Дріс таырыбы. Топыраты биологиялы техногенді кешенді объектісін сараптауды дистанциялы дістері.
Саба жоспары.
1. Дистанциялы дістерді трлері, жетістіктері
2.оршаан ортаны орау стандарттары жне жиынты сері.
3.Жер беті суларын сарынды суларды ластануынан орау ережелері.
4. Су айналым жйесіні негізгі принциптері
5. Жер сті сулары-гидросфераны ластану жне оны баылау мен баалау.
6. Жер беті суларын сарынды суларды ластануынан орау ережелері, тазалананнан кейін сарынды сулара ойылатын талаптар.
7. Жер бетіндегі суларды ластану кздері.
8. Су сапасы, су айналым жйесіні негізгі принциптері.
Сабаты масаты.Баылаушы мен апарат жинаушыны зерттелетін обьектімен тікелей байланысыны болмауы яни апаратты жинау трлі рал-жабдытар кмегімен р трлі обьектілерді электромагниттік сулелерін тіркеп алу жне т.б. жолдар арылы жргізілуін йрету, суларды тздалуыны негізгі себептерін, тазалананнан кейін су оймаларына жіберілетін сарынды сулара ойылатын талаптар жне су айналым жйесіні принциптерін тсіндіру.
ысаша теориялы мліметтер
Дистанциялы дісті ерекшелігі баылаушы мен апарат жинаушыны зерттелетін обьектімен тікелей байланысыны болмауы яни апаратты жинау трлі рал-жабдытар (аспаптар) кмегімен р трлі обьектілерді электромагниттік сулелерін тіркеп алу жне т.б. жолдар арылы жргізіледі.
Табии ресурстарды зерттеу, оларды тиімді пайдалану, оршаан ортаны орау проблемаларын шешуде азіргі кезеде дистанциялы дістер жиі олданылуда.
Дистанциялы дістерді визуальді, фотографиялы, фотографиялы емес, кп зоналы жне арышты деп бледі. Бл дістерді ерекшеліктері райсысы з саласында тере арастырылады. Біз тек табии ресурстарды зерттеу жиі олданыла бастаан дистанциялы дістерді бірі аэродістер мен арышты дістерге сипаттама береміз.
Аэродістер дегеніміз-жер бетіндегі былыстар мен обьектілерді, оларды орналасан задылытарын, дамуы мен байланысын аспаннан зерттеуді крделі жйесін айтады. Олар шатар немесе тік шатар кмегімен жргізіліп, зіні мазмнына арай аспаннан тсірілген фотосуреттерді зерттеуге негізделген (аэрофотосуретке тсіру) жне шатарда орнатылан р трлі аспаптар кмегімен (визуальді баылау) зерттеу болып екіге жіктеледі. Іс жзінде жер бетін зерттеу, ттенше жадайларды анытауда, климат згерістерін анытауда жне т.б. кешенді зерттеулерде олданылады.
Аэродістер кмегімен табиаттаы згерістерді тере жне жан-жаты зерттеуге, табиат орау жмыстарын, апатты сипаттаы ндірістік ауіптерді, трлі карталар мен сызба-нсалар жасауа жне т.б. зерттеп болжау жмыстарын жоспарлауа болады. Аэрофотосуретке тсіру жергілікті жерді, трлі обьектілерді апаратты моделі болып табылады.
азіргі кездегі тсті фотографиялы суреттер спектрозоналы аэросуреттердеген атпен топыратану істерінде, географиялы жне эколого-экономикалы малматтар алуда статистика-геологиялы, геофизикалы, орман шаруашылы зерттеулер жасауда жиі олданылады.
Аэрофотосуреттердегі апарат оны апаратты сиымдылыы деп аталады. Біра бл діс зоогеографиялы зерттеулерде сирек олданылады. Онан грі ірі масштабты инфраызыл суреттер лдеайда малматты болып саналады.
