Соыс кезіндег ебек ерліктері

азастан­ны кол­хозшы ша­ру­ала­ры соыс­ты жеіспен аята­лу­ына оматы лес ос­ты. Рес­публи­каны кол­хоз-сов­хозда­рына жыл сайын 300 мыа жуы ала халы ебек етті. Жау ба­сып алан аудан­дардан кшіп кел­ген ша­ру­алар ебек­те ерлікті лгісін крсетті.

азастан ебекшілері та­ры сіруді ше­бері – Шыана Бер­си­евті, ататы крішшілер – Ыбы­рай Жааев пен Ким Ман Сам сияты здік шыан жаашыл­дар мен ас­тытан мол нім алу­ды май­тал­манда­ры Мни­ра Са­тыбал­ди­наны, Ан­на Дац­ко­ваны, Нрке Ал­пысба­ева­лар­ды жне т. б. орын­ды матан етті. Атбе об­лы­сы Ойыл ауда­ныны озат та­ры сірушісі Ш. Бер­си­ев та­рыны уашы­лыа тзімді, жоары німді, жергілікті ауа райына икемді сор­тын сіріп шыар­ды. Ол 1942 жы­лы р гек­тардан – 175ц, ал 1943 жы­лы – 202ц. нім жи­нады. ызы­лор­да­лы кріш ндіруші Ы. Жааев 1943 жы­лы р гек­тарды німін 192ц. жеткізді.

Мал ша­ру­ашылы німдерін ндіру мен оам­ды мал ба­сыны су жос­парла­ры ой­даыдай орын­да­лып отыр­ды. Мал­шы­лар ара­сынан кпте­ген рес­публи­каа та­нымал ебек озат­та­ры шыты. Мы­салы, Жезазан ауда­ны Аман­келді атын­даы кол­хозды шо­паны Ж. Машев жыл сайын жз ой­дан 180ге дейін озы алып, аман сірді. Аты­рау об­лы­сы «Жаа та­лап» кол­хо­зыны жылышы­сы Ш. Шаипо­ва бір мынан ас­там жылыны ешан­дай шыын­сыз баты. оам­ды мал ба­сы Рес­публи­када соыс жыл­да­рын­да 3млн. баса жуы сті. 1944 жы­лы Бкіло­даты ебек жа­рысын­да мал ша­ру­ашылын ркен­де­тудегі ора­сан зор та­быс­та­ры шін Ба­тыс азастан об­лы­сыны Жааала, Гурьев об­лы­сыны ызылоа аудан­да­ры КСРО ораныс ко­митетіні ауыс­па­лы ызыл Ту­ын жеіп ал­ды. Жал­пы соыс кезінде азастан­ны ауыл-се­ло ебек­керлері здеріні пат­ри­от­ты жне ебек па­рыз­да­рын ай­тар­лытай теді. 1941–1945жж. олар май­дан мен ел­ге 5 829мы тон­на ас­ты, 734мы тон­на ет жне баса да азы-тлік, нерксіп шін шикізат берді.

азастанды жауынгерлер Украинаны, Белоруссияны, Балты бойын, Молдовияны азат етуге атысты. Мыдаан аза жігіттері Кеес скеріні рамында Шыыс Европа халытарын Гитлерді тепкісінен азат етуіне ат салысты.

1-Украин майданы учаскелеріні бірінде бізді жауынгерлік атарымыза фашистік танкілер лап ойды. Жауды біраз танкісі иратылды, біра фашистік танкілер ілгері мтылуын тотатпады. «Жолбарыс» танкісіні арсы алдынан сапер Абдолла Усенов арсы жріп, кеудесіне танкіге олданылатын минаны ысып, аймыпай шынжыр табан астына лады, смды жарылыс жер сілкіндірді. райсысы 200-ден астам жауынгерлік шу сапарын жасап, бірнеше жз фашистерді жо ылан шабуылшы шыштар: Талат Бигельдиновке, Леонид Бедаа жне Павлова, содай-а 37 шаты жне топтасып жргізілген рыстарда жауды таы 6 шаын (самолет) атып тсірген Сергей Луганскийге екі мрте Кеес Одаыны Батыры атаы берілді. Кеестік Шыыс йелдері арасынан бірінші болып Ленин орденімен жне Алтын жлдыз медалімен марапатталандар-аза ыздары: пулеметші Мншук Маметова мен 54-атыштар бригадасыны Мергені (снайпер) лия Молдалова болды. 1945 жылды ысы операцияларда кеес скерлері жауды «Солтстік», «Орталы», «Висла», «Отстік» армиларыны ірі топтарын таландады. ызыл Армия Польшаны азат етуді аятап, Венгрияны жне Чехословакияны едуір блігін азат етті, Венаны алып, Шыыс Пруссияа кірді, Одер жне Нейсе зендеріне шыып, Померанияа, Брандербург пен Силезияа тередеп енді.

