Ауыл шаруашылы жадай.

1965 жылдан бастап ауыл шаруашылыы саласына блінетін аржыны клемі кбейді, 7,1 млрд. сом бл салаа тек ана 8-бесжылдыта блінді. Республикада 1893 шаруашылы днді даылдар сіруге мамандандырылды, 1285 шаруашылы ой сірумен айналысты. 1967 жылдан бастап ауыл шаруашылы ксіпорындар шаруашылы есепке кшіріле бастады. Бл кезде ауыл шаруашылы саласына баса республикалардан жмысшылар келе бастады. 1968 жылы азастана армия атарынан босатыландар жне баса одатас республикалардан 16 мыа жуы комбайншы келді.

70-80 жылдары ауыл шаруашылыы жнінде ауымды шешімдер абылданып, оларда сала ндірісіні материалды базасын ныайту, оны ос арынын барынша лайту, мамандыру мен шоырландыру кзделді. 1971-1980 жылдар ішінде республиканы ауыл шаруашылыына 18 млрд. сомнан астам крделі аржы жмсалды. Жерді суландыруа, химияландыруа да орасан зор клемде аражап блінді.

Ауыл шаруашылыыны мселелерін тек крделі аржыны кбейту арылы ана шешуге тырысу кткендей нтиже бермеді. Ауылшаруашылы німдерін ндіру тмендей бастады. 9-бесжылдыта - 13%, 2-бесжылдыта – 0,4%.

1964-1985 жылдары мал шаруашылыы лдырады: 4,2 млн. – ірі ара; 55 млн.-ой-ешкі; 5,1 млн. – шоша лім – жітімге шырады. Ауыл шаруашылы ксіпорындар солаай саясатты кесірінен кптеген шыына батып отырды.

1986 жылы еліміздегі барлы ауылшарушылы ксіпорындар, шаруашылытар здеріні аржысынан айырылып, несиемен ана жмыс ітей бастады.

70-жылдары республиканы біратар ауылшаруашылы ызметкелер шаруашылы жргізді алыптасан рылымын згертуге рекеттенді, И.М. Худенко сондай адамдарды бірі болатын.

Алматы облысыны Ебекші аза ауданындаы «Іле» жне «Аши» совхоздарыны директоры И.М. Худенко шаруашылыты басаруды рылымын згертуге баытталан біратар шаралар олданып, еркін ебек ету жйесін енгізеді, фермерлер усадьбаларын дамытуа рекеттенді. Бюрократиялы жйені кесірінен И.М. Худенко уындалып, аырында бас бостандыынан айырылады. Трмеге тсіп, сонда айтыс болады.

Колхоздарды дербестігін жоюа баытталан адамны бірі – ауыл шаруашылыын мамандыру, кооперациялау жне агро-нерксіптік интеграциялау туралы КОКП ОК-ні 1976 жылы шешімі болды. Оны негізінде колхоздар мен совхоздарды механикаландырылан агро-нерксіптік бірлестіктерді кштеп біріктіру жргізілді.

1982 жылы мамыр айында КОКП ОК-ні пленумы болып тті. Онда Азы-тлік программасы абылданды жне агро-нерксіптік кешенні тиімділігіні жеткіліксіз дрежеді екендігін мойындауа мжбур болды. Пленум азы-тлік проблемасын шешудін бірден-бір ммкін жолы интесивтілігі басым су факторларына кшу деп тапты.

Алайда Азы-тлік бадарламасы мен ауылшаруашылы ндірісіні улдырауын тотатуа баытталан зге де рекеттер айтарлытай нтиже бермеді. йткені бадарлама басаруды ескірген жйесі аясында жасалды жне шаруаларды тбегейлі мдделерін, ауыл ебеккерлеріні экономикалы мдделерін озаусыз алдырды. Колхоздар мен совхоздарды шаруашылы дербестігі брынысынша жоарыдан реттелді. Осыны салдарынан ауыл шаруашылыындаы жадайды дадарысты сипаттары кбейе тсті. 80-жылдарды орта шенінде іс жзінде барлы жерде тама німдерімен шектеулі амтамасыз ету жйесі енгізілді. Село трындарыны ебегі бааланбай, олар алалара, баса жатара кшіп кетуге мжбр болды. Жздеген аырап алан кішігірім ауылдар пайда болды.

80)азастан «ке­мел­денген со­ци­алистік оам» ке­зеінде (1965–1985 жж.)