Инфраызыл суретке тсіру нтижесінде жер бетіндегі тірі обьектілерді жылы анды жануарлармен адамдарды жылу сулелерін тіркеу арылы іс-имылдарын суретке тсіруге ммкіндік береді (жануарларды озалысын, санын анытау, шоырлану жне т.б.).
Спкектрді крінетін блімдерінде тсірілген аэросуреттерді табии ресурстарды орын анытауда, табиат ландшафтыны баса да сипаттамаларын алуда, топографиялы, картографиялы негізде зоогеографиялы карталар жасауа, жабайы адар мен баса жануарларды таматы ормен амтамасыз етілуі, оршаан ортаа мерзімді жне маусымды серлерді есептеп баалауда, оларды адам тіршілігіне табиат жне су айдындарына келтіретін серлерін баалауда маызы зор.
арыш дуіріні басталуы мен адамзатты з ажетін, ммкіншілігіні жне ызметіні аламды масштабы згергенін круге ммкіндік береді.
1970 жылдарда Американы “Сайенс” журналында “жер бетінде тіршілік бар ма?” деген парадоксалды атпен маала жарияланды.
Бл мааланы мні адам баласыны антропогенді іс-рекеті нтижесінде ол тигізбеген, серін сезгізбеген, табиатты лемдік проблемалармен арсыласаны, ал 70-жылдарды соында оларды кейбіреулері адамны табиатпен серлесуімен тікелей байланысты екенін, бларды кпшілігі ылыми-техникалы жетістіктерді нтижесінде табиаттаы адамны шаруашылы ызметіні кшеюімен, табиат орлары жыртыштыпен тотаусыз, шексіз пайдаланудан шикізат, энергетикалы ресурстары азы-тліктік жне экологиялы проблемалар пайда болды. Ѓарыш саймандарыны пайда болуы планетаны кйін, аламды баылау жасай білуге, жерді географиялы абаты рылысыны задылытарын, бгінге дейінгі білетінімізді тередетіп, дл жне лдеайда дрыс тжырым жасауа ммкіндік берді. Бл ммкіндіктер геологиялы зерттеулерге брын белгісіз болан кен орындарыны табылуы, трлі минералды ресурстар мен энергия кздеріні ашылуы, ауыл шаруашылыында арыш суреттерін олдану арылы німділікті арттыру, зиянкестермен кресу шін, климат пен трлі табии крсеткіштерді, дниені кез келген жерінен ажетті апарат ала білу жне т.б. кптеген ажетті жаалытармен адамзатты амтамасыз етті.
Айтылан ммкіндіктерді ішіндегі рине е маыздыларыны бірі адамны антропогенді ызметіні нтижесіндегі жердегі атмосфераны, акваторияны, топыраты, ормандарды ластануыны, тозуыны жне т.б. бзылуыны динамикасын баылау. Мны нтижесінде планетаны ірі алаптары мен материктерді экологиялы кйін баылауа ммкіндік туды. Сйтіп, жер серіктеріні лкен географиялы региондарды экологиялы кйлері туралы берген апараттары жне оны талдау нтижесінде, адамны табиатпен атынасын жетімді трде жоспарлауа ммкіндік туды.
арыш сапарлары зерттеулеріні адамзата берген е лкен жне те маызды жемісі, ол дние жзіндегі барлы елдерді адамдарыны бірігіп ана планетамыза тніп отыран экологиялы апаттан тара алатынымызды дер кезінде кріп, оан баа бере білгендері жне соны нтижесінде кптеген аламды леуметтік проблемаларды айындап шешуге де ммкін болатынына сенімні алыптасуы.
Шындыында да, экологиялы проблема-заманымызды баса аламды проблемаларыны тйісетін тйіні болып табылып отыр.