азастандытар партизанды озылыса белсене атысты. Толы емес мліметтерге араанда Украинаны партизанды рамалары мен отрядтарында 1500, Ленинград облысында 220-дан астам аза жігіттері соысан. Белоруссияны р трлі аудандарында рекет еткен 65 партизанды бригадалар мен шоырларда 1500-ден аса азастандытар болан. Партизан озалысына атысан даты аза жігіттері: .Ахмедьяров, .Омаров, В.Шарудов, .айсенов, .Шріпов, .Жангелдин, Ж.Саин, Н.Кшекпаев т.б. есімдері бгінде зор рметке ие болды.

74 )Май­дана ерікті кмек ке лаш жай­ды. Ха­лыты пат­ри­от­ты лес­терінен жи­налан ораныс оры 1943 жы­лы азана дейін аша­лай 185,5 млн. сома жне тап­сы­рылан об­ли­гаци­ялар­ды ны 193,6 млн. сома жетті. 1941 жы­лы кзден бас­тап пат­ри­от­тарды ар­жы­сына танк­тер, шатар, сгуір айыта­рын са­тып алу науаны бас­талды. Олар наты жа­уын­герге ар­налды. Сон­дай-а бтіндей ко­лон­на, эс­кадрилья са­тып алын­ды. азастан­ны ару-жа­ра жа­сауа ткізілген бар­лы соыс за­ем­да­рыны жне аша­лай-зат­тай ло­тере­ялар­ды нын есеп­те­ген­де рес­публи­ка халыны май­дан ажетіне ерікті лесі 4700 млн. сом бол­ды, бл соыс­ты екі жетілік тіке­лей ске­ри шыынын те­уге же­тетін еді.

сіре­се соыс­ты бірінші ысын­да жы­лы киім кмегі едуір бол­ды. Рес­публи­када ха­лыты 2,5 млн. жы­лы киім, оны ішінде 11,5мы шо­ла тон, 312мы пар киіз бай­па тсті. Мны стіне май­дан­даы сол­даттара 1600 ва­гон же­ке жне жым­ды слем-сауат­тар жіберілді, кей­де олар­ды об­лысты не­месе рес­публи­каны ар­на­улы кілдері алып бар­ды. Отан ораушы­лар­ды олар­мен кез­де­суі, сол сияты азастан ар­тистеріні май­дан шебіндегі ор­мандар­да, жер ас­тындаы клуб­тарда не­месе ал­дыы шеп­тегі блин­даждар­да крсет­кен 1216 кон­церт­тері май­дан мен тыл­ды бірлігіні айын крінісі бол­ды.

1943 жы­лы азастан з ре­сурс­та­рынан Ре­сейді Крас­но­дар жне Став­ро­поль лке­леріне, Ук­ра­ина­ны шыыс об­лыста­рына 2700 трак­тор, 123 ком­байн, 880 се­ял­ка, 2500 соа жне кп мал, азы-тлік, киім жіберді. Осы­ны брін жеткізіп апаран­дарды ішінен 295 ком­бай­ншы, 636 трак­тор бри­гада­сыны бри­гадирі, 115 ме­хани­затор, 115 аг­ро­ном, 65 МТС ди­рек­то­ры сон­да алып, ша­ру­ашы­лыты ал­пы­на келтіру­ге кмек­тесті.