КОКП ОК-ні 1964 жылы азан пле­нумын­да пар­тия мен ел бас­шы­лыы ауыс­ты­рыл­ды. КОКП ОК пле­нумы Н. С. Хру­щевті ОК-ті бірінші хат­шы­сы, КСРО Ми­нист­рлер Кеесіні траасы жне Трала мшесі ыз­меттерінен бо­сат­ты. КОКП ОК-ні бірінші хат­шы­лыына Л. И. Бреж­нев сай­лан­ды. Осы­дан кп за­май Жоары Кеес А. Н. Ко­сыгинді Кеес кіметіні бас­шы­сы етіп таайын­да­ды.

60-жыл­дарды ор­та шеніндегі бетбрыс­ты бас­ты мазмны мен негізгі баытын ша­ру­ашы­лы ре­фор­ма­сы айын­да­ды.

КОКП ОК-ні 1965 жылы ыркйек пле­нумы нерксіпті са­лалы прин­цип бойын­ша басару жне нерксіп са­лала­ры бойын­ша одаты-рес­публи­калы ми­нистрліктер ру дрыс деп тап­ты.

70-жыл­дарды ба­сын­да кейінгі ке­зедер­дегідей ауыр сезіле ойан жо. 170тен ас­там нерксіп ксіпор­ны мен цех, оны ішінде Ли­саков кен-байыту ком­би­наты, Ше­рубай-Нра шах­та­сы, Тал­дыоран ак­ку­муля­тор за­уыты, біратар жеіл жне та­ма нерксібі ксіпо­рын­да­ры бой ктерді. Пав­ло­дар об­лы­сын­да Екібастз отын-энер­ге­тика ке­шеніні, Ертісте Шлбі ГЭС-іні ры­лысы бас­талды. 1975 жыла арай рес­публи­каны бар­лы ксіпо­рын­да­ры дерлік энер­ги­ямен ам­та­масыз етілді. Ми­нерал тыайтыш­тар ндіру 1,8 есе, са­ры фос­фор — 2,5 есе сті, рес­публи­каны фос­фор нерксібі КСРО бойын­ша ал­дыы атара шыа бас­та­ды.

азастан­ны ха­лы ша­ру­ашы­лыын­даы ндірістік жне ылы­ми-ндірістік бірлестіктер са­ны 1971–1985 жыл­дар ішінде 28 ден 162 ге, осы прин­циптер­мен жмыс істейтін ксіпо­рын­дар 97 ден 610 а дейін жетті. Бар­лы шыарылан нім клеміні 46,7%-ы жне нерксіп пен ндірісте жмыс істе­ушілерді 46,8 %-ы ылы­ми-ндірістік бірлестіктер лесіне тиді.

Пав­ло­дар-Екібастз, Маыс­тау, ара­тау-Жам­был, Шым­кент-Кен­тау трізді ірі ай­маты-ндірістік ке­шен­дер дл осы ке­зеде, яни 70-жыл­дарды ба­сын­да трызыл­ды. 1981–1985 жыл­дар ішінде р трлі ми­нистрліктер мен ве­домс­тво­лар­ды жос­парла­ры 300 рет­тен ас­там тзетілді.

Би­ле­уші пар­ти­ялы-мем­ле­кеттік ап­па­рат­ты біліксіздігі мен им­пе­ри­ялы пайым­ны безбй­ректігі сал­да­рынан есе­лене тскен ди­рек­ти­валы жос­парлау рес­публи­ка эко­номи­касы­на ора­сан зор нсан келтірді. Арал теізі аты­рабы­на ндіргіш кштерді ор­на­лас­ты­руда жіберілген стра­теги­ялы ателіктер, жер жне су орын есепсіз пай­да­лану, мата мен кріш даыл­да­рын сіру­ге да­ра стемдік бе­ру сал­да­рынан теіз тбі 27 мы шар­шы шаырыма дейінгі аумата рап, жа­лааш ал­ды. Арал зіні ба­лы нерксібінен ай­рыл­ды. Оны стіне рап алан теіз тбінен тз бен шаны ктерілуі кшейе тсіп, арал ай­маыны кли­маты крт на­шар­лап кетті.

70-жыл­дарды соы мен 80-жыл­дарды ба­сын­да сырты са­ясат­та кеес халына ым­бата тскен жаса ре­кет­терге жол берілді. ске­ри кш-уат­ты арт­ты­руа жмса­латын ара­жат клемі лая тсті.