арыш зерттеулерін олдана отырып, су оймалары мен айдындарыны сарынды сулармен ластануын баылау арылы тиісті шараларды олданып оларды здігінен тазалану процесі ластану процесінен басым етіп стауа болар еді, йткені арыштан рбір зен, теіз, клге йылатын сулара аызылатын ластаыштарды кзін анытап, жойылу алаптарын, оан дер кезінде тосауыл болатын жмыстарды есептеу мен болжау арылы Біріккен лттар йымы тарапынан жргізілуші бадарламаларды іске осу арылы апатты тотатуа болады.
Бан сас кптеген мнай тасыыш кемелерді мхиттарда зендер мен клдерде ирап, мнайды суа тгілуінен (АШ-ты жаалауларында 1978 ж. «Амако Кадис кемесі рифтерге соыланынан 200000 т мнай теізге тгілген, 1981 ж. Солтстік теізде «Экофиск кемесінен тгілген) 300 км2 алаа жайылан, 1992, 1994 ж. бл сияты апаттардан мнайды 4800 км2 аудана жайыланы трлі акваторийлерде байалан.
лкен ндіріс орындарынан аатын ластаыштар лкен тщы су оймаларын жарамсыз етуде, мысалы, Нью-Йорк штатындаы Шомлейн кліне ірі ааз комбинатынан шыатын сарынды сулар клге йылып лкен да болып крінген. арыш серіктері суреттеріні сондай айын кріністер беруі Велмонт жне Нью-Йорк штаттарыны арасындаы кп жылдар бойы шешіле алмаан дауды шешуге дрыс шешім абылдауа негізгі материал болан. Сйтіп кінлі айыпталан. Осындай кптеген мысалдар келтіруге бден болады.
Демек, оршаан ортаа сердібаалауда бл дісті аншалыты жылдам, пайдалы жне тиімді екені айын крініп тр.
Адам з ызметі кезінде зендерді атырауыны (дельтасын) суін жылдамдатады (Миссисипи дельтасы жылына 100м/жыл, соы 300-500 жылда бар боланы 24м/жыл скен); жерді айдауды нтижесінде топыраты тозуы (эрозиясы) (соы 100 жылда тек АШ-а 20 млн. га топыра жарамсыз болан) мдарды жуылуы жне т.б.
Литосферадаы бндай згерістер жне оларды зардаптары жерді кптеген бліктерінде лі зерттеле ойан жо. арыштан тсірілген суреттерді негізгі беретін нтижелеріні енді біреуі-бл серлерді ке клемде жне тіпті аламды масштабта жиынты (суммалы) эффектін баалауа, сйтіп литосферадаы, гидросферадаы, атмосферадаы згерістерге адам ызметіні тікелей ана емес жанама серлерін баалауа жаа кзарас алыптастыруа ммкіндік береді.
№ 8 оршаан ортаны орау стандарттары жне жиынты сері.
ысаша теориялы мліметтер.
Соы жылдары атмосфераны жер, су кздеріні ластануына байланысты, оршаан табии ортаа да белгілі талаптар ойылып, оны стандарттау жмыстары жола ойылуда. оршаан ортаны сапасы ауа, жер, су кздеріні тазалыы, оларды баылау мен адаалау тсілдері жне бірыай терминология мселелері арастырылады.
Стандарттау дегеніміз дайын німдерге, материалдар мен шикізаттара ойылатын натылы нормалар мен бірыай мемлекеттік талаптарды амтитын ым.
Экологиялы жйедегі баытына арай мемлекеттік стандарттар келесі трлерге жіктеледі:
1. Терминдер, классификациялар, анытамалар;
2. Ластаыштарды млшерімен шамаларын анытау, табии ресурстарды олдану интенсивтілігі;
3. Табиатты орау ережелері жне табии ресурстарды рационалды олдану;
4. Шаруашылы ызмет серіні интенсивтілігі мен табии обьектілерді кйін анытайтын параметрлерді анытау дістері;
5. оршаан ортаны баылау жне орау амалдарына ойылатын талаптар.
Стандартты толы аталуында (ГОСТ) индекс, жйе нмірі, стандарт нмірі мен шыарылан жылын амтиды.
