Кіші азан саясаты.Ауыл шаруашылыын жымдастыру .

азастанда социализмні брмалануы 1925 – 1933 жылдары аза лкелік партия комитетіні бірінші хатшысы болан Ф. И. Голощекинні есімімен жне ызметімен тікелей байланысты. Ол «аза ауылы», азан лебін сезінген жо, сондытан «Кіші азан» ткерісін жасау ажет деген идеясын сынды. Голощекинні баыты елеулі арсылыа шырады, сол жадайда ол И. В. Сталинге хат жазып, онда лкелік партия комитеті бюросы баытыны ін айналдыра баяндап берді. И. В. Сталин ыса рі мейлінше айын жауап айтарды, онда былай делінген еді: «Голощекин жолдас! Мен осы жазбаызда белгіленген саясат негізінен аланда бірден – бір дрыс саясат деп ойлаймын И. Сталин». Осыдан бастап Голощекин идеясына жол ашылды.

Голощекинні «Кіші азан» ткерісіні баыты: 1) лке нерксібін са жне орташа дегейде дамыту; 2) лкені шикізат базасы ету.

Голощекин бл идеясын 1927 жылы сынып, 1930 жылы VII лкелік партия конференциясында натылады. Саяси бюро мшелігіне кандидат А. А. Андреев VI Бкілазаты партия конференциясында бл баытты олдайтындыын млімдеді.

Ірі саяси айраткер жне экономист Смал Садуаасов «Кіші азан» баытына арсы шыып, з идеясын сынды.
Оны баыты:
1. нерксіпті шикізат кзіне жаындату.
2. азастанды ірі нерксіптер еліне айналдыру.

азастанда индустрияландыру жолдары туралы пікір сайыс барысында кереар кзарастар алыптасты: Біреулер «тйеден социализмге» ту ммкін емес, далада фабрикалар мен заводтар салу шамадан тыс нрсе» болып табылады, «лтты зіндік ерекшелікті» жояды деп пайымдады, енді баса біреулер «азатандыру ндірісті ымбаттатып жібереді», азатармен «нерксіп – аржы жоспарын орындай алмайсын» жне т. б. деп санады.

Жергілікті мамандарды индустрияландыруды жзеге асыру барысындаы сыныс – пікірлері ескерілмеді. С.Садуаасов пен Ж. Мыбаевті нерксіпте саталып отыран отаршылды рылымды айта арау ажеттігі туралы айтандары «лтшылды крініс» деп бааланды. ндіргіш кштерді даму дегейіне, ебек орыны дрежесіне сйкес келетін индустрияландыру арыны туралы ескертпелер « лыдержавалы шовинизм крінісі» деп есептелді. Сйтіп, теориядаы субективизм мен практикадаы міршіл – ырысыз дістер республиканы социализмге бет алуыны балама жолын зерттеу ммкіндігін жоа шыарды.

Ауыл ша­ру­ашылын кштеп жым­дасты­ру

Жаа экономикалы саясатты мерзімінен брын аяталуы азастан ауыл шаруашылыына да ез зардабын тигізіп, кооперативтік озалыс енді кштеп йымдастырумен алмастырылды. Коммунистік партияны 1927 ж. желтосанда ткен XV съезі ауыл шаруашылыын жымдастыруа баыт берді. жым­дасты­ру ісіне кмек ретінде ауыл­ды жер­лерге 8000 жмыс­шы жіберілді. 25 мыдышы­лар деп аталан 1204 "жым­дасты­рушы" Мскеу, Ле­нинг­рад ситы ор­та­лытар­дан жіберілді.Ауыл ша­ру­ашы­лыыны жым­дасты­рылуы те атал жадай­да жргізілді. жым­дасты­ру же­дел жне жос­парсыз жргізіле бас­та­ды.1928–1931 жыл­дардаы жым­дасты­ру ба­рысы: рес­публи­ка ша­ру­ашы­лыыны 1928 жы­лы 2% -ы,1930 жы­лы суірде 56,4%-ы,1931 жы­лы азан­да 69%-ы жым­дасты­рыл­ды.Ауыл ша­ру­ашы­лы німдерін жне мал­дарды кшпен ал­ды. Мы­салы, 1931–1932 жыл­да­ры Шбар­тау ауда­нын­да мал­ды 80%-ы ет­ке ткізілді. Балаш ауда­ныны халына 297000 мала са­лы са­лын­ды,. Торай­даы 1 млн. мал­ды 98 мыы ана ал­ды.Ку­лак­тарды жою ісі атал жргізілді. Шо­ла бел­сенділер ор­та­шалар­мен атар ке­дей ша­ру­алара да зор­лы жа­сады.

