Ты жне тыайан жерді игеру

Ауыл шаруашылыы1953 жылы ыркйекте болып ткен КОКП-ны ОК Пленумы ауылшаруашылыында орын алан жадайа талдау жасап, оны даму болашаын анытады. Мемлекет тарапынан ауыл шаруашылы саласына кп кіл бліне бастады. Колхоздара біраз дербестік берілді, ауыл-село ебеккерлеріні нім ндіруге деген материалды ынталылыы арттырылды, ауыл шаруашылы німін дайындау жне сатып алу баасы ктерілді, аграрлы секторды техникамен жабдытау біршама жасарды, онда электр уаты кеірек олданатын болды, колхоздар мемлекетке тлеуге тиісті арыздарынан босатылды. Біра елде алыптасан басару жйесі ауыл шаруашылыыны дамуын экстенсивті жолмен жргізе берді.

Азы-тлік тапшылыын шешу, асты ндіруді арттыру масатында ты жне тыайан жерлерді идеясы пайда болды.

1954 жылы антарда болып ткен азастан Компартиясыны VII съезінде азастан Компартиясы ОК-ні бірінші хатшысы Ж.Шаяхметов (1948-1954 жж.) ызметінен босатылды. Бірінші хатшылыа– П.Пономаренко (1954-1956 жж.), екінші хатшылыа – Л.И. Брежнев (1955-1956 жж.) сайланды.

1954 жылы антар-наурыз – КОКП ОК-ні Пленумы «Елімізде асты ндіруді одан рі арттыру, ты жне тыайан жерлерді игеру туралы» аулы абылдады. Ты жерлер игерілетін айматар: азастан, Сібір, Урал, Солтстік Кавказ, Есіл бйы. 1954-1955 жылдары 1 млрд. 200 млн. пт асты алу белгіленді. азастандаы ты жерлерді игеретін аудандар: Ккшетау, Акмола, Солтстік азастан, останай, Трай, Павлодар облыстары.

Ты игеруге баса республикалардан адамдар кшіріліп келініп, олара кптеген жеілдектер жасалды: дние-млкімен тегін кшірілді, р отбасына 500-1000 сом млшерінде бір реттік кмек крсетілді, 10 жылды мерзімге й салу шін 10 мы сом несие берілді, оны 35%-н мемлекет тледі. Бдан баса да материалды, азы-тлік т.б. кмектер берілді. Ты игеруге келгендер ауылшаруашылы салыынан босатылды.

1954-1959 жылдары ты жне тыайан жерлерді игеруге 20 млрд. сом жмсалды. 1954-1962 жылдары республикаа 2 млн.-а жуы ты ктерушілер келді, оны ішінде механизаторлар мен партия, кеес, ауыл шаруашылыы мамындарыны саны 600 мынан асты.

1954 жылы Кеес Одаында 13,4 млн. гектар жаа жер, оны ішінде азастанда 6,5 млн. гектар жер игерілді. 1956 жыла арай КСРО-да егістік клемін 28-30 млн. гектара жеткізу кзделді. Ты жерлерді игеру ісі ерекше арыкмен, асыыс трде жргізілді. 1955 ж. 9,4 млн. гектар жер жыртылды. Ал жоспар бойынша 7,5 млн. гектар болатын.

Ты игеруді пайдасы. Ты игеру азастанда ерекше арынмен жргізілді;

1) Ты игеру жылдары азастанда 25 млн.га жер игерілді. (Ода бойынша 41 млн.га).
2) азастанда егістік жерлерді клемі артты.
3) Асты ндіру клемі жаынан азастан одата 2-орына шыты. Соны арасында азастан Орта Азия мен Сібірді, Оралды астыпен амтамасыз етті.
4) Ты игеру жылдарында азастан кп лтты республикаа айналды.
5) Экономиканы баса салаларыны дамуына сер етті.
6) азастан жерінде кптеген трын йлер, рылыстар, мдени объектілер салынды. Он мыдаан шаырым жолдар тселді.
7) Жздеген совхоздар рылды, (1954 ж. 120-дан астам) елді мекендер кбейді.
8) Халыты азы-тлікпен амтамасыз ету біршама жасарды.

Ты игеруді салдары :Кптеген жылдар бойы ты жерлерді игеру партия крегендігі, мемлекет жеісі ретінде дріптеліп келді. Ал оны клекелі жаы туралы ештее айтылмады жне айтылуы да ммкін болмады.

Е алдымен азастана келген ты ктерушілер арасында арамтаматар мен ылмыскерлер де болды. 1954-1955 жылдарда азастана келген 650 мы ты игерушіні 150 мыы ана механизаторлар болды. Нтижесінде, кптеген тртіп бзшылдытар, ылмыстар болып трды.

1) Ты игеруге байланысты жайылымдар мен жем-шп дайындайтын алаптарды клемі тарылды.
2) Мал шаруашылыыны дамуы артта алды. Мал шаруашылыыны азаюына байланысты ет, ст німдеріні клемі де азайды.
3) 1956 жылы Отана тапсырылан млрд. пт азастан астыы уаытында жиналмай ар астында алды, біразы іріп-шіріп кетті.
4) Сырттан келген мамандарды тратамауы жаппай етек алды.
5) Сырттан келушілер кп болып, азатар ата онысында азшылыа айналды: 1954-1962 жылдыры 2 млн. адам келді. азатар республика трындарыны штен бірінен де аз болды. Мысалы, 1897 жылы - 85%-н болса, 1962 жылы - 29%-ана болды.
6) Ауылшаруашылы ндірісі мен халы саныны суінен трын й салу ырыны жне мдени-трмысты ызмет крсету артта алды.
7) Экологиялы жадай крт нашарлады. Аса кп территория жыртылып, нтижесінде кп жерлер тіршілікке жарамсыз болып алды. Топыра эрозияа шырап, жерді нарлылыы азайды.
8) аза халыны лтты ерекшеліктері аяа тапталды. Ты игерушілер арасында аза халыны лтты намысын орлайтын теріс пікірлер тарады.
9) Ты игеру жылдары аза халыны салт-дстрлері, мдениеті, лтты руханияттары ескерілмеді.
10) аза мектептері, балабашалар, аза тіліндегі газет-журналдар азайды. аза тіліні олдану аясы тарылды. Осыны барлыы аза халыны бір блігіні з ана тілін мытуына кеп соып, халыты ерекшеліктері, лтты намысы біртіндеп жоала берді.