Белгілі бір аймата бірнеше ластаушы заттар кзі бар болса, онда ауа сапасыны тазалы нормативі «Санитарлы ережелер мен нормалар-СН-245-71-ге сйкес есептелініп аныталады.
І. Суларды тздалуыны негізгі себептеріні біреуі ормандарды жойылуы, шабындытарды айдау, малды жайылуы болып табылады. йткені сулар топырата тоталмай, оны ылалдандырмай, топыра сулары орын толытырмай зендер арылы теіздерге аып осылады. Бл кері былыстарды алдын алуды шаралары ретінде орман ааштарын тігуді лкен маызы бар екені тжірибе жзінде аныталан.
Экологиялы жйені айтадан бастапы алпына келу процестері здігінен тазалану процесі деп аталады. Оларды ішіндегі негізгілеріне:
1. Коллоидты оспаларды каогуляциясы мен ірі дисперсті оспаларды тнбаа тсірілуі.
2. Органикалы оспаларды тотыуы.
3. Минералды оспаларды оттекпен тотыуы.
4. Су оймасыны буферлік сиымдылыы серінен ышылдар мен негіздерді бейтараптануы.
5. Ауыр металдарды гидролизі нтижесінде нашар еритін гидроксидтерді тзіліп, оларды ерітіндіден блінуі.
Жер беті суларын сарынды суларды ластануынан орау ережелеріне арай тазалананнан кейін су оймаларына жіберілетін сарынды сулара ойылатын талаптар:
1. Суды лайлылыы-лайлылыты мутномер дейтін ралмен анытайды. Зерттелетін суды эталонды сумен салыстырады, оны каолинді дистилденген суда еріту арылы дайындайды. лшем бірлігі мг/л.
2. Суды тсі-зерттелетін суды тсі стандартты шкаламен салыстыру арылы аныталады. Стандартты ерітінділерді кобальт тздарын еріту арылы дайындайды. лшем бірлігі тс-градусы деп белгіленген.
3. ра алды-суды буландыраннан кейін алан тздармен баса заттарды салмаымен аныталады, мг/л.
4. ышылдыы-сутектік крсеткіші рН-метр кмегімен аныталады.
5. Кермектілігі. Кермектілікті ш трі белгілі: а) жалпы кермектілік; б) траты кермектілік; в) уаытша немесе кетірілетін кермектілік.
6. Еріген оттек.
Жер бетіндегі суларды ластану кздеріне мыналар жатады:
1. нерксіп німдері мен ндіріс алдытарын сатайтын, тасымалдайтын орындар.
2. Трмысты, трмыс ажетін теу барысындаы алдытарды жинайтын орындар, оймалар.
3. Тыайтыштар, пестицидтер.
4. Жер асты суларымен байланыстаы, жер бетіндегі обьектілер.
5. Су кзімен жаласан лас орындар.
6. Жауын-шашынны ластанан жерлерді шайып жууынан пайда болан шайынды сулар.
7. ндіріс, брылау, азу т.б.
Су сапасы зияндылыты шектеуші крсеткіші арылы сипатталады. Зияндылыты шектеуші крсеткіші-су сапасына ояр талаптарды сипаттайтын шама.
Су сапасы, онда улы заттарды болуында ана емес, сонымен атар, зге шамалара да байланысты.
Судаы еріген оттегі, ондаы балытар тіршілігі шін басты крсеткіш боландытан, оны судаы ызметі, оттегіні химиялы жмсалуы-ОХЖ жне оттегіні биохимиялы ттынылуы-ОБТ арылы сипатталады.
ОХЖ-рамында кміртегі бар заттарды СО2-ге, Н2О-а, NO3-ке дейін тотытыруа, ккірті бар заттарды-сульфаттара, фосфоры бар заттарды-фосфата дейін тотытыруа ажетті оттегіні 1л судаы милиграммен немесе граммен алынан шамасы.