Жым­дасты­ру са­яса­тына ар­сы ша­ру­алар толуы

1929–1931 жыл­да­ры азастан жерінде ша­ру­алар­ды жым­дасты­ру са­яса­тына ар­сы йым­дасты­рылан ару­лы озалы­сы бол­ды.

Ірі клем­де ша­ру­алар озалы­сы ткен жер­лер:

1929 жы­лы 29 ыркйек – Бос­танды,

1929 жы­лы 1 ара­ша – Бат­паара (ос­та­най),

1930 жы­лы 2 апан – Со­за,

1930 жы­лы 25 апан – Ырыз,

1930 жы­лы 26 на­урыз – Саран­да т. б.

Нтижесі

Кштеп йымдастыру салдарынан 1931-1932 жж. ашты кеінен етек алды. Ашты, індет жне баса жошылытар салдарынан толы емес деректер бойынша 1 млн. 750 мы аза азаа шырады. Бір миллионнан астам азатар республикадан тыс жерге кшіп кетті. азатарды брыны саны 40 жылдай уаыт ткен со, 1969 ж. ана алпына келді.

жым­дасты­ру зар­да­бы

1929–1933 жыл­дар ара­лыын­да азастан­даы біріккен мем­ле­кеттік са­яси басар­ма (ОГ­ПУ) 3386 адам­ды ату, 13151 адам­ды трме­ге амау ту­ралы кім шыар­ды. Кпте­ген адам­дар здеріні мал­да­рынан айырыл­ды.

1930–1932 жыл­да­ры азастан­ды йгілі лы жт аш­ты жай­ла­ды.

Индустрияландыру

Индустрияландыруа баыт алудаы иыншылытар.

Республиканы халы шаруашылыын алпына келтіру лі аяталмаан болатын. нерксіп ндірісі соыса дейінгі дегейіні 61% - а ана жетті. 1925 жылы желтосан айында БК(б) Партиясыны XIV съезі тті. Онда елді социалистік индустрияландыру баыты жарияланды. Индустрияландыру – 1) халы шаруашылыыны барлы салаларын машина техникасымен жаратандыру, 2) инфраструктураны дамуы, индустрияланан халыты пайда болуы.

Индустрияландыру ісі азастанда елді баса аудандарына араанда біршама кешірек басталып, уаыты жаынан КСРО Халы шаруашылыын дамытуды бірінші бесжылдыымен (1928 – 1932 ж.ж.) ттас келіп, лкеде елеулі иыншылытармен жзеге асты.

Республиканы халы шаруашылыын алпына келтіру лі аяталмаан болатын. нерксіп ндірісі соыса дейінгі дегейіні 61% - а ана жетті. 1925 жылы желтосан айында БК(б) Партиясыны XIV съезі тті. Онда елді социалистік индустрияландыру баыты жарияланды. Индустрияландыру – 1) халы шаруашылыыны барлы салаларын машина техникасымен жаратандыру, 2) инфраструктураны дамуы, индустрияланан халыты пайда болуы. Индустрияландыру ісі азастанда елді баса аудандарына араанда біршама кешірек басталып, уаыты жаынан КСРО Халы шаруашылыын дамытуды бірінші бесжылдыымен (1928 – 1932 ж.ж.) ттас келіп, лкеде елеулі иыншылытармен жзеге асты Индустрияландыруды жзеге асыру.азастанда индустрияландыру ісі болаша нерксіп шін ажетті табии байлытарды зерттеуден басталды. КСРО ылым академиясы 20 – жылдарды аяы 30 – жылдарды басында кптеген крнекті алымдарды атысуымен йымдастыран кешенді экспедициялар іс жзінде республиканы бкіл аумаын амтыды. Академик Н. С. Курнаков Орталы азастанны минерал–шикізат байлытарын зерттеп, «АСР –і Кеес Одаыны ттас металлогенді провинциясы» деген тжырым жасады. Академик И. М. Губкин Орал – Ембі мнайлы ауданын зерттеп, бл кен орны -мнайа аса бай облыстарды бірі деп орытындылады. азаты жас инженер–геологы .И. Стбаев Жезазан ауданындаы мыс кені орындарын мият зерттеп, айматы болашаы зор екенін длелдеп берді Индустрияландыру саясатындаы кемшіліктер:
1) Машина жасау, металлургия, орасын нерксібі ксіпорындары болмады.
2) Энергетика базасы, рылыс материалдары нерксібі артта алды.
3) Тау – кен шикізатын дайындаушы база ретінде ала берді.
4) Республикадан сирек кездесетін металдар, мнай, кмір, фосфорит тегін кетілді.

