Экожйені бзылуын баалауды биохимиялы критерийлері

сімдіктер дниесіне (фаунаа) серді баалау жне негіздеуді жргізу кезінде мемлекеттік экологиялы сараптама жргізу шін тмендегілерді арастыру сынылан:

1. Обьекті іске асырылуы жобаланып отыран территориядаы сімдіктер жне ормандар бірлестігіні сол кнге сипаттамасы.

2. Эндемикалы, сирек жне ызыл кітаптара енгізілген сімдіктерді сипаттамасы.

3. Сол зонадаы сімдіктер дниесіні серге тратылыын баалау.

4. Жоба іске асан кнде сімдіктер бірлестігіндегі згерістерді болжамы.

5. Жоба іске асан со сімдіктер дниесіні функционалды мніні згеруін болжау, сол зонадаы кпшілік сімдіктер бірлестігіні функционалды мндері.

6. сімдіктер бірлестігіні рт ауіпсіздігін баалау.

7. сімдіктер бірлестігіндегі болжанып отыран згерістерді адам мірі мен шаруашылы ызметіне сері.

8. Рекриациялы серді баалау жне рекциациялы жкті згеруіні сімдіктер дниесіне сері.

9. сімдіктер бірлестігін сатау жмыстары (сімдіктер німіні сапасын, німділігін, оларды сирек трлерін, ызыл кітапа енген жне эндемикалы трлерін).

10. Орман жне баса да сімдіктер бірлестігіні рт аупінен саталуы шін істелетін жмыстар.

11. оршаан ортаны ластануы мен (атмосфера, су, топыра) бзылуыны (орманды кесу, жер бетін тегістеу жне т.б.) сімдіктер бірлестігіне келтіретін зиянын баалау.

12. Орман жне баса сімдіктер бірлестігін сатау, оларды орау жне баса табиат орау жмыстарын аржыландыру клемі.

Жануарлар дниесіне серді баалау. Жануарлар дниесін биосфераны жекеленген тменгі сатыдаылардан бастап ірі ст оректілерге дейін, жйелі трде рбір топты зіні функциясын орындауды нтижесінде за жылдар бойы табиатты бірттастыын сатаушы факторлармен бірге арастыру ажет. Антропогенді ызметті нтижесіндегі пайда болан згерістерге жануарлар дниесі лндшабтты баса компоненттерінен лдеайда сезімтал боландытан, кері серді жне оны салдарын жою лдеайда иына соады.

Жануарлар дниесіне сер ету ареалы жобаланып отыран обьектіні алатын ауданымен салыстыранда рашан лдеайда лкен болады, йткені жануарларды «мазаландыру факторы (ндіріс жне рылыс шулары, кліктер шуы мен тнгі жарытар, ашыларды мылты дауысы жне т.б.) осымша сер етеді. Жануарлар дниесіне серді баалауда жанама серлерге ерекше кіл блген жн, йткені оларды жайылым алаптарыны азаюы, сулар мен кл жне баса суарылу кздеріні ластануы, жем орларыны азаюы жне т.б. тіршіліктеріне тікелей ауіп тндіруші факторлар. Сондытан флора мен фаунаа серді баалау жне негіздеме дайындау кезінде, комплексті трде жйелеп талдау жргізу арылы сімдіктер мене жануарлар жне оршаан орта арасындаы бірлестікті здіксіз байланыста арастыру арылы жобаны келтіре алатын зиянды серлерін мейлінше азайтуды жне оларды салдарын айындап крсетуді лкен мні бар.

Жануарлар дниесіне серді баалауда сімдіктердегі сияты наты белгіленген млшерлік белгілер мен нормативтер жо, сондытан кбінесе сараптаушыны тжірибе жзінде анытаан баасы негізгі белгі болып алынады.

Зоологиялы белгілер бойынша территориядаы экологиялы бзылу процесін сатылара жіктеуге болады. ауіп зонасы негізінен бзылуды бастапы сатысында байалады, яни миграция жолдарыны згеруі, тобыр трінде (отар трінде) жрмеуі, толерантты реакциялары жне т.б. Бзылуды келесі сатылары кеістіктік, демографиялы жне генетикалы осымша белгілермен аныталады. Апат зонасы жануарлар ареалыны немесе тіршілік алаптарыны жойылуынан, ересек бас жануарларды топтап ырылуы, трлі антропозоонозды инфекцияларды сіп кету жне т.б. зоологиялы крсеткіштерді жыл бойындаы згерістер шамаларыны ркелкілігі арастырлатын белгілерді кейбіреулерін 5-10 жылды крсеткіштер нтижесіне сйене отырып жасалады.

Жануарлар дниесіне (фаунаа) серді негіздеу мен баалау кезінде мемлекеттік экологиялы сараптама жргізу шін тмендегілерді арастыру сынылады:

1. Обьекті сер ететін зонадаы жануарлар дниесіне сипаттама.

2. Обьекті сер ететін зонадаы жануарларды негізгі тобы тіршілік ететін территорияны баалау.

3. Обьектіні ылысы жне іске осу кезіндегі жануарлар дниесіндегі згерістерді болжау.

4. Жоба іске асырылан со обьектіні жануарлар дниесіне енгізетін згерістеріні салдарын баалау.

5. Обьекті салынуы жне пайдалану кезінде су жне жер беті фаунасына ететін серлерді азайту жне негізгі тіршілік аладарын сатау шін жргізілетін жмыстар.

6. Жоба шешімдерін іске асыру кезінде келтірілген зиянды алпына келтіру жмыстарыны аржыландыру клемі жне табиат жне жануарлар дниесін орау жмыстарыны жоспары мен мерзімдері.

Баылау сратары:

1. Орталы азастан жеріндегі экологиялы кйзеліс жадайы.

2. азастандаы егістікке пайдаланылатын жерлерді экологиялы жадайы.

3. Отстік азастан аймаыны экологиясы.

4. Батыс азастан аймаындаы (1996-1979 ж.ж.) экологиялы жадайы.

5. азастанны топыраы, ауасы, су ресурстарыны азіргі жадайы.

6. Топыра ластануыны интегралды крсеткіштері.

7. Топыраты техногнді ластануын баалау.

8. Мемлекеттік экологиялы сараптама жргізуге ажетті сипаттамалар мен жмыстар (топыраа жасалатын серді баалау шін).

9. сімдіктер дниесіне серді баалау жне негіздеу жргізуде МЭС реттілігі.

10. Жануарлар мен сімдіктер дниесіне серді баалаудаы ерекшеліктері.

11. Жануарлар дниесіне серді негіздеу мен баалау кезінде МЭС реттілігі.

Аудиториялы тапсырманы орындау тртібі.

1. Баылау сратарына жауап.

2. А.Н. Каримов, Н.Р. Мажренова, А.Г. Сармузина Экологиялы сараптама баалау, баылау А., 2003, 112 бет.

Саба таырыбына сйкес дебиеттер тізімі:

1. Демегенов А.Н., Жабыршин Е.Г., Экология. Тараз, 2000 ж.

2. Бродский А.К. Жалпы экологияны ысаша курсы. Алматы: ылым, 1998ж

3. Саынбаев Г.К. Экология негіздері. Алматы, 1995 ж

4. Руководство о порядке проведения ОВОС.М., 1992 г

5. Букс И.И., Фомин С.А. Экологическая экспертиза и ОВОС. Программа курса и учебно-методические материалы. М., 1997 г