ОБЖ-трасыз органикалы осылыстарды, зерттелетін суда, белгілі уаыт аралыында аэробты биохимиялы тотытыруа ажетті оттегі млшері (мг/л).
Су айналым жйесіні негізгі принциптері:
1. Барлы технологиялы процестер мен ндіріс операцияларында олданылатын суларды сапасына ылыми трыда негіздемені жасалуы. Кпшілік жадайларда бл масаттара ауыз суды олдану ажет емес.
2. Суды суытыштарды орнына ауамен суытатын механизмдермен алмастыру. Сйтіп суытудан немделген сумен, жылынан ауаны айтара баса технологиялы циклда жылытыш ретінде пайдаланудан бір ана мнай дегіш комбинатында жылына 150-180 млн. м3/жыл. су немделеді.
3. ндіріс орындарында суды кпсатылы олдануа ммкіндік беретін кешенді нерксіптермен байланысты орналастыру сйтіп суды бірнеше айтара пайдалануа ол жеткізу.
4. Технологиялы процестерде суды кп айтара пайдалану сарынды суларды тере ластанан клеміні азаюына ммкіндік береді.
5. атты блшектерден газды сумен тазарту тек жабы циклда жне суда еритін компоненттерді бліп алу шін олданан пайдалы деп саналады.
Суды сапасыны негізгі крсеткіші кптеген елдерде бізді еліміздегі сияты ШМК болып табылады. Біра ол барлы заттар шін лі жасала ойан жо. Сондытан бізді елімізге ШМК белгіленбеген заттарды су айдындарына жіберуге рсат берілмейді. Кптеген ндіріс орындары сарынды суларды алдын-ала тазалап, содан со сарынды суларды рсатты дрежеге жеткен кезінде ана осуды орнына (бл операция те ымбат жне кп уаыт ажет ететіндіктен) жай ана таза сумен бірнеше есе сйылту арылы тазалайды. Сйтіп, сапасыз тазалауды нтижесінде оршаан ортаа, лкен клдер мен зендерге трлі металдар мен органикалы заттар, биологиялы ндірісті алдытары мен кптеген зиянды заттар барып йылып араласып жатады.
Сйтіп, адамны шаруашылы ызметіні нтижесінде суды айналамына сер етуінен жер бетіндегі су оймалары азайып, оларды здігінен тазалануы тмендеп, тіпті кейде млде жоалып, табии суларды деградациясы жріп жатыр.
Бл жадайды жндеу шін айтарымды суды пайдалануды жабы жйесін енгізу ажет. Бл рі экономикалы жаынан тиімді.
Баылау сратары:
1Дистанциялы дістерді трлері, жетістіктері
2.оршаан ортаны орау стандарттары жне жиынты сері.
3.Жер беті суларын сарынды суларды ластануынан орау ережелері.
4. Су айналым жйесіні негізгі принциптері
5. Жер сті сулары-гидросфераны ластану жне оны баылау мен баалау.
6. Жер беті суларын сарынды суларды ластануынан орау ережелері, тазалананнан кейін сарынды сулара ойылатын талаптар.
7. Жер бетіндегі суларды ластану кздері.
8. Су сапасы.
9. Су айналым жйесіні негізгі принциптері.
10. Стандарттау ымы, стандарттау талаптары.
11. Стандарттау жйесі, стандартты функция.
Аудиториялы тапсырманы орындау тртібі.
1. Баылау сратарына жауап.
2. А.Н. Каримов, Н.Р. Мажренова, А.Г. Сармузина Экологиялы сараптама баалау, баылау А., 2003, 90 бет.
Сабаа ажетті дебиеттер тізімі:
1. Демегенов А.Н., Жабыршин Е.Г., Экология. Тараз, 2000 ж.