лкедегі индустрияландыру баытын жзеге асыру жолдары:

Индустрияландыруды барлы ауыртпалыын шаруалар ктерді.
1) Шаруалара стеме салытар салынды.
2) Республикаларды барлы жинаталан орлары мемлекеттік бюджетке осылды.
3) Одаты бюджеттен берілген есебінде, республика орынан субсидеялар мен дотациялар блу (1931 – 1934 жж. - 2 млрд. 137 млн. сом).
4) ндірісті, нім ткізуді жне жабдытауды мемлекет олына шоырландыру.
5) Жазалау саясатын олдану сияты тсілдер тн болды.

Негізінде елді экономикалы артта алушылытан шыару сияты игі масатпен басталан бл жмыс кімшіл - міршіл, блтартпайтын дістерімен жргізілді. Кптеген жаа рылыстар жазысыз удаланан адамдарды ебегімен ктеріліп, ондай удаланан адамдарды саны немі толытырылып отырды.

Индустрияландыруды азастана тигізген теріс сері:
1) Халы дстрі бзылды.
2) аза шаруалары кедейленді жне аштыа шырады.
3) Лагерьлер жйесі орныты.
4) азастан Россияны шикізат кзіне айналды.

Индустрияландыру ерекшеліктері:

1) лкедегі индустрияландыру жоарыдан жзеге асырылып, шикізат кздері екпінді арынмен игерілді. Мнай Ембіде ндіріліп, ндейтін орталы Орскіде салынды.
2) Білікті жмысшы мамандар, инженер – техник ызметкерлер сырттан, негізінен Россия мен Украинадан келінді.
3) Жергілікті мамандар жетіспді.
4) Урбандалу (урбанизация) процесі кшті жріп, алалар мен ала лгісіндегі оныстар, ала халы кбейді. 1930 жылды аяында ала халы 29,8 %, 1939 жылы алада тратын аза – 375 мыа артты. (1926 жылыдан 5 есе кп).

1940 жылы азастанда ндірісте істейтін жмысшы табыны жалпы саны 350 мыа жетті. Оны жартысына жуыы аза жмысшылары болды. Республикада кптеген инженер – техник кадрлары даярланып, оларды саны 11 мынан асты.

Индусрияландыру барысында баралы социалистік жарыс рістеді. 1930 жылы республикада 10 мынан астам екпінділер болды. Домбасты жаашыл забойшысы – Алексей Стаханов бастамасы ел клемінде насихатталды. азастандаы алашы Стаханов ізбасары – араанды шахтеры Тсіп Кзембаев. Стахановшылар озалысы халы шаруашылыыны барлы маызды салаларын амтыды.

Индустрияландыру саясатыны тарихи маызы:
1. Аграрлы республика индусриялы – аграрлы аймаа айналды.
2. Республикада алалар мен ала трындарыны лес салмаы сті.
3. лтты жмысшы табы рылды.
4. Инженер – техникалы кадрлар алыптаса бастады.
5. ыса мерзімде орасан зор материалды азыналар, нерксіп ммкіншілігі жасалды.
6. Кп лтты жымдар пайда болды, адамдарды туысандыы ныайды.
7. азастанны баса индустриялы айматармен экономикалы байланысы орныты.
8. «Кімді кім» деген мселе алада да, деревняда да социализм пайдасына шешілді.
9. ндірісті негізгі рал – жабдытарына капиталистік меншік жойылды.
10. Жмыссызды жойылды.
11. Халыты материалды л – ауаты біраз жасарды. азастанда жалаыны жалпы оры 1928 жылы 142,11 млн. сом болды, ал 1932 жылы 732,8 млн. сома жетті.
12. нерксіп орындарыны кпшілігі 7 саатты жмыс кніне кшірілді.

Сйтіп, индустрияландыру елді экономикалы артта алушылытан шыарды.