Дріс Атмосфераны ластаушы заттар жне оларды оршаан ортаа сері
Сабаты масаты мен міндеттері:Студенттерге атмосфераны автокліктен шыан улы заттармен ластануын, азастан алаларыны ауа бассейні туралы мліметтерді тсіндіру.
Жоспар:
4.1 Атмосфераны автокліктен шыан улы заттармен ластануы
4.2 азастан алаларыны ауа бассейні туралы мліметтер.
Атмосфераны автокліктен шыан улы заттармен ластануы
Атмосфераны жерге жаын абатын автокліктен шыан улы заттар ластайды. Жеке сектордаы йлерде жылу маусымында 80 мы тоннадан астам кмір жаылады.
Кесте
| Теміртау | ара металлургия (болат, шойын ндірісі), автоклік, синтетикалы каучук зауыты | Фенол, ша, кміртек, азот оксидтері, бенз(а)пирен, сынап |
| Атбе | Хром, форросплав, химия зауыттары, жасанды талшы ндірісі, энергетика, автоклік, | Хром осылыстары, азот оксидтері, фторлы газдар, сульфаттар, ккіртті кміртек, ккіртті сутек, орасын, т.б. ауыр металдар |
| останай | Тау-кен нерксібі, жндеу механикалы зауыты, энергетика, машиналарды шинасын жндейтін зауыт, трлі тсті жасанды талшы ндіретін химия зауыты, рылыс-монтаж конструкциялар комбинаты, темір-бетон, ызыл, силикатты кірпіш зауыттары, «Транс Петролеум» | Аммиак, кміртек оксидтері, ша-тоза, ауыр металдар, кмірсутектері. |
| Павлодар | А «азастан алюминийі», автоклік, жылу электр орталыы, мнай деу зауыты | Фторлы осылыстар, кміртек, азот оксидтері, бенз(а)пирен, кмірсутектері, ша |
| Жезазан | Тау-кен металлургия комбинаты, жылу электр станциясы, кірпіш зауыты | Ккірт оксидтері мен тздары, мышьяк, ауыр металдар |
| араанды | Синтетикалы каучук ндіретін зауыт, коксхимиялы ндіріс, металлургия комбинаты, автоклік | Кмір ышыл газы, аммиак, ккірт ышылыны буы, ккіртті сутек, азот оксидтері, кйелер, кмірсутектер |
| Семей | Цемент зауыты, автоклік | Азот, ккірт, кміртек оксидтері, цемент шаы, ауыр металдар, бенз(а)пирен, радиоактивті элементтер |
| Рудный | Соколов-Сарыбай кен-байыту комбинаты, асбест комбинаты, кірпіш зауыты, темір-бетон конструкциялар комбинаты, машина жасау комбинаты | Темір осылыстары, ша, ккірт, фосфор оксидтері, орасын, мырыш, кміртек оксиді |
| Лисвковск | Кен-байыту комбинаты, автоклік | Фосфор оксидтері, темір осылыстары, ша, кміртек, азот оксидтері, кйе |
Атап шыан алаларды кбінесе кейбір ластаынтарды млшер ШРК-дан асан. Жалпы зиянды заттектерді шыарындылардан негігі лес афтокліктерге тсіреді. ара жмыс істейтін кісілер кміртек тотыын аз жтса да инфаркт миокарда (жрек блшыетіні жансыздануы) ауруына шалдыуы ммкін.
Кміртек тотыымен аз млшерде этилен косылса сімдіктерді жапыратары тсіп, гл тйнектері жне сімдіктерді зі де урап алатыны белгілі.
Тар кшелерде, кше иылыстарында, бадаршам маында, жер асты туннельдерде кміртек тотыы кп жиналады, норма бойынша 3мг/куб метр орнына 25-125мг/куб метрге дейін жетіп жатады.
те ауіпті ластаушылар атарына жататын кмірсутектер топыра пен судай тотыпай, за саталып, тек ультраклгін тстес сулелер ана табиатты жадайда ірітіп, аздыратын газдар болып саналады. Оларды ішінде метан, этан сияты анан газдар болса, этилен, пропилен, бутилен сияты анбаан газдар бар. 3,4 бенз(о)пирен сияты канцерогендік, ісік ауруына себепші болатындарына да кездеседі.
АШ-ты лтты онкология институты атерлі ісіктерді 60-тан 90 пайызына дейінгі Экологиялы факторлара, сіресе кмірсутектермен ауаны ластануына байланысты екенін айтады.
ГРД-дегі 12 жыла созылан зерттеулер автомашиналар жретін тас жолдара жаын тратын кісілерді арасында атерлі ісіктен лгендер саны жолдан алыс тратындармен салыстыранда 9 есе арты боланын крсетті. Ккіртті каз оттекпен осылып ккірт ангидридіне, су буларымен осылып ккірт ышылына айналады. Ккірт ышылыны тамшылары ауада тман болып трады да, жауын жауанда жерге тседі. Ол бояуды кйдіріп жеп ояды, кісілерді еші мен кпесіне, жануарлар мен сімдіктерге те зиянды.
Топыраты ышылдануына байланысты нім азаяды. Жапырасыз тран бталар мен ааштар, шы соылан араай мен шыршалар, трі згерген жапыра, жерге тскен ылан – мны брі ауада ккіртті газдарды кп екендігіні белгісі./11-12/
Суды ышылдыы кбейсе балытар, су жндіктері мен жануарлары мір сре алмайды.
Барлы йымдастырылан кздерден шыатын ластаныштарды жалпы жылды массасы осы бесеуін бірге осанда орта шамамен 800 млн. тоннаны райды. Бл клемге жер эрозиясыны, орман рттеріні жне жанар тауларды атылауы салдарынан ауаа блінетін ластаыш жне р трлі жолмен тазаланатын газдардаы зиянды заттектер кірмейді.
Атмосфераны е кп ластанатын жері нерксіпті айматар, атап айтанда ірі ксіпорындар орналасан жне клік жйесі дамыан алаларды ауа бассейні.