2. Бродский А.К. Жалпы экологияны ысаша курсы. Алматы: ылым, 1998ж
3. Саынбаев Г.К. Экология негіздері. Алматы, 1995 ж
4. Руководство о порядке проведения ОВОС.М., 1992 г
5. Букс И.И., Фомин С.А. Экологическая экспертиза и ОВОС. Программа курса и учебно-методические материалы. М., 1997 г
6. Баешов А., Дарібаев Ж.Е., Шакиров Б.С. Экология негіздері. Тркістан 2000 ж.
№15 Дріс таырыбы. Топыраты биологиялы техногенді кешенді объектісін сараптаудаы объектілерді экологиялы паспорты.
Саба жоспары.
1. Экологиялы паспортты ажеттілігі, мазмны, мні
2. аланы экологиялы паспорты.
3. оршаан орта объектілерін ластаыштардан тазалауды физика-химиялы дістері.4. Антропоэкологиялы аспектілерді болжауы жне баалануы.
5. Атмосфераны ластаушы кздер.6. оршаан ортаны антропогенді ластануы.
7. Ауаны ластаыштыты жалпы жне апаратты крсеткіші.8.Атмосфера (ауа ортасы) баалану аспектілері.9. Атмосфераны кйін баалауды оптималды компоненттеріні интегралды кешенді жйесі.
Сабаты масаты.Экологиялы паспортты мазмнын, экологиялы паспорт жасау жолдарын, мнін тсіндіру. аланы экологиялы паспортыны негізгі блімдері мен экологиялы паспорттаы апараттарды олданылатын жерлерін оып мегертуге йрету.
ысаша теориялы мліметтер.
1990 ж. 30 атарда бекітілген мемлекеттік стандарт ГОСТ 17.0.0.04-90 “ндіріс орныны экологиялы паспортын ” табиат орау ызметін мемлекет тарапынан реттеу немесе баылау шін бірінші талпыныс деп арастыруа болады.
Экологиялы паспорт дегеніміз не? ндіріс орныны экологиялы паспорты оны шикізат пен екіншілік ресурстарды пайдалануы деректері мен оршаан ортаа ететін серіне амтитын нормативті техникалы жат. Экологиялы паспортта ндірісті сызба-нсасында келтірілген барлы блімдерді оршаан ортаа ететін сері туралы деректер крсетіледі:
-ндіріс орны туралы жалпы малмат;
-ндірісте олданылып отыран технологиялар туралы деректер;
-олданылатын ресурстарды сапалы жне млшерлік сипаттамасы, ндіріс олданатын шикізат, отын, энергия;
-шыарылатын німні млшерлік сипаттамасы;
-ндіріс шыаратын ластаыштарды, алдытарды сапалы жне млшерлік сипаттамасы;
-су ттынуды сипаттамасы, ндіріс орнындаы сарынды суларды тазалау жне айта ттыну;
-ндіріс алдытарын кму полигондары мен оймаларыны сипаттамасы;
-бзылан топыра абатыны жаалануы, бзылан топыра абатын алып тастау;
-ндіріс кліктері;
-ндіріс алдытары (шыару, орналастыру, тасымалдау, тлем аысы)
Бл апарат кестелерінде келтірілгені сияты ашы жазылуы ажет. Экологиялы паспорт 19 осымшадан трады. Оларды райсысы табиат орау ызметтерін жне оларды баыттарын сипаттайды. Паспорт дайындалып болан со оны ндірісті бас инженері бекітеді. Содан со жергілікті жерлердегі табиат орау органдары тарапынан келісіліп бекітіледі жне бл ызмет жылда бір рет айтадан жаартылып отырады.
Экологиялы паспорт жасау кезінде ауа жне суды анализі, тазалаыш ондырыларды крсеткіштері, ндірісті технологиялы жаттары ажет болады. Табиат орау жмыстарыны егжей-тегжейлі кешенді арастырылан орытындылары, толы сипаттамасы, жаын орналасан елді мекендер мен обьектілерге ететін сері жне т.б. сипаттамаларын олдана отырып толыанды паспорт жасалады. Біра, кбінесе бл жмыстарды ндіріс орындары мамандандырылан мекемелерді кмегімен (Алматы алалы экология) жасайды.