Ауанс­тан­ны сол кез­дегі бас­шы­лары сті-стіне тініш жол­дап траны­мен, кеес скеріні 1979 жыл­ды жел­тоса­нын­да Ауанс­тан жеріне енгізілуі исын­сыз рі кеес халыны мдде­леріне ке­реар шешім бол­ды. Бл маыз­ды шешім Л. И. Бреж­нев бас­таан кеес бас­шы­лыыны тар аясын­да ана абыл­данды.

1971–1980 жыл­дар ішінде рес­публи­каны ауыл ша­ру­ашы­лыына 18 мил­ли­ард сом­нан ас­там крделі ар­жы жмсал­ды. Ауыл­ша­ру­ашы­лы німдерін ндіру дайы тмен­де­умен бол­ды:

ол IX бес­жылдыта 13%-а;

XI бес­жылдыта – 0,4%-а дейін лды­рады.

Ауыл ша­ру­ашы­лыы тиімділігі тмендігіні бас­ты се­бебі ша­ру­алар­ды з ебегіні жемісін здері кре ал­май­тын­дыынан еді.

Азы-тлік бадар­ла­масын абыл­даан КОКП ОК-ні 1982 жылы ма­мыр пле­нумы ауыл ша­ру­ашы­лыыны, бкіл аг­ронерксіптік ке­шенні тиімділігіні жеткіліксіз дре­жеде екендігін мойын­дауа мжбр бол­ды. Ха­лыты азы-тлікпен, нерксіпті шикізат­пен ам­та­масыз етуді тпкі масат ретінде кздей оты­рып, Азы-тлік бадар­ла­масы ауыл ша­ру­ашы­лыыны да, оан ыз­мет ететін са­лалар­ды, клік пен са­уда­ны да жмы­сын біріктіру­ге тиіс бол­ды. Алай­да Азы-тлік бадар­ла­масы мен ауыл­ша­ру­ашы­лы ндірісті лды­ра­уын тота­туа баыт­талан зге де ре­кет­тер нти­же бер­меді, й­ткені бадар­ла­ма басару­ды ескірген жйесі аясын­да жа­сал­ды. 80-жыл­дарды ор­та шенінде іс жзінде бар­лы жер­де та­ма німдерімен шек­те­улі ам­та­масыз ету жйесі енгізілді.

1975 жы­лы Ал­ма­тыда Ол­жас Слей­ме­нов­ты «АзиЯ» («Ізгі ни­етті оыр­манны кіта­бы») ат­ты ебегі жа­ры крді. Оны кпте­ген зге зерт­те­улер­ден айыр­ма­шылыы сол – аын бл кіта­бын­да кне орыс де­би­етіні лы ес­керткіші бо­лып та­была­тын «Игорь жа­саы ту­ралы жыр» (XII асыр) «сла­вян­ды жне тркілік эт­ни­калы лем ше­кара­сын­да дни­еге кел­ген жне шыар­ма­да екі крші мде­ни­етті шын­дыта­ры айын крініс тапан» де­ген тйін жа­сай­ды. Шо­винизм айын­да­мала­рын айырыл­мастай ны стаан иде­олог­тар шін О. Слей­ме­нов­ты тжы­рым­да­ры ас­тамшы­лы бо­лып крінді. «АЗиЯ» кіта­бы та­уар ай­на­лымы­нан, кітап­ха­налар­дан алы­нып тас­талды, оны жаа ба­сылым­да­рына тыйым са­лын­ды.

Ха­лыты л-ауатын жасар­ту эко­номи­калы са­ясат­ты бас­ты міндеті деп есеп­телді. КОКП-ны рбір съезі бл мсе­лені са­налы трыдан жаа са­тыа ктеріп отыр­ды. Ха­лыты жан ба­сына шаан­даы наты та­бысы­ны 2,6 есе суі, ме­дици­на, ылым, мде­ни­ет ыз­метіні, кпте­ген от­ба­сыны трын й жадайыны жаса­руы осыан айа. 1970–1985 жыл­дар ара­лыын­да 887,7 мы птер трызы­лып, олара 3 ми­ли­он­нан ас­там адам оныс­танды­рыл­ды. Алай­да ха­лы трмы­сы 30 – 40-жыл­дармен са­лыс­тыран­да ана едуір жасар­ды.

Адам­дарды аша­лай та­быс­та­ры мен тлеу абілетіне негіздел­ген сра­нымы та­уар­лар мен ыз­мет трлері клеміні лаюымен са­лыс­тыран­да озыы сіп отыр­ды.

Сйтіп, эко­номи­калы ай­шы­лытар ле­уметтік ай­шы­лытар­ды ту­ын­датса, олар з ке­зегінде крделі адам­гершілік проб­ле­малар­ды дни­еге келді.