Ылым мен мде­ни­ет

Соыс жыл­да­рын­да эко­номи­каны соыса бейімдеу маса­ты мен КСРО ылым ака­деми­ясы жа­нынан «Орал, Ба­тыс Сібір, азастан ре­сурс­та­рын ораныс ажетіне жмыл­ды­ру жніндегі ко­мис­сия» рыл­ды. Ко­мис­сия ра­мын­да А. А. Бай­ков, В. Л. Ко­маров, В. К. Об­ру­чев сияты алым­дар бол­ды. Со­нымен атар азастан жерінде Л. С. Берг, С. Н. Берн­штейн, Н. Д. Зе­линс­кий, Л. И. Мен­дель­штам, А. Н. Бах т. б. ака­демик­тер жмыс істеді.

Ака­демик А. С. Ор­лов соыс жыл­да­рын­да орыс­ша-азаша сздік рас­ты­рып, «Ба­тыр­лар жы­ры» ат­ты ебек жаз­ды. Ал­ма­тыа май­дан ірінен 20-а жуы ылы­ми-зерт­теу ме­кемесі кшіріліп жмыс істеді. КСРО ылым ака­деми­ясы­ны аза фи­ли­алы да соыс мта­жына жмыс істеді. Май­дан ажетіне бай­ла­ныс­ты си­рек ме­тал­ды зерт­теу ісінде . И. Стба­ев кп ебек сіірді. 1942 жы­лы . И. Стба­ева Жезазан мыс кен орын­да­рын зерт­теу ебегіне бай­ла­ныс­ты Мем­ле­кеттік сый­лы берілді. азастан­да ор­на­ласан Моск­ва ави­ация, ал­тын жне тсті ме­тал­дар инс­ти­тут­та­ры, Ки­ев уни­вер­си­теті ерек­ше екпінді ебек етті. Соыс жыл­да­рын­да азастан­да ашылан жоары оу орын­да­ры: Ал­ма­ты шет тілдер инс­ти­туты, Шым­кент тех­но­логия инс­ти­туты, Де­не шы­ныты­ру инс­ти­туты т. б.

90-а жуы аын, жа­зушы май­дан­даы жа­уын­герлер ата­рын­да бол­ды.

Соыс жыл­да­рын­да Ж. Жа­ба­ев «Ле­нинг­рад­ты ренімді», Ж. Са­ин ледер жи­наын, . Аман­жо­лов «Аын лімі ту­ралы аыз­дар», С. Манов «мір мек­тебін», М. уезов «Абай» ро­ман эпо­пе­ясы­ны 1 кіта­бын жаз­ды. А. Толс­той «азастан жерінде болан­да», «Иван Гроз­ный» кіта­бын жаз­ды.

Май­дан ірінен азастана 23 кркемнер йымы кшірілді.

1941 жы­лы азастана «Мос­фильм», «Лен­фильм» ки­нос­ту­ди­яла­ры кшіріліп келінді. Бл ки­нос­ту­ди­ялар Ал­ма­ты ки­нос­ту­ди­ясы­мен бірігіп, екі жыл ішінде 23 ки­нокар­ти­на тсірді. Олар­ды ішінде «Пар­ти­зан­дар», «Екі жа­уын­гер», «Ге­ор­гий Са­кад­зе» сияты та­нымал ки­нокар­ти­налар бар.

Соыс жыл­да­рын­да Ал­ма­тыда ак­терлерді да­яр­лай­тын бкіло­даты мем­ле­кеттік ки­нема­тог­ра­фия инс­ти­туты жмыс істеді. Ки­нос­ту­ди­ялар М. уезов, . Мсіре­пов т. б. жа­зушы­лар­ды кмегімен «Абай ндері», «Жа­уын­гер лы», «Саан май­дан», «8-гвар­ди­ялы» сияты кар­ти­налар­ды тсірді. азастан­да рылан 11 кон­церт бри­гада­сы май­дан­да нер крсетті. Соыс жыл­да­рын­да ылым мен мде­ни­ет май­дан ажетіне осы­лай аян­бай ыз­мет етті.