Экологиялы паспортты мазмны. Экологиялы паспортта атмосфераны жне жер сті суларыны ластаыштар кздері крсетілген карта-нса, су алынатын жерлер, алдытар орналасатын орындар, арытар, санитарлы-орау зоналарыны территориялары жне баса крші обьектілермен шекаралары,ормандар мен ауыл шаруашылы алаптар, магистральды жол тораптары, елді мекендер, демалыс зоналары, рекриациялы территориялар, орытар, мражайлар жне т.б. мен атар орналасуы (йлесімділігі), нерксіпті оршаан ортаа жне оны ішінде атмосфераны ластауыштарын баылаушы посттары. Р табиат орау органдарыны стационарлы посттарыны болуы; ндіріс орны тран территорияны ысаша табии-климатты сипаттамасы, атмосфераа жайылатын ластаыштарды метрологиялы сипаттамасы.
Блар ндіріс орныны оршаан ортаа шыаратын зиянды ластаыштар млшерін, яни шекті шыарылу млшері (ШШМ) нормаларын (ПДВ) анытау шін ажет. йткені арастырылып отыран ндіріс орны оршаан ортаа зиянды заттарды азана млшерін шыаруы ммкін, біра бл территорияда осындай аз млшерде зиянды заттар шыаратын ндіріс орындары екі, шеу болуы ммкін. Сонда оршаан ортаа тсірілетін жктеме млшері мейлінше кп болуы ытимал. Осындай жадайларды болдырмау шін, жергілікті жердегі табиат орау органдары рбір ндіріс орныны шыаратын ластаыштар млшерлерін алдын ала білетіндіктен, оларды райсысына рбір ластаыш шін шыарыла алатын нормаларды есептеп, анытап белгілейді.
Паспортта су ттыну кзіні сипаттамасы жне сарынды суларды абылдаыштары мен су обьектісіні орналасуы, зеннен алынатын бір айлы е аз су ттыну млшері, су алынатын жерден жоары жне шыарылатын жерден тмендегі аралытардаы суды сапасы. Бл деректер обьекті шін мейлінше шектелген аызылым МША (ПДС) жобасын дайындауа олданылады.
оршаан ортаны сапасы жоарыда крсетілгендей технологиялы процеспен тікелей байланысты болады, сондытан экологиялы паспортта ндірісті ысаша сипаттамасы, шыарылатын німні клемі туралы деректер, соы жне аралы німдер мен шикізат трі крсетілген технологиялы нса келтіріледі.
Жер ресурстары туралы деректерде имараттар мен оймалар, жол, атты алдытар оймасына блінген жерлер, сарынды су жинаыштар, санитарлы-ораыш зоналар крсетіледі.
Эколгиялы паспортта шикізатты рамы мен жмсалуы, шыарылатын німдер тріне арай осалы материалдарды ттынылуы мен энергиялы ресурстарды пайдалану млшері мен шыарылатын нім млшері балансты нсамен йлесімді болуы ажет. Энергетикалы ресурстар электроэнергия, газ, кмір, мазут жне баса энергия кздеріні ттынылу млшері талданып жеке-жеке жазылан болуы керек.
Атмосфераа шыарылатын заттар сипаттамасы ке трде арас-тырылады. Ол шін, атмосфераа ластаыштар кздері жеке бааланып р біреуіне тн ерекшеліктер крсетіледі.
Атмосфераны ластаышты кзі-ластаыш затты атмосфераа тсетін обьектісі.
Бліну кзі - ластаыш зат тзілетін обьект (технологиялы ондыры, шикізат немесе дайын німдер оймасы). Ластаыш заттар ластаыш кзінен атмосфераа газ шыарыш бырлар арылы йымдастырылан ластаыш кздері немесе тікелей атмосфераа шыарылуы ммкін. Бндай ластаыш кздер йымдаспаан болып саналады.
