыны дегейіне байланысты да аныталады.