Егер ластаыш кздер газ тазалаыш ондырымен жабдыталан болса, онда оны жмысы туралы толы малмат келтіріледі.
Экологиялы паспортта су пайдалану, олданылан суларды шыару жне сарынды суларды тазалау сипаттамасы келтіріледі. Бл деректер нерксіп орныны су ттыну клемдерін анытау, есепке алу шін ажет. Бан осымша су ттынуды балансы нсасы жне су блу рі ттынуды саат бойынша ттыну млшері, сонымен бірге, шыындалуы да есепке алынады.
Экологиялы паспортты мні. Экологиялы паспортты деректері есеп беруді баса трлерімен байланыста, яни барлы ластаыш трлеріні статистикалы есебі туралы деректер оларды аттары, млшері, оршаан ортаа тікелей тастала ма лде тазаланып шыарыла ма, залалсызданан жне ондырылып сталан затарды клемі, ластаыш осылыстарды млшері, ндіріске айта ндірілуге айтарылатын німдер алдытары, ластаыш заттар мен тікелей шыарылатын немесе аызылатын заттарды белгіленген нормасымен салыстырылуы.
Экологиялы паспортта ндірісте тзілетін алдытарды сипаттамасы: оларды млшері, рамы, асиеттері, оларды оймаланатын орны, айтара делуі жне залалсыздандырылуы, жойылу дістері.
орытынды блімінде ластаыш алдытарды жинау, орналастыру, тасу, шектеуші млшердегі нормалара сйкес шыару, аызу тлемдеріні есебі крсетіледі. ндіріс орныны экологиялы паспорты жергілікті экологиялы комитеттер тарапынан сараптамаа жіберілуі ммкін.
аланы экологиялы паспорты-аланы техногенді-табии жйесіндегі сапалы кйді жанама баалауды жне даму мен болжауды ажетті тетігі болып табылады. «аланы экологиялы паспорты тмендегі блімдерден трады:
-оршаан ортаны физика-химиялы параметрлеріні ала территориясыны жне азаматтарды денсаулыыны кйіне серін баалау;
-мониторинг жйесіндегі комуналды шаруашылы пен инженерлік-шаруашылы ызметтерді нтижесінде алангы оршаан ортасына ететін серін зерттеу, баылау жне болжау;
-алалы шаруашылыты ызметін жетілдіру: жоспарлау, басару, рылыс, табии-техногенді жйені табиат орау жмыстарымен бірлестіре отырып пайдалану.
1990 жылда ндіріс орны стандартыны бекітілуінен белсенді трде басталан паспорт жасау жмыстарыны о нтижесі бірден байала бастаанына тек бір ана дерек жасы длел болады, ол ндіріс орныны табиат орау жмыстарына тгелдей есеп жргізіп аудан, ала, бкіл территория бойынша ыса уаытта кптеген ажетті нтижелерді алуа ол жетті. Экологиялы паспорттаы апарат тменде келтірілген табиат орау жмыстарын шешуге олданылады:
-оршаан ортаа ндіріс орныны шыара алатын ластаыштарыны бекітілген нормалары;
-ндіріс орындарыны табиат орау жмыстарыны жоспары мен оларды тиімділігіні баасы;
-табии жне материалды ресурстарды пайдалауды тиімділігін арттыру.
Мемлекеттік экологиялы сараптама органдары жне жалпы блімдер ызметкерлері ндіріс орындарыны экологиялы паспорттар жасау барысында территорияларындаы ластаыш кздері туралы те баалы апарат жинап алды. Бл апарат нтижесінде жасалан талдаулар негізінде табиат орау жмыстарыны аудандарда, алаларда, айматарда тіпті республика клемінде за мерзімді экологиялы саясат алыптастыруа ммкіндік туды.
№16 Дрісті жаласы оршаан орта обьектілерін ластаыштардан тазалауды физика-химиялы дістері.
ысаша теориялы мліметтер